ويکيپېډيا

عصبي علوم

عصبي علوم د عصبي سیسټم (مغزو، نخاع او محیطي عصبي سیسټم) او د هغو د دندو علمي مطالعه ده. دا یو څو اړخیزه علم دی چې فیزیولوژي، اناټومي، مالیکولي بیولوژي، پرمختیایي بیولوژي، سایټولوژي، ارواپوهنه، فیزیک، کمپیوټر ساینس، کیمیا، طب، احصایه او ریاضیکي ماډل جوړونه د نیورونونو، ګلیا او عصبي سرکټونو د بنسټیزې او بېړنۍ ځانګړتیاوو درک لپاره سره ترکیب کوي. د زده‌کړې، حافظې، چلند، درک او شعور بیولوژيکي اساس پوهه د اریک کنډل له لوري د بیولوژيکي علمونو د «حماسي ننګونې» په توګه توصیف شوی ده.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

د عصبي علومو لمن د وخت په تېرېدو سره پراخه شوې ده ترڅو په بېلابېلو پیمانو کې د عصبي سیسټم مطالعې لپاره کارول شوي بېلابېل چلندونه په کې شامل شي. د عصبي ساینس پوهانو لخوا کارول شوي تخنیکونه ډېر پراخ شوي دي، په هرې عصبي حجرې باندې له مالیکولي او حجروي مطالعاتو څخه نیولې په مغز کې د حسي، حرکتي او پېژندګلوي دندو تر انځور اخیستنې پورې.

تاریخ

سمول

د عصبي سیسټم په هکله لومړنۍ مطالعه لرغوني مصر پورې اړوند ده. ټرپانېشن، د رواني اختلالاتو یا د سر ټپونو د درملنې یا هم د کوپړۍ د فشار کمولو لپاره د کوپړۍ د سوري کولو جراحي عملیات، د لومړي ځل لپاره په نیولیټیک دوره کې ثبت شو. له میلاد څخه ۱۷۰۰ کاله مخکې لاسي لیکنې ښکاروي چې د دماغي صدمو نښو په هکله مصریانو ځینې معلومات درلودل.[۸]

د مغزو د دندې په هکله لومړنیو لیدلورو کې ویل کېدل چې هغه د «کوپړۍ د ډکولو» لپاره یو ډول دی. په مصر کې، د منځني سلطنت له وروستیو څخه وروسته، ماغزه په منظم ډول د مومیایي کېدو لپاره د چمتو کېدو لپاره اخیستل کېده. په هغه وخت کې باور پر دې وو چې زړه د هوښیارتیا مرکز دی. د هروډوټوس په وینا، د مومیایي کولو لومړنی ګام دا وو چې «یوه کږه اوسپنه واخېستل شي او د هغه په واسطه ماغزه د پوزې له سوریو څخه بهر کړي، له همدې لارې به یې له یوې برخې څخه خلاص شو، په داسې حال کې چې په کوپړۍ کې پاتې نوره برخه به یې د درملو په واسطه مینځل کېده».[۹]

دا لیدلوری چې زړه د هوښیارتیا سرچینه ده، د یوناني ډاکټر هیپوکراټ تر وخته پورې ونه ننګول شو. هغه په دې باور وو د دې لپاره چې تخصصي غړي (لکه سترګې، غوږونه، ژبه) په سر کې مغزو ته نږدې قرار لري - ماغزه یوازې احساس پورې تړاو نه لري – بلکې د هوښیارتیا مرکز هم دی. افلاطون هم په دې باور وو چې ماغزه د اروا د عقلاني برخې د ژوند ځای دی. خو ارسطو په دې باور وو چې زړه د هوښ مرکز دی او مغز د زړه د تودوخې کچه تنظیموي. دا لیدلوری په ټولیز ډول ومنل شو تر هغو چې رومي ډاکټر جالینوس، د هیپوکراټ یو له پلویانو څخه او د رومي ګلاډیاټورانو ډاکټر، ولیدل چې د هغه ناروغانو چې به کله مغزو ته زیان ورسېد، بیا به یې خپل ذهني وړتیاوې هم له لاسه ورکولې.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

