ويکيپېډيا

شمالي کوريا او د ډله ييزې وېجاړۍ وسلې


شمالي کوريا د فوځي ذروي وسلو پروګرام لري او اټکل شوي دي، چې تر ۲۰۲۰ ز کال پورې له ۳۰ څخه تر ۴۰ پورې د ذروي وسلو يو ساتنځای يا وسله تون او په کال کې له شپږ څخه تر اوه ذروي وسلو لپاره د فيزايل په نوم د هغو موادو پوره توليد لري، چې د اتومي له منځه تلنې لړۍ د غبرګون ساتلو توان لري. شمالي کوريا د کيمياوي او بيولوژيکي وسلو د پام کچه هم زېرمه کړې ده. په ۲۰۰۳ ز کال کې شمالي کوريا د ذروي وسلو د نه خپرولو له تړون “Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT)” څخه په شا شو. له ۲۰۰۶ز کال راهيسې ياد هېواد په زياتېدونکې کچه د شپږ ذروي ازمايښتونو يوه لړۍ تر سره کوي، چې له امله يې پر ځان د بنديزونو لړۍ نوره هم پورته کوي. [۱][۲][۳][۴]

شمالي کوريا او د ډله ييزې وېجاړۍ وسلې
عامه معلومات
عمومي معلومات
هېواد

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

تاريخچه سمول

شمالي کوريا له ۱۹۵۰ زلسيزې راهيسې د ذروي وسلو جوړولو برخه کې لېوالتيا وښودله. ذروي خپرونه نږدې ۱۹۶۲ز کال ته ورګرځېدلی شي، چې شمالي کوريا په کې ځان هغه څه ته ژمن کړ، چې “all fortressization” يا ټول-فوځي سنګر جوړونه يې باله، چې د نن ورځ د سترې فوځي شوې شمالي کوريا پيل و. په ۱۹۶۳ز کال کې شمالي کوريا د ذروي وسلو د جوړولو برخه کې له شوروي اتحاد څخه د مرستې غوښتنه وکړه، مګر ونه منل شوه. شوروي اتحاد له شمالي کوريا سره د ذروي پوهانو د روزلو په ګډون، د سوله ييزې انرژۍ د پروګرام رامنځته کولو کې مرسته کول ومنل. وروسته چين له خپلو ذروي ازمايښتونو څخه وروسته په ورته ډول د شمالي کوريا ورته غوښتنې رد کړې.[۵][۶][۷][۸]

شوروي انجنيرانو د يونګبيون د ذروي پوهنيزې څېړنې مرکز (Yongbyon Nuclear Scientific Research Center) په جوړښت کې برخه واخېسته او ۱۹۶۳ز کال کې يې د “IRT-2000” څېړنيز غبرګون ښودونکي “research reactor” جوړول پيل کړل، چې په ۱۹۶۵ز کال کې عملياتي شو او په ۱۹۷۴ز کال کې “8 MW” لوړ شو. شمالي کوريا په ۱۹۷۹ز کال کې په يونګبيون کې د يو بل څېړنيز رياکتور او همدار راز د يوې فلز لرونکې مادې د پروسس ماشين او د سون سيخ “fuel rod” جوړونې ماشين جوړول پيل کړل. [۹][۱۰][۱۱]

د شمالي کوريا د ذروي وسلو د خپرونې نېټه ۱۹۸۰ز لسيزې ته رسېږي. دې هېواد چې د ذروي انرژۍ پر عملي کارونو او د ذروي وسلې د رامنځه کولو د سيستم پر بشپړونه باندې يې تمرکز کاوه، د يورانيم جوړونې او له يو حالت څخه بل ته د هغه د اړونې لپاره د اسانتياوو برابرول پيل کړل او د لوړې چاودېدونکې “high explosive” چاودنې ازمايښتونه يې تر سره کړل. ياد هېواد په ۱۹۸۵ز کال کې “NPT” تصويب کړ، مګر تر ۱۹۹۲ز کال پورې د اتومي انرژۍ له نړيوالې استازولۍ “IAEA” سره يې د اړينې ساتنې تړون ته غاړه کېنښوده. د ۱۹۹۳ز کال په لومړيو کې په داسې حال کې چې د شمالي کوريا لومړنۍ اعلاميه يې باوري کوله، “IAEA” پرېکړه وکړه، چې د اعلاميې د نابشپړتيا په اړه پياوړي ثبوت شتون درلود. کله چې شمالي کوريا غوښتل شوې ځانګړې پلټنه ونه منله، IAEA” يې د ملګرو ملتونو د امنيت شورا ته د نه منلو په اړه راپور ورکړ. شمالي کوريا په ۱۹۹۳ز کال کې له NPT څخه خپل وتل يا شاتګ اعلان کړ، مګر د اغېز کولو تر وخته يې دا شاتګ وځنډوه. [۱۲]

