ويکيپېډيا

سکيزم

سیکیزم یا سکېزم (/ˈsɪkɪzəm/) یا سیکې (په پنجابي ژبه: ਸਿੱਖੀ سیکي، [ˈsɪkhiː]، د پنجابي له ਸਿੱਖ څخه چې د سیک، لټونکي يا زده‌کوونکي په معنا دی اخیستل شوی، یو هندي مذهب دی چې شاوخوا د پنځلسمې پېړۍ په پای کې يې د هند شبه قارې د پنجاب له سیمې څخه سرچینه اخیستې. دا په دې وروستیو کې له نویو تاسیس شویو سازمان شویو عقیدو څخه ده. او د ۲۱ پېړۍ په پيل کې د ۲۵-۳۰ میلیونه پیروانو په لرلو سره چې سیکانو په نوم پېژندل کېږي په نړۍ کې پنځم لوی ځای لري.  [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

د سکیزم مذهب د ګوروناناک (۱۴۶۹-۱۵۳۹)، لومړني عقیدوي لارښود / ګورو چې د هندوییزم مذهب زدکړې او اېډیولوژي يې رد کړې او د هغه د ځای ناستي ناین سیک له معنوي زدکړو څخه رامنځته شوی. لسم ګورو ګوبېنډ سېنګ (۱۶۶۶-۱۷۰۸)، د سیکانو د سپېڅلي کتاب څښتن ګورو ګرانټ خپل ځای ناستی ونوماوه او د انساني لارښوونکو کرښې يې سره نږدې کړې او سپېڅلی کتاب یې د وروستي لارښود په توګه د تل لپاره ژوندی وساته چې د سیکانو لپاره د روحاني او مذهبي ژوند لارښود و. ګورو ناناک داسې تعلیم ورکړ چې «فعال، خلاق او عملي ژوند» له « حقیقت، وفادارۍ، پاکۍ او پر ځان کنترول» سره ژوند کول له میتافزیکي حقیقت څخه پورته دی او اېډیال انسان له خدای سره اتحاد کوي او د هغه اراده پېژني او هغه اراده پلي کوي. ګوروهارګوبېنډ (۱۶۴۴-۱۶۰۶)، د سیکانو شپږم لارښود چې د میري/ miri  (سیاسي/ مهالني) او پيري (معنوي) د متقابلې هم‌غږۍ/همزیستۍ مفهوم يې رامنځته کړ. [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

د سیکانو سپېڅلی کتاب د اېک اونکار/ik onkar (واحد خدای ੴ,) په اړه د مول منتر(ਮੂਲ ਮੰਤਰ) له بنسټيزې دعا سره پيلیږي. د سیکانو اصلي باورونه په ګروګرانټ صاحب کې تشرېح شوي، چې پر واحد خدای عقیده او تفکر، اللهي وحدت او د ټول بشریت برابري؛ په سېوا/ seva  (بې خوده خدمت/له کومې تمې پرته) کې ښکېلېدل؛ د ټولو په ګټه د عدالت او نېکمرغۍ لپاره هڅه او په ګډ ژوند کې صادقانه چلند او معیشت په کې شامل دي. د سیک مذهب له دغو معیارونو څخه په پيروۍ دا ادعاګانې ردوي چې د دوی هر ځانګړی مذهبي دود د مطلق حقیقت په انحصار کې دی. [۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

سیکیزم په سېمرن (ਸਿਮਰਨ، د لارښود/ګورو د زده‌کړو په یاد راوړل او تفکر) ټینګار کوي، چې کولی شي د کېترن له لارې د موسیقۍ په ډول څرګند شي، یا په داخلي توګه د نام جاپنا/ naam japna  (د هغه پر نوم تفکر) له لارې، د خدای د حضور د احساس لپاره د يوې وسیلې په توګه تشرېح شي. خپلو پیروانو ته دا ورښيي چې «پنځوغلو» (لکه شهوت، غوسې، تمې، تړاو او نفس) ته بدلون ورکړي.[۲۲][۲۳]

یاد دین د مذهبي ځورونې پر مهال پراختیا او تکامل وموند چې د دواړو اسلام او هندوییزم له اړولو څخه رامنځته شو. په هند کې مغلو واکمنانو دوه ډلې سیکان – ګروارجن (۱۵۶۳-۱۶۰۵) او ګرو تېغ بهادر (۱۶۲۱-۱۶۷۵) وروسته له دې چې د اسلام له منلو څخه یې انکار وکړ شکنجه او اعدام کړل. د سیکانو شکنجه او ځورول په ۱۹۶۶ کال کې د خپلواکۍ، وجدان او مذهب څخه د خوندیتوب لپاره د ګورو ګوبېنډ او د هغو غړو له خوا چې د سانت سېپاهي/ (سپېڅلي سرتېري) ځانګړتیاوې يې لرلې، د خلسا (Khalsa ) د رامنځته کولو لامل شول.  [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