ابولقاصص، آوېروس، آويسېنا (ابن سینا)، آوینزوار او مایمونیډس چې په منځنیو پېړیو کې د اسلام په نړۍ کې فعال وو، د مغز اړوند ځینې طبي ستونزې یې تشریح کړې. په رنسانس اروپا کې، وسالیوس (زوکړه ۱۵۱۴ – مړینه ۱۵۶۴)، رنه ډېکارټ (زوکړه ۱۵۹۶ – مړینه ۱۶۵۰)، ټوماس ویلیس (زوکړه ۱۶۲۱ – مړینه ۱۶۷۵) او جان سوامردام (زوکړه ۱۶۳۷ – مړینه ۱۶۸۰) هم د عصبي علومو سره زیاته مرسته وکړه.

د ۱۷۰۰مې لسیزې په وروستیو کې د لویجي ګالواني مخکښ کار د عضلاتو او نیورونونو الکټریکي تحریک پذیرۍ مطالعې لپاره لار هواره کړه. د نولسمې پېړۍ په لومړۍ نیمایي کې، جان پیر فلورنس، په ژوندیو حیواناتو کې د ماغزو ځایي زخمونو سر ته رسولو آزمېښتي میټوډ کې مخکښ وو او پر حرکت، حساسیت او چلند یې د هغوی اغېزې توصیف کړې. په  ۱۸۴۳م کال کې امیل دو بایس-ریمونډ د عصبي سیګنال الکټریکي (برقي) طبعیت څرګند کړ، چې هرمان فون هلمهولټز یې بیا سرعت اندازه کړ، او په ۱۸۷۵م کال کې ریچارډ کاتن د سویانو او بیزوګانو په مغزي نیمه‌کرو کې الکټریکي پدیدې وموندلې. آډولف بېک په ۱۸۹۰م کال کې د سویانو او سپیانو د خپل سرو الکټریکي فعالیتونو ورته مشاهدې خپرې کړې. د مایکروسکوپ له اختراع او د ۱۸۹۰مې لسیزې په وروستیو کې د کامیلو ګولجي لخوا د رنګ ورکونې کړنلارې له پرمختیا وروسته د مغز مطالعې لا پېچلې شوې. په دې کړنلاره کې د هر یوه نیورون د پېچلو جوړښتونو ښکاره کولو لپاره د کروماټ له مالګې څخه کار واخیستل شو. د هغه تخنیک د سانټیاګو رامون او کاخال لخوا وکارول شو او د نیورون د عقیدې جوړېدو لامل شو، هغه فرضیه چې د مغز وظیفوي واحد نیورون دی. ګولجي او رامون وای کاخال په ۱۹۰۶م کال کې په ټول مغز کې د نیورونونو په هکله د مشاهدو، توصیفونو او پراخو طبقه بندیو له امله د فیزیولوژي یا طبابت نوبل ډالۍ ترلاسه کړه.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

له دې څېړنې سره برابر، پاور بروکا، چې د مغزو له اړخه زیانمن شویو ناروغانو سره یې کار کاوه، سپارښتنه وکړه چې د مغزو ځانګړي ځایونه د ځانګړو دندو لپاره مسئول دي. په هغه وخت کې، د بروکا موندنې د فرانټس جوزف ګال نظریې د تایید په توګه په پام کې نیول کېدې چې ژبه ځایي ده او ځانګړي رواني کړنې د مغزو کورټکس په ځانګړو ځایونو کې ترسره کېږي. د کړنو د ځایي کولو فرضیه د جان هاګلینګس جکسون لخوا د مېرګي ناروغانو مشاهدې سره ملاتړ شوه، چې په بدن کې د قبضې یا اختلاج پرمختګ لیدلو سره د حرکي قشر (کورټکس) جوړښت په هکله یې په سمه توګه اټکل وکړ. کارل ورنیک د ژبې تولید او درک کې د مغز د ځانګړو جوړښتونو تخصصي کېدو نظریې ته لا ډېره پراختیا ورکړه. د عصبي عکس اخیستو تخنیکونو له لارې مډرن څېړنې، اوس هم د براډمن مغزي سایټوآرکیټکټونیک نقشې (د حجروي جوړښت مطالعې ته اشاره لري) څخه او د دې دورې له اناټومیکي تعریفونو څخه کار اخلي ترڅو ښکاره کړي چې د مغز د قشر بېلابېل ځایونه د ځانګړو دندو د ترسره کولو په وخت کې فعالېږي.[۱۹][۲۰][۲۱]