د ۱۹۹۴زکال د هوکړه شوي چارچوکاټ “Agreed Framework” له مخې د متحده ايالتونو حکومت د شمالي کوريا د بې وسلې کولو بدل کې دې هېواد ته د اوبو د دوه سپکو رياکتورونو د برابرولو هوکړه وکړه. دا ډول رياکتورونه د شمالي کوريا د متوسط ګرافيت رياکتورونو په پرتله د خپرولو ډېر ضد ګڼل کېږي، مګر د زياتوالي مخنيونکي نه دي. هوکړه شوی چارچوکاټ د کلينټن د ولسمشرۍ پر مهال د جمهوري غوښتونکي کانګرس له لورې ځکه کمزوری شو، چې کانګرس له شمالي کوريا سره تړون له منځه وېوړ، دې هېواد باندې يې نوي بنديزونه ولګول او شمالي کوريا ته د کلينټن ادارې د مرسته کولو مخه يې ونيوله، چې د هوکړه شوي چوکاټ برخه وه. د ياد چارچوکاټ پلي کول کمزوري شول او په ۲۰۰۲ ز کال کې بېلابېلو برخو کې مات شو، چې هر اړخ يې د ناکامۍ پړه پر بل اړخ اچوله. په ۲۰۰۲ ز کال کې پاکستان اجازه ورکړې وه، چې شمالي کوريا د ۱۹۹۰ز لسيزې په وروستيو کې د پاکستان ذروي تکنالوژۍ ته لاسرسی تر لاسه کړی و. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

د پاکستان، ليبيا او په خپله د شمالي کوريا له لورې څو ځلې د منلو (اعترافونو) پر بنسټ متحده ايالتونو شمالي کوريا په غاړه نه ايښودلو تورنه کړه او د تېلو ورلېږد يې ودراوه. شمالي کوريا وروسته ادعا وکړه، چې د ګناه عمومي منښت يې په شعوري ډول ناسم ژباړل شوی دی. د ۲۰۰۲ ز کال په پای کې دا هېواد له هوکړه شوي چارچوکاټ څخه په رسمي ډول وتلی و.

په ۲۰۰۳ زکال کې شمالي کوريا يو ځل بيا د ذروي وسلو د نه خپراوي له تړون څخه په شا شو. په ۲۰۰۵ زکال کې يې د ذروي وسلو درلودلو ته اجازه ورکړه، مګر د ذروي پروګرام د بندولو ژمنه يې وکړه. [۱۹][۲۰][۲۱]

د ۲۰۰۶ز کال د اکتوبر په ۹ دې هېواد اعلان وکړ، چې په برياليتوب سره يې خپل لومړنی ذروي ازمايښت تر سره کړی دی. تر ځمکې لاندې ذروي چاودنه موندل شوې وه، چې حاصل يې له يو کېلوټن څخه لږ اټکل شوی و او يو څه راديواکتيف وتنۍ هم موندل شوې وه. د ۲۰۰۷ زکال د جنوري په ۶ د شمالي کوريا حکومت د دې سربېره د ذروي وسلو درلودل تاييد کړل. [۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

