ويکيپېډيا

لویدیځ "غربی" کلتور

غربي کلتور چې د لويديځ تمدن، اقليمي کلتور، يا غربي ټولنې په نوم هم ياديږي، د لويديځې نړۍ د ټولنيزو نورمونو، اخلاقي ارزښتونو، عنعنوي دودونو، عقيدوي یا سياسي نظامونو، هنري آثارو او تکنالوژۍ ميراث دی. غربي ارزښتونه د غربي ټولنو د کلتور لپاره چې د واک له لارې د غالب ذهنیت سمبول ګرځي. دا اصطلاح د اروپا څخه بهر په هغو هیوادونو او کلتورونو باندې هم تطبیق کیږي چې تاریخونه یې د کډوالۍ، استعمار، یا نفوذ له لارې په کلکه له اروپا سره تړلي دي. د بېلګې په توګه:غربی کلتور د امریکا او اوشینیا هېوادونو کې شامل دي. لويديځ کلتور تر ډېره د يوناني فلسفې، روم قانون او عيسوي کلتور تر اغېز لاندې دی.[۱][۲]

د ختیځې مدیترانې په هیلنیسټیک نړۍ کې د یوناني کلتور پراختیا، د یونان او نږدې ختیځ کلتورونو تر مینځ د ترکیب لامل شوه او په ادبیاتو ، انجینرۍ او ساینس کې لوی پرمختګونه  او د لومړني مسیحیت پراختیا او کلتور ته وده ورکړه. د یونان نوې عهد نامه په دې دوره کې له روم سره یوځای روانه وه او تعقیب شوه، کوم چې د قانون، حکومت، انجینرۍ او سیاسي سازمان په برخه کې مهمې مرستې کړې.[۳][۴][۵][۶][۷]

د لوېدځې نړی کلتور، د يو لړهنري، فلسفي، ادبي او حقوقي موضوعاتو او دودونو له مخې پېژندل شوى دى. د یهودیت په څېر عیسویت هم په لومړي سر کې د روم کاتولیک کلیسا او وروسته پروتستانتزم لږ تر لږه د څلورمې پیړۍ راهیسې د لویدیځ تمدن په جوړښت کې مهم رول لوبولی دی. د غربي آند بنسټ ډبره، په لرغوني یونان کې پیل او د منځني پیړیو او عصری کولو سره جوغت روان دی، د ژوند په مختلفو برخو کې د عقلیت مفکوره ده چې د هیلنیسټیک فلسفې، سکالستیزم او انسانیت له خوا رامینځته شوې. تجربې وروسته ساینسي تګلارې، ساینسي بدلون او روښانه عصر ته وده ورکړه.[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

لوېدیځ کلتور د منځنیو پیړیو په اوږدو کې په اروپایی ټولنه کې د عیسویت پراختیا ته دوام ورکړ، هغه اصلاحات چې د دولسمې او دیارلسمې پیړۍ د رینسانس "د منځنۍ دورې څخه عصري دورې ته د لیږد" له لارې د الاندلس او سیسلي له لارې د اسلامي نړۍ تر اغېز لاندې راغلل (د ټیکنالوژۍ لېږد په شمول. د ساینس او فلسفې په اړه د عربي متنونو ختیځ، او لاتیني ژباړې) او د ایټالوي رینسانس په توګه یوناني پوهان چې د قسطنطنیې د مسلمانانو له فتحې وروسته د بیزانتینی سترواکۍ له سقوط څخه وتښتېدل کلاسیک دودونه اوفلسفې را وړې. دا لوی بدلون د لویدیځو هېوادو پرته، نورو هیوادونو او د هغوی د استوګنو لپاره د عصري کولو په برخه کې د پرمختګ ښکارندوی دی. د منځنیو پیړیو عیسویت ته د عصري پوهنتون، عصري روغتیایي سیسټم، ساینسي اقتصاد او طبیعي قانون (چې وروسته به د نړیوال قانون په جوړولو اغېزه وکړي) د جوړولو اعتبار ورکړل شوی دی. عیسویت په کافرو ټولنو کې د عامو رواجونو په پای ته رسولو، لکه: د انسان قرباني، غلامۍ، ماشوم وژنې "سقط جنین" او څو ګونو ودونو کې رول لوبولی دی. اروپایی کلتور د منځنیو پېړیو د فلسفې، پوهې پالنې "پوهاویزم"، تصوف او عیسوی او سیکولر انسان پالنې پېچلې لړۍ ته وده ورکړه. هغه نظریات چې دعصري لویدیځو ټولنو د تعریف لپاره راغلي دي، د سیاسي ټولنې مفهوم، انفرادیت، د مهمو فرعي یا ضد کلتورونو (لکه د نوي عصر حرکتونه) او د نړیوال کېدو او بشري مهاجرت په پایله کې د کلتوري همغږۍ زیاتوالی دي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