د شلمې پېړۍ په اوږدو کې، عصبي علومو خپل ځان ته د یوې جلا اکاډمیکې رشتې په توګه په پېژندل کېدو پیل وکړ، او نور په نورو رشتو کې د ننه د عصبي سیسټم مطالعې څخه راووت. اریک کنډل او ملګرو یې له ډاوېډ ریوچ، فرانسیس او شمیټ، او سټیفن کوفلر څخه د دې رشتې په جوړونه کې د مهم رول لرونکو‌ په توګه یادونه کړې ده. ریوش له کلینیکي ارواپوهنې سره د اساسي اناټومیکي او فیزیولوژیکي څېړنو ادغام د والټر ریډ پوځ په څېړنيز انسټیټوټ کې پیل کړ چې په ۱۹۵۰مه لسیزه کې پیل شو. په هماغه دوره کې، شمیټ په بیولوژي څانګه کې د عصبي علومو یوه څېړنیزه خپرونه د ماساچوسټ ټکنالوژۍ په انسټیټوټ کې تاسیس کړه چې بیولوژي، کیمیا، فیزیک او ریاضیات به یې سره یوځای ته راټولول. د عصبي علومو لومړنۍ خپلواکه څانګه (چې په هغه وخت کې ورته رواني بیولوژي ویل کېده) په ۱۹۶۴م کال کې د کالیفورنیا پوهنتون په ایروین کې د جیمز ال مک‌ګاګ لخوا تاسیس شوه. له هغه وروسته، بیا په هاروارډ طبي پوهنتون کې هم په ۱۹۶۶م کال کې د اسټیفان کوفلر لخوا د نیوروبیولوژي څانګه تاسیس شوه.[۲۲][۲۳][۲۴]

د نیورونونو او عصبي سیسټم دندې په هکله پوهاوی د شلمې پېړۍ په اوږدو کې په زیاتېدونکي کچه دقیق او مالیکولي شو. د بېلګې په توګه، په ۱۹۵۲م کال کې، آلن لویډ هوجکین او انډریو هوکسلي د یوه کب لوی اکسون په نیورونونو کې د الکټریکي سیګنالونو د لېږد لپاره یو ریاضيکي موډل وړاندې کړ، کوم ته چې هغوی د «عمل وړتیا یا پوټنشل» نوم ورکړ، او دا چې څنګه دا پیل او خپاره کېږي، چې د هاجکین-هوکسلي موډل په توګه پېژندل کېږي. په ۱۹۶۱-۱۹۶۲ کلونو کې، ریچارډ فیټزهوګ او جي ناګومو د هاجکین-هوکسلي موډل لا ساده کړ، کوم چې د فیټزهوګ-ناګومو موډل په نوم یادېږي. په ۱۹۶۲م کال کې، برنارډ کاتز د نیورونونو تر منځ فضا کې د عصبي لېږد موډل جوړ کړ چې د ساینپس نوم یې پرې کېښود. د ۱۹۶۶م کال په پیل کې، اریک کنډل او همکارانو یې په Aplysia کې د زده‌کړې او حافظې ذخیرې پورې اړوند نیورونونو کې بایوکیمیاوي بدلونونه معاینه کړل. په ۱۹۸۱م کال کې کاټرین موریس او هارولډ لکار د موریس-لکار په موډل کې دا موډلونه سره یوځای ترکیب کړل. دا په زیاتېدونکي توګه کمیتي کارونه د ګڼ شمېر بیولوژيکي نیورون موډلونو او د عصبي محاسباتو موډلونو جوړېدو لامل شول.