شمالي کوريا د ۲۰۰۷ ز کال د مارچ به ۱۷ نېټه د ذروي وسلو په اړه نړيوالو خبرو اترو کې استازو ته وويل، چې دې هېواد د خپل اصلي ذروي اسانتيا بندولو ته چمتووالی نيوه. تړون د شپږ ډلې [هېوادونو] د خبرو اترو له يوې لړۍ څخه وروسته وشو، چې شمالي کوريا، سويلي کوريا، چين، روسيه، جاپان او متحده ايالتونه يې رانغاړل؛ متحده ايالتونو په ۲۰۰۳ ز کال کې دا چاره پيل کړه. د تړون له مخې د شمالي کوريا د ذروي خپرونو يو لښتليک سپارل کېږي او ذروي اسانتيا به د سون توکو د مرستې او متحده ايالتونو او جاپان سره د اړيکو د عادي کولو په اړه د خبرو اترو بدل کې درول کېږي. دا برخه له متحده ايالتونو سره د بانکو دلتا اسیا “Banco Delta Asia” پر سر د شخړې له امله له اپرېل څخه وځنډول شوه، مګر د جولای په ۱۴ د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ پلټونکو د شمالي کوريا د يونګبيون ذروي رياکتور بندېدل تاييد کړل او ورپسې دې هېواد د مرستو تر لاسه کول پيل کړل. ياد تړون په ۲۰۰۹ ز کال کې د شمالي کوريا له لورې د يوې سپوږمکۍ له توغولو څخه وروسته وپاشل شو. [۲۶]

د ۲۰۰۹ زکال اپرېل کې راپورونو څرګنده کړه، چې شمالي کوريا په بشپړ ډول چمتو ذروي ځواک دی؛ دا هغه نظر و چې د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ د رئيس جنرال محمد البرادي له لورې شريک شو. د ۲۰۰۹ زکال د می په ۲۵ شمالي کوريا دويم ذروي ازمايښت تر سره کړ، چې په پايله کې يې له ۲ څخه تر ۷ کېلو ټنو پورې چاودنه رامنځته شوه. د باور له مخې د ۲۰۰۹ ز کال ازمايښت د ۲۰۰۶ زکال د ازمايښت په څېر  د شمالي کوريا د شمال ختيځ د کېلجيو کونټي “Kilju County” په مانتاپسان “Mantapsan” کې شوی دی. دا ازمايښت د ازمايښت سيمه کې د پېښېدونکې زلزلې له مخې موندل شوی و. [۲۷][۲۸][۲۹]

د ۲۰۱۲ ز کال اپرېل کې شمالي کوريا اعلان وکړ، چې په يونګبيون د ذروي پوهنيزې څېړنې مرکز کې به د يورانيمو غني کول ځنډوي او د ذروي وسلو نور ازمايښتونه به نه کوي، په داسې حال کې چې د متحده ايالتونو رانغاړونکې ګټورو خبرو اترو دوام درلود. دې تړون د لرې توغېدونکو ګوليو (مزايلو) د ازمايښتونو په اړه قانوني موده راونغاړله. د دې تر څنګ شمالي کوريا د اتومي انرژۍ د نړيوالې استازولۍ “IAEA” پلټونکو ته اجازه ورکړه، چې يونګبيون کې عمليات وڅاري. متحده ايالتونو يو ځل تاييد کړه، چې د DPRK پر وړاندې د دښمنۍ اراده نه لري او دوه اړخيزو اړيکو ته د ودې ورکولو لپاره چمتو دي او شمالي کوريا ته د انسان دوستۍ خوراکي توکو د لېږد ژمنه يې وکړه. متحده ايالتونو د محدود مګر مهم حرکت غږ وکړ او ويې ويل، چې دا چاره به په پام سره پرمخ لاړه شي او يادې خبرې اترې به يوازې وروسته له هغې بيا پيل شي، چې شمالي کوريا يې د ژمنې پوره کولو پر لور ګامونه پورته کړي. که څه هم وروسته له هغې چې شمالي کوريا د ۲۰۱۲ز کال اپرېل کې د لرې واټن توغېدونکي ازمايښت تر سره کړ، متحده ايالتونو د خوراکي توکو د مرستې بندولو پرېکړه وکړه. [۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