ترمینالوژي/ اصطلاحات

د سیکانو د سپېڅلي کتاب برخه اساساً د ګورموکي (Gurmukhī) په الفبا لیکل شوې،  هغه لیکدود چې د ګوروانګاد په واسطه د لېندا له متن څخه چې په تاریخي ډول او د نني هند په شمال کې کارول کېده سټندرد شوی. د سیک مذهب پيروان د سیکانو په نوم پېژندل کېږي، چې  د ګورو د زده‌کوونکي یا زدکړیالانو په معنا دي. د سکیزم انګلیسي اصطلاح د سیکي (Sikhi) له پنجابي فعل څخه اخیستل شوې چې د زده‌کړې پر مهالني مسیر دلالت کوي او ريښه يې  سېکنا (sikhana ) چې د زده‌کولو په معنا ده.  [۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

فلسفه او تدریس

سکیزم د بوداییزم، هندوییزم او جینیزم تر څنګ د یو هندي دین په توګه طبقه‌بندي کېږي.[۳۸]

د سیک مذهب بنسټ د ګوروناناک او د هغه د ځای ناستي په لارښوونو کې نغښتی.  د سیک اخلاق پر معنوي ودې او د ورځني اخلاقي چلند تر منځ په همغږۍ تینګار کوي. د يادې عقیدې بنسټ اېښودونکی ګوروناناک دا لیدلوری داسې خلاصه کوي: " حقیقت تر ټولو لوړ فضیلت دی، خو لا تر دې هم لوړ په صداقت سره ژوند  کول دي." د سیک مذهب پر اېک نور تي سب جګ اپجییا (Ėk nūr te sab jag upjiā) ټينګار کوي یعني ټوله هستي له یوې روښنایۍ څخه راپورته شوې.[۳۹]

د خدای مفهوم

د سکیزم مفهوم توحید دی، چې پر یوه خدای له عقیدې لرلو څخه دفاع کوي. او د اېک اونکار له اصطلاح سره مشخصېږي. د سیک په مذهب کې په ټوله کې د خدای مفهوم Waheguru (حیرانوونکی ښوونکی) دی. چې د نېرنکار /nirankar  (بې بڼې)، اکل/akal  (بې مهاله)، کارت پوراخ/ karta purakh  (خالق) او اګاماګوچار/ agam agochar (له فهم څخه لرې او نه لېدونکی) په توګه په پام کې نیول کېږي.[۴۰][۴۱][۴۲]

په تحت الفظي مفهوم په سیک مذهب کې خدای هېڅ جنډر نه لري. که څه هم په استعاري ډول خدای مذکر او د خدای ځواک مونث ګڼل کېږي. د مثال په ډول لسم ګورو، ګورو ګوبیند سینګ جي خدای په کراتو د اکل پور (د زمان او مکان څخه پورته) او نېرانکار ( له بڼې پرته) له نوم سره یادوي . هغه همدارنګه خدای خپل پلار او د خدای ځواک خپله مور یادوي. په ورته ډول بل مثال دا دی چې سپېڅلی کتاب او ابدي ګورو او ګورو ګراند صاحب وایي ټول انسانان د روح ناوېګانې دي چې له خپل خاوند رب سره یو ځای کېدو ته لېواله دي. سربېره پردې ګروګانو/لارښوونکو په ګورو ګراند صاحب کې هم لیکلي چې ډېر عالمونه شته او خدای په هغو کې ژوند خلق کړی.[۴۳][۴۴]

د سیک مذهب سپېڅلی کتاب د بې بڼې یو خدای یعنې اېک اونکار (ੴ) له نوم سره پیلېږي. چې د سیکانو په دود کې د واحد خدای د وحدانیت په توګه پېژندل کېږي. اېک اونکار (ځینې وختونه په لویو تورو) په لږ خلاص مفهوم د یو لوی واقعیت، یو خالق، په ټوله نړۍ کې خپور شوي روح او له خدای او مخلوق څخه د خواره خو متحد او واحد حس د تشرېح کولو لپاره  د نورو لارو په معنا دی.[۴۵][۴۶][۴۷][۴۸]