ورځ تربلې عصبي سیسټم ته د زیاتېدونکې لېوالتیا په پایله کې، د عصبي علومو ګڼ نوم‌وتي سازمانونه جوړ شوي دي ترڅو د شلمې پېړۍ په اوږدو کې د ټولو عصب پېژندونکو لپاره یو انجمن رامنځته کړي. د بېلګې په توګه، په ۱۹۶۱م کال کې د مغز د څېړنې نړیوال سازمان، په ۱۹۶۳م کال کې د نیوروکیمیا (عصبي کیمیا) نړیواله ټولنه، په ۱۹۶۸م کال کې د مغزو او چلند اروپایي ټولنه، او په ۱۹۶۹م کال کې د عصبي علومو ټولنه تاسیس شول. په دې وروستیو کې، د عصبي علومو د څېړنو پایلو پلي کول د عصبي اقتصاد، عصبي زده‌کړې، عصبي اخلاق او عصبي قانون په شان پلي کېدونکو رشتو د جوړېدو لامل شول.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

د وخت‌ په تېرېدو سره، مغزي څېړنې له فلسفي، آزمېښتي او نظري مرحلو څخه تېرې شوې دي او وړاندوینه کېږي چې په عصبي امپلنټونو او د مغزو سمونې باندې کار کول به په راتلونکي کې مهم وي.[۳۳]

