قرامطيان

قرامطيان (اسماعيلي شیعه مذهب) ته باطینیه هم ویل کیږي. دوی په مختلفو سیمو کې په مختلفو نومونو پېژندل شوي. په حلب او مصر کې دوی اسماعیلیان بلل کېدل، په قم، کاشان او طبرستان کې یې سبا، په بغداد او د مارواءالنهر سیند په اوږدو کې او غزني کې ورته قرامطيان ویل کېدل، په کوفه کې یې مبارکي ویل کېدل، په بصره کې په روندي او برقعي ویل کېدل. په ری کې دوی خلقي او باطني، ګرګان کې په محمره ، په سوريه کې مبيضه، په لويديځ کې سعيدي، په لحساء او بحرين کې جنابي، په اصفهان کې باطاني. دوی په خپله خپل ځانونه تعليمي ګڼل

حمدان بن اشعث

قرامطه جمع لفظ دی مفرد لفظ يې قرامطي دی. ویل کیږي چې قرمط د حمدان بن اشعث لقب دی چې د دې فرقې بنسټ اېښودونکی دی. په عربي کې د قرمط مانا نږدې تګ ته وايي. دا سړی د ټيټ قدی و له همدې کبله يې څنګ پرڅنګ ګامونه اخيستل، نو ځکه ورته خلکو د قرمط په نوم ياداوه. دا هم ویل کیږي چې د قرمط اصل قرامطیه دی چې نبطي ژبې کلمه ده. یانې د سرو سترګو لرونکی سړی. ځکه د حمدان بن اشعث سترګې ډېرې سرې وې. له همدې امله عربانو ورته قرمط ویل.

ځینې تاریخپوهان په دې باور دي چې اسماعیلیان له قرامطه څخه راغلي دي. خو اسماعيليان وايي، چې د اسماعيليانو ډېرې څانګې وې، چې اصلي څانګه يې قرامط ده. ځکه چې د اسماعیلي فرقه د اسماعیل بن جعفر صادق له مړینې وروسته پیل شوه. تاریخ چې ۱۳۳ هجری قمری دی او قرامطه احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل چې په ۲۴۲ هجری قمری کال کښې وفات شو د حسین د زوی په دوره کښې له اسماعیلیانو څخه جدا شو. دا دواړه فرقې د عقیدې له مخې متفق دي او د دې دواړو فرقو تر منځ یوازېنی اختلاف د صدارت دی. خو قرموط د فاطمیون د سلطنت له پیله پنځوس کاله مخکې سیاسي ډګر ته راغی، نو ځینې خلک په دې باور دي چې اسماعیلیان له قرموط څخه منځته راغلي دي.

له اسماعيليانو څخه د قرامطيانو بېلوالی

حمدان بن اشعث چې د قرامطي ګروهې بنسټګر و، د احمد بن عبدالله (مستور) له خوا د کوفې سیمې کې دعوت کاوه او په کوفه او سلمیه کې یې په مساوي توګه اړیکې روانې وې. احمد په ۲۴۲ هجري کې وفات شو. د هغه ځای ناستی حسین حمدان ته یو لیک ولیکه چې موضوع یې د حمدان د روایت له مخې له پخوانیو لیکونو سره توپیر درلود. له همدې امله یې خپل مرستیال دای عبد العان سلمیه ته ولېږه چې حقیقت معلوم کړي. کله چې عبدالعان سلميه ته ورسېد، پوه شو چې احمد وفات شوى او زوی يې حسين د ده ځاى ناستى دى. عبدالعزيز له حسين څخه وپوښتل چې حجت او امام څوک دی؟ حسین ورته برعکس پوښتنه وکړه. ته راته ووایه چې دا امام څوک دی؟ عبدوان وویل: هغه امام محمد بن اسماعیل بن جعفر صاحب الزمان دی. حسین وویل زما له پلاره پرته بل امام نشته او زه یې جانشین یم. د دې خبرې په اورېدو سره عبد الحمدان (قرامط) راغی او د سليمې له پېښې يې خبر کړ. حمدان خپل ټول پیروان راټول کړل او امر یې وکړ چې د سلمیه له بلنې څخه جلا شي. دغو مرسته کوونکو په خپلو ځايونو کې د هغه امر منلى و، خو په نورو ځايونو کې يې هيڅ نه شواى کولاى. ځکه دعوت د کوفې ټولو سیمو ته خپور شوی و.