د اېک اونکار دودیز منتر تر هغه مهاله چې نانک هوسي بهي سچ  ګرو نانک / Nanak hosee bhee sach  ( د سیکانو لومړی ډله) ژوندۍ وي د تل لپاره دوام مومي. د ګورو/لارښود موجودیت ابدي دی. د سچ معنا ریښتیا، حقیقت او واقعیت دی. په دې معنا چې ګورونانک له مودو راهیسې ریښتونی دی او صادق به پاتې شي. د ګوروګرانت صاحب لومړۍ کرښه او هر راتلونکی راګا/ raga (موسیقي) اېک اونکار ته اشاره کوي.[۴۹]

دنیاوي خیال/توهم

مایا چې د لنډمهال یا "غیر واقعي" په توګه تعریفېږي، د خدای او ژغورنې د څارنې له اصلي انحرافاتو څخه یو دی: چېرې چې دنیاوي جاذبې یوازې له لنډمهاله خیالي رضایت او درد سره مل دي چې د خدای د عبادت له پروسې څخه منحرفېږي. له دې سره نانک ټينګار کوي چې مایا د نړۍ د غیرواقعي والي لپاره نه بلکې د هغې د ارزښتونو یوه سرچینه ده. په سیک مذهب کې باور دا  دی چې د نفس، غوسې، حرص، تړاو او شهوت اغېزې چې د پانچ چور (پنځه غلو) په نوم پېژندل کېږي په ځانګړي ډول د حواسو د ګډوډۍ او ځورونې لامل کېږي. سیکان باور لري چې نړۍ اوس مهال د کالي ګا  (د تیارو عصر) په حال کې ده. ځکه نړۍ له مایا سره د مینې او تړاو له امله د بې لارۍ په لور روانه ده. د پنځه  غلو پر وړاندې د زیان منونکو افرادو برخه لیک له خدای څخه جلاوالی دی، او دا وضیعت یوازې د خدای د جدي او نه ستړي کېدونکي عبادت له لارې بېرته سمېدی شي.[۵۰][۵۱]