سرچينې

سمول
  1. ↑ "Neuroscience". Merriam-Webster Medical Dictionary.
  2. ↑ Kandel, Eric R. (2012). Principles of Neural Science, Fifth Edition. McGraw-Hill Education. pp. I. Overall perspective. ISBN 978-0071390118.
  3. ↑ Ayd, Frank J. Jr. (2000). Lexicon of Psychiatry, Neurology and the Neurosciences. Lippincott, Williams & Wilkins. p. 688. ISBN 978-0781724685.
  4. ↑ Shulman, Robert G. (2013). "Neuroscience: A Multidisciplinary, Multilevel Field". Brain Imaging: What it Can (and Cannot) Tell Us About Consciousness. Oxford University Press. p. 59. ISBN 9780199838721.
  5. ↑ Ogawa, Hiroto; Oka, Kotaro (2013). Methods in Neuroethological Research. Springer. p. v. ISBN 9784431543305.
  6. ↑ Tanner, Kimberly D. (2006-01-01). "Issues in Neuroscience Education: Making Connections". CBE: Life Sciences Education. 5 (2): 85. doi:10.1187/cbe.06-04-0156. ISSN 1931-7913. PMC 1618510.
  7. ↑ Kandel, Eric R. (2012). Principles of Neural Science, Fifth Edition. McGraw-Hill Education. p. 5. ISBN 978-0071390118. The last frontier of the biological sciences – their ultimate challenge – is to understand the biological basis of consciousness and the mental processes by which we perceive, act, learn, and remember.
  8. ↑ Mohamed W (2008). "The Edwin Smith Surgical Papyrus: Neuroscience in Ancient Egypt". IBRO History of Neuroscience. Archived from the original on 2014-07-06. نه اخيستل شوی 2014-07-06.
  9. ↑ Herodotus (2009) [440 BCE]. The Histories: Book II (Euterpe). Translated by George Rawlinson.
  10. ↑ Breitenfeld, T.; Jurasic, M. J.; Breitenfeld, D. (September 2014). "Hippocrates: the forefather of neurology". Neurological Sciences. 35 (9): 1349–1352. doi:10.1007/s10072-014-1869-3. ISSN 1590-3478. PMID 25027011. S2CID 2002986.
  11. ↑ Plato (2009) [360 BCE]. Timaeus. Translated by George Rawlinson.
  12. ↑ Finger, Stanley (2001). Origins of Neuroscience: A History of Explorations into Brain Function (3rd ed.). New York: Oxford University Press, USA. pp. 3–17. ISBN 978-0-19-514694-3.
  13. ↑ Freemon, F. R. (23 Sep 2009). "Galen's ideas on neurological function". Journal of the History of the Neurosciences. 3 (4): 263–271. doi:10.1080/09647049409525619. ISSN 0964-704X. PMID 11618827.
  14. ↑ Finkelstein, Gabriel (2013). Emil du Bois-Reymond: Neuroscience, Self, and Society in Nineteenth-Century Germany. Cambridge; London: The MIT Press. pp. 72–74, 89–95. ISBN 9780262019507.
  15. ↑ Harrison, David W. (2015). Brain Asymmetry and Neural Systems Foundations in Clinical Neuroscience and Neuropsychology. Springer International Publishing. pp. 15–16. ISBN 978-3-319-13068-2.
  16. ↑ "Caton, Richard - The electric currents of the brain". echo.mpiwg-berlin.mpg.de. نه اخيستل شوی 2018-12-21.
  17. ↑ Coenen, Anton; Edward Fine; Oksana Zayachkivska (2014). "Adolf Beck: A Forgotten Pioneer In Electroencephalography". Journal of the History of the Neurosciences. 23 (3): 276–286. doi:10.1080/0964704x.2013.867600. PMID 24735457. S2CID 205664545.
  18. ↑ Guillery, R (Jun 2005). "Observations of synaptic structures: origins of the neuron doctrine and its current status". Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 360 (1458): 1281–307. doi:10.1098/rstb.2003.1459. PMC 1569502. PMID 16147523.
  19. ↑ Greenblatt SH (1995). "Phrenology in the science and culture of the 19th century". Neurosurgery. 37 (4): 790–805. doi:10.1227/00006123-199510000-00025. PMID 8559310.
  20. ↑ Bear MF; Connors BW; Paradiso MA (2001). Neuroscience: Exploring the Brain (2nd ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3944-3.
  21. ↑ Kandel ER; Schwartz JH; Jessel TM (2000). Principles of Neural Science (4th ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-8385-7701-1.
  22. ↑ Cowan, W.M.; Harter, D.H.; Kandel, E.R. (2000). "The emergence of modern neuroscience: Some implications for neurology and psychiatry". Annual Review of Neuroscience. 23: 345–346. doi:10.1146/annurev.neuro.23.1.343. PMID 10845068.
  23. ↑ Squire, Larry R. (1996). "James McGaugh". The history of neuroscience in autobiography. Volume. Vol. 4. Washington DC: Society for Neuroscience. p. 410. ISBN 0916110516. OCLC 36433905.
  24. ↑ "History - Department of Neurobiology". Archived from the original on 2019-09-27. نه اخيستل شوی 2017-10-17.
  25. ↑ "History of IBRO". International Brain Research Organization. 2010.
  26. ↑ "About EBBS". European Brain and Behaviour Society. 2009. Archived from the original on 2016-03-03.
  27. ↑ The Beginning Archived April 21, 2012, at the Wayback Machine., International Society for Neurochemistry
  28. ↑ "About SfN". Society for Neuroscience.
  29. ↑ "How can neuroscience inform economics?" (PDF). Current Opinion in Behavioral Sciences. Archived from the original (PDF) on 2017-03-09. نه اخيستل شوی 2022-10-19.
  30. ↑ Zull, J. (2002). The art of changing the brain: Enriching the practice of teaching by exploring the biology of learning. Sterling, Virginia: Stylus Publishing, LLC
  31. ↑ "What is Neuroethics?". www.neuroethicssociety.org. Archived from the original on 2019-04-05. نه اخيستل شوی 2019-02-22.
  32. ↑ Petoft, Arian (2015-01-05). "Neurolaw: A brief introduction". Iranian Journal of Neurology. 14 (1): 53–58. ISSN 2008-384X. PMC 4395810. PMID 25874060.
  33. ↑ Fan, Xue; Markram, Henry (2019-05-07). "A Brief History of Simulation Neuroscience". Frontiers in Neuroinformatics. 13: 32. doi:10.3389/fninf.2019.00032. ISSN 1662-5196. PMC 6513977. PMID 31133838.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=عصبي_علوم&oldid=338556" نه اخيستل شوی