سرچينې سمول

  1. ↑ کينډۍ:Cite report
  2. ↑ Nuclear Weapons: Who Has What at a Glance, Arms Control Association (updated August 2020)
  3. ↑ (په January 10, 2003 باندې). North Korea leaves nuclear pact. CNN.com
  4. ↑ North Korea: Overview, Nuclear Threat Initiative (last updated May 2019).
  5. ↑ Jackson, Van (2018). On the Brink: Trump, Kim, and the Threat of Nuclear War (الطبعة 1). Cambridge University Press. د کتاب پاڼې 23. doi:10.1017/9781108562225.002. S2CID 226885565. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781108562225. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ کينډۍ:Cite Q.
  7. ↑ John Pike. "Nuclear Weapons Program". globalsecurity.org. مؤرشف من الأصل في March 2, 2010. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Lee Jae-Bong. "U.S. Deployment of Nuclear Weapons in 1950s South Korea & North Korea's Nuclear Development: Toward Denuclearization of the Korean Peninsula (English version)". The Asia-Pacific Journal. د لاسرسي‌نېټه April 4, 2012. December 15, 2008 (Korean) February 17, 2009 (English) الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ James Clay Moltz and Alexandre Y. Mansourov (eds.): The North Korean Nuclear Program. Routledge, 2000. کينډۍ:ISBN
  10. ↑ "Research Reactor Details – IRT-DPRK". International Atomic Energy Agency. July 30, 1996. د اصلي آرشيف څخه پر October 5, 2012 باندې. د لاسرسي‌نېټه February 14, 2007. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ "Archived copy" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر January 2, 2014 باندې. د لاسرسي‌نېټه September 1, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link)
  12. ↑ "Fact Sheet on DPRK Nuclear Safeguards". iaea.org. مؤرشف من الأصل في September 1, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ The U.S.-North Korean Agreed Framework at a Glance Archived December 1, 2010, at the Wayback Machine. Fact Sheet, Arms Control Association.
  14. ↑ "The two faces of Rumsfeld". TheGuardian.com. May 9, 2003. مؤرشف من الأصل في December 1, 2016. د لاسرسي‌نېټه December 17, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) additional text.
  15. ↑ "Non-Proliferation Treaty". Dosfan.lib.uic.edu. October 21, 1994. د اصلي آرشيف څخه پر March 6, 2012 باندې. د لاسرسي‌نېټه March 1, 2012. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ (په April 3, 2002 باندې). US grants N Korea nuclear funds. additional text.
  17. ↑ Jackson, Van (2018). On the Brink: Trump, Kim, and the Threat of Nuclear War (الطبعة 1). Cambridge University Press. د کتاب پاڼي 31–32. doi:10.1017/9781108562225.002. S2CID 226885565. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781108562225. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Washington Post, "North 'bribed its way to nuclear statehood'", Japan Times, July 8, 2011, p. 4.
  19. ↑ "Fact Sheet on DPRK Nuclear Safeguards". iaea.org. مؤرشف من الأصل في September 1, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ (په February 11, 2005 باندې). North Korea Confirms It Has Nuclear Weapons. Fox News
  21. ↑ (په September 20, 2005 باندې). North Korea vows to abandon nuclear weapons project. The Guardian.
  22. ↑ (په October 13, 2006 باندې). U.S.: Test Points to N. Korea Nuke Blast.
  23. ↑ (په October 16, 2006 باندې). North Korea Nuclear Test Confirmed by U.S. Intelligence Agency. Bloomberg
  24. ↑ North Korea's first nuclear test Archived September 2, 2013, at the Wayback Machine. Yield estimates section
  25. ↑ (په January 6, 2007 باندې). [{{{url}}} Usher in a great heyday of Songun Korea full of confidence in victory].
  26. ↑ (په July 16, 2007 باندې). UN confirms N Korea nuclear halt. BBC News.
  27. ↑ Richard Lloyd Parry (په April 24, 2009 باندې). North Korea is fully fledged nuclear power, experts agree. The Times (Tokyo).
  28. ↑ "Archived copy" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر February 24, 2012 باندې. د لاسرسي‌نېټه September 1, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link) North Korea's Nuclear test Explosion, 2009. SIPRI
  29. ↑ "North Korea's new nuclear test raises universal condemnation". NPSGlobal Foundation. May 25, 2009. مؤرشف من الأصل في March 21, 2011. د لاسرسي‌نېټه December 1, 2010. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Steven Lee Myers (په February 29, 2012 باندې). North Korea Agrees to Curb Nuclear Work; U.S. Offers Aid. The New York Times.
  31. ↑ (په February 29, 2012 باندې). DPRK Foreign Ministry Spokesman on Result of DPRK-U.S. Talks. Korean Central News Agency
  32. ↑ "U.S.-DPRK Bilateral Discussions". U.S. Department of State. February 29, 2012. د لاسرسي‌نېټه March 3, 2012. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ (په April 13, 2012 باندې). US stops food aid to North Korea after missile launch. Reuters.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=شمالي_کوريا_او_د_ډله_ييزې_وېجاړۍ_وسلې&oldid=318248" نه اخيستل شوی