اصطلاح پېژندنه

سمول

لويديځ د يوې جغرافيايي سيمې په توګه په څرګنده توګه نه دی تعريف شوى. ډېری وختونه د یو دولت د اوسیدونکو نظریه هغه څه دي چې د لویدیځې ټولنې د ډلبندۍ لپاره کارول کیږي. د قومونو د ډلبندۍ په اړه اختلاف شته. د ختیځ روم (بیزانتینی) سترواکۍ ډېری برخې د ډیرو پوهانو لخوا د لویدیځ او ختیځ څخه جلا ګڼل کېږی، دا چې د بیزانتین سترواکي په لمړنیو کې د ایران او عربستان سره د نږدېوالي او کلتوري ورته والي له امله د ختیځ له دودونو څخه اغیزمنه وه. د افلاتون، ارستو او یونانی ریاضی پوه (ایوکلید) په شاوخوا کې د پوهاوي دودونه په لویدیځ کې هیر شوي او د ایټالویانو له خوا د رینسانس په جریان کې د ختیځ روم (بیزانتینی) سترواکۍ له سقوط څخه د تښتېدلو پوهانو لخوا بیا کشف شوي. په دې توګه، د ختیځ او لویدیځ له لوری پیژندل شوی کلتور په خپله د وخت او ځای سره له پخوانۍ نړۍ څخه عصری نړۍ ته اوړی په ننۍ جغرافیه کې لویدیځ (په ځانګړې توګه هغه هیوادونه چې په ټولیز ډول اروپایي اتحادیه جوړوي)، انګلستان، ناروې، او سویس په ګډه د انګلیسي ژبې نړۍ او په پراخه کچه  هسپانیداد، لوسسفیراو فرانکوفوني داروپا اضافي سیمې دی. څرنګه چې شرایط خورا متعصب او په حالاتو پورې تړلي دي، د "لویدیځ" لپاره کوم ځانګړي تعریف شتون نه لري.[۳۸]