د قرامطه حرکت پیل

حمدان په ۲۶۸ هجري قمري کال کې د سلمیه سلسله ماتوله او خپله یوه جلا دعوه یې صادره کړه. اوس د دعوت قرمط شروع شو. د کوفې ناباطين او عربو قبيلو په کثرت سره دې دعوت ته داخلېدل پيل کړل. حمدان د هغه د مرستې لپاره یو شمېر مرستندویه غوښتونکي چمتو کړل. هر داعي او د هغه مرستندوی به د خپلې وظیفې سره سم خپل ځای ته ورځي او د دعوت څارنه به کوي. په تدریج سره، د حمدان ځواک زیات شو او هغه د شتمنیو د راټولولو لامل شو. له لنډې مودې وروسته په شهيدانو باندې ډول ډول مهرونه وضع شول او د فطره، حجره، بلغة، خمس او الفا په نومونو ونومول شول. د هر یوه ثبوت د قران کریم څخه اخیستل شوی. د الفح شرح له مخې ټولو مریدانو ته یې امر وکړ چې خپل منقول او غیر منقول مال د ټولو دعوا کوونکو په خزانه کې جمع کړي. هیڅوک هیڅ ملکیت نه لري. تر څو په مالي لحاظ یو بل ته لومړیتوب نه وي. هر کس ته به د دعوې له خزانې څخه د هغه د اړتیا سره سم پیسې ورکول کیږي. ټول به یو شان ژوند کوي او د عیش او عشرت څخه به ډډه کوي. د دې چلند لپاره له قرآن کریم څخه سند را اخيستل شوی او خلکو ته ویل شوي چې د دوی مال ساتلو ته اړتیا نشته ځکه چې دوی د ځمکې مالکان دي. دا د دوی د امتحان وخت دی ترڅو د دوی اخلاص او صداقت و ارزول شي. دوی ته یوازې د وسلو اخیستلو او په کور کې د ساتلو اجازه ورکړل شوې وه. یو باوري داعي د کلیوالو د عایداتو د راټولولو لپاره وټاکل شو. په دې پيسو به وږو ته ډوډۍ ورکوله، بربنډو ته جامې ورکول کېدې او له معيوبينو سره مرسته کېده، تر څو دا طريقه په داسې ښه ډول پرمخ ولاړه شي، چې هيڅوک غريب او محتاج پاتې نه شي. ټولو اوسېدونکو خپله دنده په دقت سره ترسره کړه. حتی غریبو ښځو به په خوشحالۍ سره د خپلو تکلونو عاید د دعوت خزانې ته جمع کاوه او کوچني ماشومان به په خوښۍ سره د مرغیو د ساتنې مزد هم د دعوت خزانې ته ورکاوه.

عصري زده کړه

کله چې حمدان ولیدل چې پیروان یې په ټولو شیانو کې د هغه اطاعت کولو ته چمتو دي، نو په تدریج سره یې خپلو پیروانو ته د تناویه فرقې ښوونه پیل کړه. له دې امله د دوی هغه پرهیزګاري او سپېڅلتيا چې دوی ته مخکې ښوول شوې وه په بشپړه توګه ورکه شوه او دوی په فسق کې شول. دوی ته څرګنده شوه چې د ټاکلي حد تر رسېدو وروسته د شريعت ظاهري عملونه بندېږي. اوس لمونځ او روژې ته ضرورت نشته. د امام الحق یعني محمد اسماعیل بن جعفر صادق علم کافي دی. دا هغه مهدي دي چې په اخرت کې به راڅرګند شي او خپل حق به واخلي. دا د هغو کسانو لپاره راټولیږي چې د بیعت ادعا کوي. دوی ژوندي دي او هیڅکله نه مري، دوی اصلي هدف دی. د داسې امام د پوهې له ترلاسه کولو وروسته، د کومې ګناه او له عذاب څخه د وېرې اړتیا نشته.

پایلې

د داسې زده کړو پایله هغه څه ده چې باید وي. د کرامت اخلاقي حالت دومره خراب او بدتر شو چې هغه په هر ډول بد اخلاقۍ اخته شو. دوی ته دا هم وویل شول چې ستاسو د مخالفینو وینه ستاسو لپاره حلاله ده. جزیه باید د هغو کسانو څخه واخیستل شي چې ستاسو مخالفت نه کوي مګر نه غواړي چې ستاسو دین ته ننوځي. دوی ته لارښوونه شوې وه چې مخکې وسلې ترلاسه کړئ. دومره وینه بهېدله چې ګاونډیانو چیغې وهلې. هغه دومره ځواک ترلاسه کړ چې په 279 هجري کې یې د مهاباد په کلي کې یو زیارت جوړ کړ او په یو قوي دېوال سره یې ساتنه وکړه او شاوخوا یې خندق وکينده. اوس د والیان ایالت هم د دوی څخه په وېره کې و. د هغه سیاسي ژوند له دې ځایه پیل شو.

د عباسیانو کمزوري

د دې حیرانوونکي پرمختګ اصلي لامل د عباسي خلافت ضعف و. د سرحدونو مدیریت ښه نه و او په هیواد کې ناکراري وه. هغه اعرابیان چې په بصره کې د سپاهیانو په توګه اوسیدل. دوی لوټ کړل. اصلي ناباطین بزګران له دې ظلمونو ستړي شول او بغاوت یې وکړ. د عربو ځنې قومونه چې له عباسيانو سره يې دښمني درلوده هم ورسره يو ځای شول. په داسې یوه تیاره فضا کې قرمطه خپل تبلیغ پیل کړ او د خپلو نه ستړي کیدونکو هلو ځلو له لارې د عراق او بحرین خلک له قرمته سره یوځای شول. ځکه چې دا دوی ته هیله پیدا کړه چې د مهدي د ظهور وخت نږدې دی. هغه به دوی له اوسنیو ستونزو څخه خلاص کړي. د مهدي د ظهور خبر په داسې کړکېچن وخت کې د خپرېدو ښه فرصت و. د مهدي انتظار د قرمتا د سیاسي پرمختګ دویم مهم لامل دی.

ذکرويه

د حمدان بلنه په کوفه کې اعلان شوه، خو نورو ښارونو ته یې خبر نه و رسېدلی. هلته ادعا کوونکي په دې باور وو چې له سلمیا سره یې اړیکې دوام لري. یو له دوی څخه دای تالقان ته ولاړ. کله چې دې داعي وليدل چې د کوفې قرمت د خطونو ليکل بند کړي دي. نو له تالقان څخه ووت او د قرمته په لټه کې شو، عبد ورته ورسېد او د هغه د چوپتیا په خاطر یې ملامت کړل. عبد العان وويل چې د سلميې امامانو د امام محمد بن اسماعيل له بلنې ډډه کړې ده، نو له هغوى سره يې اړيکې پرې کړې دي. له هغه وروسته دغه داعي له زکراويه بن محروية سره وليدل او هغه يې وهڅول چې د دعوت سلسله بيا پيل کړي. هغه وویل: عبد، دا په ژوند کې ناشونی دی. بيا يې وړانديز وکړ چې که عبد الله په يو ډول ووژل شي، نو دعوت دې پيل شي. ځينو نورو مدعيانو هم له دې نظر سره موافق و او عبد په ۲۸۶ هجري کې يې وواژه. د دې په لیدلو سره د هغه لخوا ټاکل شوی عبد الداعي او د هغه پیروان د ذکرویا سره د مقابلې لپاره چمتو شول. له دې ځايه په قرمته كې يوه فرقه ولوستل شوه او په دوو ډلو ووېشل شوه، د عبد د دوى ډله پياوړې وه، نو زكراويه په يوه څاه كې پټ شو.