سرچينې

سمول
  1. ↑ "Westernization | Definition, Overview, & Facts | Britannica". www.britannica.com (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2022-02-17.
  2. ↑ Marvin Perry, Myrna Chase, James Jacob, Margaret Jacob, Theodore H. Von Laue (1 January 2012). Western Civilization: Since 1400. Cengage Learning. p. XXIX. ISBN 978-1-111-83169-1.{{cite book}}: سرچينه ساتل:څونوميز:ليکوالانو نوملړ (link)
  3. ↑ Green, Peter. Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age. Berkeley: University of California Press, 1990.
  4. ↑ Russo, Lucio (2004). The Forgotten Revolution: How Science Was Born in 300 BC and Why It Had To Be Reborn. Berlin: Springer. ISBN 3-540-20396-6.
  5. ↑ "Hellenistic Age". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc.. 
  6. ↑ Green, P (2008). Alexander The Great and the Hellenistic Age. p. xiii. ISBN 978-0-7538-2413-9.
  7. ↑ Jonathan Daly (19 December 2013). The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization. A&C Black. pp. 7–9. ISBN 978-1-4411-1851-6.
  8. ↑ Spielvogel, Jackson J. (2016). Western Civilization: A Brief History, Volume I: To 1715 (Cengage Learning ed.). p. 156. ISBN 978-1-305-63347-6.
  9. ↑ Neill, Thomas Patrick (1957). Readings in the History of Western Civilization, Volume 2 (Newman Press ed.). p. 224.
  10. ↑ O'Collins, Gerald; Farrugia, Maria (2003). Catholicism: The Story of Catholic Christianity. Oxford University Press. p. v (preface). ISBN 978-0-19-925995-3.
  11. ↑ Karl Heussi, Kompendium der Kirchengeschichte, 11. Auflage (1956), Tübingen (Germany), pp. 317–319, 325–326
  12. ↑ The Protestant Heritage, Britannica
  13. ↑ McNeill, William H. (2010). History of Western Civilization: A Handbook (University of Chicago Press ed.). p. 204. ISBN 978-0-226-56162-2.
  14. ↑ Faltin, Lucia; Melanie J. Wright (2007). The Religious Roots of Contemporary European Identity (A&C Black ed.). p. 83. ISBN 978-0-8264-9482-5.
  15. ↑ Roman Catholicism, "Roman Catholicism, Christian church that has been the decisive spiritual force in the history of Western civilization". Encyclopædia Britannica
  16. ↑ Caltron J.H Hayas, Christianity and Western Civilization (1953), Stanford University Press, p. 2: That certain distinctive features of our Western civilization—the civilization of western Europe and of America—have been shaped chiefly by Judaeo–Christianity, Catholic and Protestant.
  17. ↑ Jose Orlandis, 1993, "A Short History of the Catholic Church," 2nd edn. (Michael Adams, Trans.), Dublin:Four Courts Press, ISBN 1851821252, preface, see [۱], accessed 8 December 2014. p. (preface)
  18. ↑ Thomas E. Woods and Antonio Canizares, 2012, "How the Catholic Church Built Western Civilization," Reprint edn., Washington, D.C.: Regnery History, ISBN 1596983280, see accessed 8 December 2014. p. 1: "Western civilization owes far more to Catholic Church than most people—Catholic included—often realize. The Church in fact built Western civilization."[مړه لينکونه]
  19. ↑ Marvin Perry (1 January 2012). Western Civilization: A Brief History, Volume I: To 1789. Cengage Learning. pp. 33–. ISBN 978-1-111-83720-4.
  20. ↑ Noble, Thomas F. X. (1 January 2013). Western civilization : beyond boundaries (7th ed.). Boston, MA. p. 107. ISBN 978-1-133-60271-2. OCLC 858610469.
  21. ↑ Marvin Perry; Myrna Chase; James Jacob; Margaret Jacob; Jonathan W Daly (2015). Western Civilization: Ideas, Politics, and Society, Volume I: To 1789. Cengage Learning. p. 105. ISBN 978-1-305-44548-2.
  22. ↑ Hengel, Martin (2003). Judaism and Hellenism : studies in their encounter in Palestine during the early Hellenistic period. Eugene, OR: Wipf & Stock Publishers. ISBN 978-1-59244-186-0. OCLC 52605048.
  23. ↑ Porter, Stanley E. (2013). Early Christianity in its Hellenistic context. Volume 2, Christian origins and Hellenistic Judaism : social and literary contexts for the New Testament. Leiden: Brill. ISBN 978-9004234765. OCLC 851653645.
  24. ↑ Haskins, Charles Homer (1927), The Renaissance of the Twelfth Century, Cambridge: Harvard University Press, ISBN 978-0-6747-6075-2
  25. ↑ George Sarton: A Guide to the History of Science Waltham Mass. U.S.A. 1952
  26. ↑ Burnett, Charles. "The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century," Science in Context, 14 (2001): 249–288.
  27. ↑ Geanakoplos, Deno John (1989). Constantinople and the West : essays on the late Byzantine (Palaeologan) and Italian Renaissances and the Byzantine and Roman churches. Madison, Wis.: University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-11880-0. OCLC 19353503.
  28. ↑ "Western Civilization: Roots, History and Culture". TimeMaps (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2022-02-17.
  29. ↑ Rüegg, Walter: "Foreword. The University as a European Institution", in: A History of the University in Europe. Vol. 1: Universities in the Middle Ages, Cambridge University Press, 1992, ISBN 0-521-36105-2, pp. xix–xx
  30. ↑ کينډۍ:Harnvb
  31. ↑ Risse, Guenter B. (April 1999). Mending Bodies, Saving Souls: A History of Hospitals. Oxford University Press. p. 59. ISBN 978-0-19-505523-8.
  32. ↑ Schumpeter, Joseph (1954). History of Economic Analysis. London: Allen & Unwin.
  33. ↑ "Review of How the Catholic Church Built Western Civilization by Thomas Woods, Jr". National Review Book Service. Archived from the original on 22 August 2006. نه اخيستل شوی 16 September 2006.
  34. ↑ Cf. Jeremy Waldron (2002), God, Locke, and Equality: Christian Foundations in Locke's Political Thought, Cambridge University Press, Cambridge (UK), ISBN 978-0-521-89057-1, pp. 189, 208
  35. ↑ Chadwick, Owen p. 242.
  36. ↑ Hastings, p. 309.
  37. ↑ Sailen Debnath, 2010, "Secularism: Western and Indian," New Delhi, India:Atlantic Publishers & Distributors, ISBN 8126913665.کينډۍ:Page needed
  38. ↑ Geanakoplos, Deno John (1989). Constantinople and the West : essays on the late Byzantine (Palaeologan) and Italian Renaissances and the Byzantine and Roman churches. Madison, Wis.: University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-11880-0. OCLC 19353503.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=لویدیځ_%22غربی%22_کلتور&oldid=302032" نه اخيستل شوی