د ذکرويه بیا تنظیمول

د دوو کلونو لپاره، زکراویا او د هغه پلویان په پټه کې پاتې شول. عباسي خلیفه معتزد د دوی د ماتولو لپاره لښکر واستاوه او څو جنګونه وشول چې ډېر قرمطین ووژل شول. له همدې امله د عبدان ګوند ضعیف شو او غړو یې د ذکراویه هېره کړه. خو زکراویا په پټه خپل کار ته دوام ورکړ او په تدریج سره یې خپل واک زیات کړ. اوس زکراویه خپل پام هغو ښارونو ته واړوه چې کوفې ته نږدې وو. هڅه یې وکړه چې د دې ښارونو اوسیدونکي تر خپل نفوذ لاندې راولي. خو هغه په دې هڅه کې ناکام شو. نو په 289 هجري کې يې خپل درې زامن يحيى، حسين او علي بلاد شام ته ولېږل او هغوى ته يې امر وکړ چې لاړ شي او په بنو قلب کې کار وکړي او ادعا وکړي چې دوى د اسماعيل بن صادق له اولادې دي. يحيى په خپل تبليغ کې ډېر بريالى و او ډېر سوريان يې پيروان شول. هغه په شیخ مشهور شو او د محمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق دعوه یې وکړه. په دې توګه قرمته خپله سکه په بلاد شام کې خوندي کړه. پر دوی د عباسي خلیفه معتزد د غلام شبل رفاصه له خوا برید وشو. شیبل ووژل شو. قرامطه د رفاصه جامع جومات وسوځاوه او لوټماري يې پيل کړه. له دې وروسته احمد بن محمد طي له هغوى سره مخامخ شو او د هغوى مشر ابو الفروس يې ونيوه او په بغداد کې يې معتزد ته ولېږه. معتزد هغه په ستر عذاب سره وواژه.

د دمشق پر لور د قرامطيانو خوځښت

په ۲۹۰ هجري قمري کال کې قرمته د دمشق پر لور حرکت وکړ. د جهان احمد بن طولون غلام 'تباغ' و. هغه د مصر د پوځ په مرسته د قرمتا سره څو جنګونه وکړل. په وروستۍ جګړه کې یحیی او د هغه ډېر ملګري ووژل شول. هغه کسان چې ژوندي پاتې شول د یحیی ورور حسین چې خپل نوم یې احمد بدل کړی و د خپل مشر په توګه وټاکه. د هغه په خوله کې داغ وو، نو هغه د صاحب الشام په نوم مشهور شو. هغه خلکو ته قناعت ورکړ چې دا مقام ورته د خدای لخوا د شناخت په توګه ورکړل شوی او هغه پخپله مهدي امیرالمومنین دی. له هغه څخه د هغه د تره زوی عیسی بن مهدي راغلی. چا خپل نوم عبدالله بن احمد بن محمد بن اسماعیل بدل کړ او د مدثر لقب یې ونیو او ادعا یې وکړه چې د الله په کلام کې ذکر شوی مدثر زما نفس دی. ډېر بدويان ورسره ملګري شول او د هغوی په مرسته يې دمشق محاصره کړ. د دمشق خلکو هغه ته د یو څه ملکیت په ورکولو سره سوله وکړه. بیا هغه د حمص، حما، مارات النعمان او بعلبک په لور روان شو. چیرې چې د هغه په نوم خطبه ولوستل شوه. د دغو ځايونو له فتحه کولو وروسته يې سليمه ته مخه کړه او د بنو هاشم ډېر کسان يې په توره ووهل.

په قرامطيانو د خليفه کتفي لښکرکشي

قرامطيانو د شام په ښارونو کې دومره وحشتونه او فسادونه رامنځته کړل چې عباسي خلیفه مکتفي خپل سپه سالار محمد بن سلیمان له یوه لوی لښکر سره د جګړې لپاره ولېږه او پخپله هم ورسره رقه ته ولاړ. دا ځل قرامطيان له سختې ماتې سره مخ شول. صاحب الشام احمد (حسین) او د هغه څو ملګري ونیول شول او په شکنجه ووژل شول. له همدې امله د ذکراویا درې زامن ووژل شول. له دې پېښې یو کال هم تېر نه و، چې قرامطيانو بیا د پخوا په پرتله په ډېر قوت سره د خپلو بریدونو لړۍ پیل کړه.

د حاجيانو لوټل او وژل

کله چې زکراویه ولیدل چې د هغه پیروان سوریې ته په شا شوي او درې زامن یې په جګړه کې وژل شوي دي، هغه په عراق کې له خپل پټنځای څخه راووت، چیرې چې هغه شل کاله پټ و، او د الهام په توګه یې ادعا وکړه چې د هغه زامن په جګړه کې وژل شوي دي. جګړه او اوس د صاحب الزمان د ظهور وخت نږدې دی. د هغه عراقی داعی ورته راغی او په اوږو یې پورته کړ او په یوه جلوس کې یې راوویست او ویې ویل چې دا د امام الزمان مرستیال دی. په زرگونو قرمته کسان ورسره ملګري شول. مفتي يو ځل بيا د هغوى پر ضد لښکر ولېږه، خو دا ځل يې لښکر مات کړ. قرمطه کوفې، بصرې او بغداد ته ورغلل او لوټماران یې پیل کړل. په لاره کې له مکې څخه د حاجیانو پر دریو کاروانونو سخت برید وشو. په دغو بریدونو کې شاوخوا شل زره کسان ووژل شول او څو سوه زره دیناره د قرمطه لاس ته ورغلل. په بغداد کې داسې کور نشته چې غم یې نه وي خوړلی او له هغه څخه چیغې نه وي پورته شوې.

د زکرويه ماتې

کله چې د حاجيانو د هلاکت خبر بغداد ته ورسېد، خلیفه مکتفي د دریم ځل لپاره د خپل سالار واصف په مشرۍ یو لوی لښکر ولېږه. زکراویه ورسره وجنګیده خو ماتې يې وخوړه، ټپي شو او ونیول شو. واصف هغه بغداد ته ولېږه خو په لاره کې د زخمونو له کبله مړ شو. د هغه جسد په بغداد کې د خلکو د نندارې او وېرولو په موخه په بغداد کې په سولۍ وځړول شو. کله چې زکراویه مړ شو، په عراق کې د قرامطيانو نفوذ کم شو. قرامطیان چې په دې جګړه کې ژوندي پاتې شول د سوریې په لور وتښتېدل. چیرته چې د سوریې واکمن حسین بن حمدان هڅه وکړه چې دوی بېرته ونیسي.

د بحرین بنو جنابي

د قرمتا پاڅون یوازې په عراق او سوریه کې محدود نه و. په بحرین کې ډیر وحشتناک فسادونه په 281 هجري قمري کال کې د قرمته څخه یو مبلغ یحیی بن مهدي د قطیف (بحرین) موزې ته ورسید او ادعا یې وکړه چې هغه د مهدي پیغمبر دی او د مهدي د ظهور وخت نږدې دی. . کلیوال د هغه تر اغیز لاندې راغلل. د قيس په قبيلو کې يې څو ورځې پاتې کيدې او په مختلفو لارو يې له خپلو عزادارانو څخه مالونه راټول کړل. د هغه له وتلو وروسته د هغه ایرانی مرستیال حسن بن بهرام په کوفه کې میشت شو او د بنو قصر له کورنۍ سره یې واده وکړ چې د اسماعیلیانو بلنه یې منلې وه. دیني زده کړې یې له عبد ان یا همدان څخه ترلاسه کړې. څرنګه چې د کلي اوسېدونکی و، په دې ابو سعید جنبي مشهور شو. اوس په 286 هجري کې هغه بدوی عربان وهڅول چې د هیواد فتحه کړي او پخپله دعوه دار شي. د بنو کلاب او بنو عقيل زياتره برخه يې ورسره مله وه او ډېر ژر د بحرين زياتره کلي د ده تر ولکې لاندې راغلل. لکه څنګه چې د هغه ځواک زیات شو، هغه یو لوی لښکر راټول کړ او احسا یې خپل مرکز جوړ کړ. له دې وروسته قرمت له بحرین څخه ووت او بصرې ته نږدې شو. عباسي خلیفه معتزد عباس بن عمرو غنوي د دوی پر ضد واستاوه. خو ابو سعید جنبي عباس ونیوه او د هغه ډېر لښکر یې ووژل. بیا یې حجره چې د بحرین تخت و، د څو بریدونو په کولو سره فتح کړ. هغه بیا د بحرین د ښارونو ساتنه وکړه او د رعیت د ګټو ساتنه یې وکړه. هغه په ځانګړې توګه د کرنې د ودې او هوساینې سره علاقه درلوده. تنکیو هلکانو ته یې په عسکري روزنه ورکړه او ډېر جنګي وسایل یې راټول کړل. بنو زبا ته يې په ډېرو جګړو کې ماتې ورکړه. له پنځلسو کلونو واکمنۍ وروسته په ۳۰۱ هجري قمري کال کې د خپل غلام چې د عباس په لښکر کې بندي و، ووژل شو.

د جنبي له وژنې وروسته د هغه مشر زوی ابو القاسم سعید د هغه ځای ناستی شو. تر درې کلنې واکمنۍ وروسته یې کشر ورور ابو طاهر سلیمان پاڅون وکړ او هغه یې وواژه. په 403 هجري کې ابو طاهر په بحرین کې د قرمته ولسمشر شو. د 311 هجري او 325 هجري کلونو تر منځ د بحرین قرمته په بصره، کوفه او د عراق په نورو ښارونو کې د خپلو وروڼو په پرتله ډیر فسادونه وکړل. ځینې روایتونه ښیی چې مهدی چې د فاطمی نسل لومړنی امام و، هڅه وکړه چې له قرمته سره اتحاد وکړی. مهدي د ابوطاهر والي په رسمیت وپېژندل. ابوطاهر لا دمخه کافي ځواک ترلاسه کړی و. کله چې یې د مهدي ملاتړ ترلاسه کړ، د بصرې پر لور یې حرکت وکړ او لس ورځې یې وینه توی کړه او ولی سبک مفلمی یې وواژه. هغه ښار ته له راستنېدو وروسته، هغه ټوله شتمني چې ده ترلاسه کړې وه، خپل استوګنځي ته ولېږه. دوی نیول شوي بندیان د غلامانو په توګه وپلورل.

په ۳۱۵ هجري قمري کال کې قرامطیان کوفې ته ننوتل او د بصرې نه زیات ښار یې محاصره کړ. د هغه لښکرې بیا په عراق کې پراخې شوې او څو ځله یې عباسي خلافتونه مات کړل. بالاخره مقتدر د لښکر دوه مشران هارون بن غریب او صفیه بصرې ته ولېږل. هغه قرامطيانو ته ماتې ورکړه. له هغه وروسته قرامطيانو بيا په عراق کې سر پورته نه کړ.

د بیت الله بې حرمتي او د حجر اسود انتقال

تر اوسه پورې قرامطيانو د حاجيانو کاروانونه لوټل، خو په ۳۱۷ هـ ق کې قرامطيان له عراقه وتښتېدل او مکې ته ورسېدل. سږ کال منصور دیلامي د حاجیانو مشر و. هغه خلک له ځانه سره یوړل او له بغداد څخه مکې ته روان شو. په مکه مکرمه کې د عین ترویا په ورځ ناڅاپه قرامطيانو په دوی برید وکړ او مالونه یې لوټ کړل. په بیت الله او مسجد الحرام کې یې ډېر حاجيان ووژل. حجر اسود يې له خپل ځای څخه وويست او له ځانه سره يې يوړ. د مکې امير ډېر اميران له ځانه سره بوتلل او هڅه يې کوله چې قرامطيان له خپلو اعمالو راوګرځوي. خو د دوی هڅې ناکامې شوې. له دې وروسته د بيت الله دروازه او محراب ونړول شو او د قربانيانو جسدونه يې د زمزم څاه ته وغورځول او ځينې يې پرته له غسل او کفن څخه په مسجد الحرام کې ښخ کړل. د مکې په خلکو باندې سخت مصیبتونه نازل شول. کله چې د دې پېښې خبر قیروان ته ورسېد، مهدي د قرامطيه په مشر ابوطاهر لعنت وکړ او د تورې ډبرې د بېرته راوړلو لپاره یې ولیکل. له مهدي نه وروسته د هغه زوی او جانشین قایم هم ابو طاهر ته یو لیک ولیکه. ابوطاهر په 339 هجري کې دا تور ډبره بېرته راوړله. دا چې موږ یې په امر اخیستې او په امر یې بیرته راګرځوو. حجر اسود څه د پاسه دولس کاله له قرامطيانو سره په هجرت کې پاتې شو او په دې موده کې قرامطيانو په مکه کې قبضه وکړه. په تور ډبره کې چې کومې د ماتېدو او ګرېدو نښې ليدل کيږي، هغه د قرامطيانو په وسيله له خپله ځايه د ويستلو او لرې کولو له کبله دي.

پهسوریې او مصر د تسلط هڅه

په ۳۶۱ هجري قمري کې کله چې فاطمي خلیفه معاذ خپل مشر حسن ته لیک ولیکه نو قرامطيان د دمشق او مصر پر لور د تګ لپاره تیار شول. په دې کار سره هغه ډېر وډار شو، خو حسن پروا ونه کړه او د جګړې لپاره تيار شو. معاذ حسن له دندې ګوښه کړ او د هغه د قبیلې یو خپلوان یې د قرامطيه د والي په توګه وټاکه. د حسن په نه شتون کې، نوی والي د اوول ټاپو ته لاړ او احساء یې لوټ کړ. خو طلع الله عباسي خلیفه د دوی ترمنځ سوله وکړه. حسن ډېره هڅه وکړه چې سوريه او مصر فتح کړي خو ناکام شو.

سقوط

په ۳۶۶ هجري کې حسن له افتاګین سره وکتل او له بنو عباس سره یې بیعت وکړ. تر څو د عباسیانو په مرسته بنو فاطمه سره جګړه وکړي. خو کله چې هغه ماتې وخوړه او وتښتېد، نو قرامطيانو له هغه څخه مخ واړاوه او د هغه د ګوښه کولو او د جنابي د کورنۍ د مشر د ټاکلو لپاره يې موافقه وکړه او د سردارۍ لپاره يې يو نه بلکې دوه تنه جعفر او اسحاق وټاکل. څو ورځې وروسته د دوی تر منځ اختلاف پیدا شو او تر څنګ یې د جنابي په کورنۍ کې هم کورنۍ جګړې پیل شوې. له دې امله د قرامطه ځواک مات شو او اصغر بن ابي الحسن طغلبي په ۳۹۸ هجري کې دوی فتح کړل او د موجه الاحساء په فتح کولو سره یې د دوی دولت پای ته ورساوه.

تبصره

هرڅوک حیران دي چې قرامطيان څنګه ثابت او په خپل غږ کې ریښتینی و. په یوه وخت کې به یې ماته وخوړه، بیا به په بل ځای راپورته شول. له همدې امله دوی خپل هدف ته د رسېدو لپاره د خپل سر له ورکولو هم ډډه نه کوله. تل د مهدي په تمه او انتظار کې دي، کله یو کس مهدي ګڼي او کله بل. د دوی د ادعا کونکو انګېزه عموما خود غرضه وه. ډېر بې وزله او بې وزله عربان د لوټمارۍ په لالچ کې له دوی سره یوځای شول. خو د داسې ناروا انګېزو تر څنګ باید یو څه معنوي ځواک هم وي، چې دومره ګڼ ګوندونه په واک کې وساتي او هغوی ته دا ځواک ورکړي، چې له خطرناکو وحشیانو سره د بغاوت په مالونو مقابله وکړي. نارینه او ښځینه هم په جګړو کې برخه اخیستې وه.

بې له شکه د لوټمارۍ تر څنګ د قرامطيانو مذهبي لېوالتیا دوی دې ته وهڅول چې که څه هم په شمېر کې لږ وو، خو د عباسیانو د ملخانو له لښکرو سره په مقابله کې یې هېڅ شرم نه کاوه. د دوی په سپین بیرغ باندې د قرآن کریم یو آیت لیکل شوی و او د مهدي د ظهور او ظهور په تمه د دوی لیوالتیا نوره هم زیاته شوه. ځینې وختونه دوی بیرته راګرځول شوي. مګر د بریا الهی وعدې د دوی زړورتیا نه پریږدي. حتی د عباسیانو غوره مشران هم په خپلو سیالیو کې ناکام ثابت شول. زیاته یې کړه چې دا کسان یو ځل بغداد ته نږدې شول. خلیفه مقتدر ډېر په غوسه شو او په حیرانۍ یې وپوښتل: آیا د قرمته لښکر له ۲۷۰۰ څخه زیات نه دی؟ زموږ اتیا زره پوځ ته ماتې ورکړه.

هېره دې نه وي چې محمود غزنوي هم د خپلو سيالانو ( پښتنو لوديانو ) د ماتولو لپاره په سند کې واکمنه لودي کورنۍ قرامطيان وبلل او د هغوی ټولوژنه يې وکړه، چې بې له شکه هدف يې يوازې او يوازې د پښتنو کمزوري کول و، ترڅو په افغانستان کې د ده پر وړاندې څوک راپانسي، نو له همدې کبله و، چې د غور سوري پښتانه ( محمد سوري) او د هغه لښکر يې په غور کې او لودي کورنۍ يې په ملتان کې قتل عام کړل.

حوالې

ډاکټر زاهد علي. د مصر د فاطمیون تاریخ

ابن خلدون. د ابن خلدون تاریخ

د اسلامي نړۍ مشهوره حلقه