سرچینې

  1. ↑ Almasy, Steve. 2018 [2012]. "Who are Sikhs and what do they believe?" CNN International. US: Turner Broadcasting System.
  2. ↑ Nesbitt, Eleanor M. (2005). [[[:کينډۍ:Google books]] Sikhism: a very short introduction] تحقق من قيمة |url= (مساعدة). Oxford University Press. د کتاب پاڼي 21–23. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-280601-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Singh, Nirbhai (1990). Philosophy of Sikhism: Reality and Its Manifestations. New Delhi: Atlantic Publishers. د کتاب پاڼي 1–3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Takhar, Opinderjit Kaur (2016). Sikh Identity: An Exploration of Groups Among Sikhs. Abingdon-on-Thames, England: Taylor & Francis. د کتاب پاڼې 147. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-351-90010-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ "Religions: Sikhism". BBC.com. 2014. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Cole, William Owen; Sambhi, Piara Singh (1993). Sikhism and Christianity: A Comparative Study. Wallingford, England: Palgrave Macmillan. د کتاب پاڼې 117. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-333-54107-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Almasy, Steve (2012-08-05). "Who are Sikhs and what do they believe?". CNN Digital. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ McLeod, William Hewat. 2019 [1998]. "Sikhism". Encyclopædia Britannica Online. 
  9. ↑ "Sikhs in Wolverhampton celebrate 550 years of Guru Nanak". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ Singh, Patwant (2000). The Sikhs. New York: Alfred A. Knopf. p. 17. کينډۍ:ISBN.
  11. ↑ Fenech, Louis, and William Hewat McLeod (2014). Historical Dictionary of Sikhism (3rd ed.). Rowman & Littlefield. کينډۍ:ISBN. pp. 17, 84–5.
  12. ↑ James, William (2011). God's Plenty: Religious Diversity in Kingston. McGill–Queen's University Press. کينډۍ:ISBN. pp. 241–42.
  13. ↑ Mann, Gurinder Singh (2001). [[[:کينډۍ:Google books]] The Making of Sikh Scripture] تحقق من قيمة |url= (مساعدة). Oxford University Press. د کتاب پاڼي 21–25, 123–24. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-513024-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Marwaha, Sonali Bhatt (2006). Colors of Truth: Religion, Self and Emotions: Perspectives of Hinduism, Buddhism, Jainism, Zoroastrianism, Islam, Sikhism and Contemporary Psychology. Concept Publishing. د کتاب پاڼي 205–206. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-8069-268-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Marty, Martin E. (1996). Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance. University of Chicago Press. د کتاب پاڼې 278. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-226-50884-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Singh, Pashaura (2003). The Guru Granth Sahib: Canon, Meaning and Authority. Oxford University Press. د کتاب پاڼي 101–102. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-908773-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Singha, H. S. (2000). The Encyclopedia of Sikhism. Hemkunt. د کتاب پاڼي 20–21, 103. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-7010-301-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Kalsi, Sewa Singh (2005). [[[:کينډۍ:Google books]] Sikhism] تحقق من قيمة |url= (مساعدة). Philadelphia: Chelsea House Publishers. د کتاب پاڼي 41–50. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-7910-8098-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Cole, William Owen; Sambhi, Piara Singh (1995). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. د کتاب پاڼې 200. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Teece, Geoff (2004). Sikhism: Religion in focus. Black Rabbit Books. د کتاب پاڼې 4. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-58340-469-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ Reichberg, Gregory M.; Syse, Henrik (2014). Religion, War, and Ethics: A Sourcebook of Textual Traditions. Cambridge University Press. د کتاب پاڼي 672–674. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-139-95204-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Pattanaik, Devdutt (2019). "Where Hinduism and Sikhism meet". Mumbai Mirror. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ Nayar, Kamala Elizabeth; Sandhu, Jaswinder Singh (2012). The Socially Involved Renunciate: Guru Nanak's Discourse to the Nath Yogis. State University of New York Press. د کتاب پاڼې 106. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-7914-7950-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Singh, Pritam (2008). Federalism, Nationalism and Development: India and the Punjab Economy. Abingdon-on-Thames, England: Routledge. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-134-04945-5. A large number of Hindu and Muslim peasants converted to Sikhism from conviction, fear, economic motives, or a combination of the three (Khushwant Singh 1999: 106; Ganda Singh 1935: 73). الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62
  26. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. د کتاب پاڼي 236–238. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-969930-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. ↑ Fenech, Louis E. (2001). "Martyrdom and the Execution of Guru Arjan in Early Sikh Sources". Journal of the American Oriental Society. 121 (1): 20–31. doi:10.2307/606726. JSTOR 606726. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Fenech, Louis E. (1997). "Martyrdom and the Sikh Tradition". Journal of the American Oriental Society. 117 (4): 623–642. doi:10.2307/606445. JSTOR 606445. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ McLeod, Hew (1999). "Sikhs and Muslims in the Punjab". South Asia: Journal of South Asian Studies. 22 (sup001): 155–165. doi:10.1080/00856408708723379. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62
  31. ↑ Gandhi, Surjit Singh (1 February 2008). History of Sikh Gurus Retold: 1606–1708. New Delhi: Atlantic Publishers. د کتاب پاڼي 676–677. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-269-0857-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ Chanchreek, Jain (2007). Encyclopaedia of Great Festivals. Shree Publishers. د کتاب پاڼې 142. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-8329-191-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ Dugga, Kartar (2001). Maharaja Ranjit Singh: The Last to Lay Arms. Abhinav Publications. د کتاب پاڼې 33. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-7017-410-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  34. ↑ Bahri, Hardev "Gurmukhi". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. 
  35. ↑ Shackle, Christopher; Mandair, Arvind (2013). Teachings of the Sikh Gurus: Selections from the Sikh Scriptures. Abingdon-on-Thames, England: Routledge. د کتاب پاڼي xxi–xxiii. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-136-45101-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  36. ↑ Mandair, Arvind-Pal Singh (2013). Sikhism: A Guide for the Perplexed. Bloomsbury Academic. د کتاب پاڼي 3, 12–13. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4411-0231-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  37. ↑ Chahal, Devinder (July–December 2006). "Understanding Sikhism in the Science Age" (PDF). Understanding Sikhism: The Research Journal (2): 3. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ نومبر ۲۰۱۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  38. ↑ "Classification of Religions", Encyclopædia Britannica Online.
  39. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. کينډۍ:ISBN.
  40. ↑ Rose, Tudor (2015). Agree to Differ. UNESCO. د کتاب پاڼې 97. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-92-3-100090-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  41. ↑ "Sikhism at a glance |Religions: Sikhism." BBC (2014).
  42. ↑ The Hans India (1 September 2018). "There is One God". The Hans India. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  43. ↑ Guru Nanak Dev Ji. Gurū Granth Sāhib. د کتاب پاڼې 17. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ جون ۲۰۲۱. If you long for your Husband Lord, O soul-bride, you must know that He is not met by falsehood. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  44. ↑ Guru Nanak Dev Ji. Gurū Granth Sāhib. د کتاب پاڼې 15. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ جون ۲۰۰۶. You are the One True Lord and Master of all the other beings, of so many worlds. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  45. ↑ Singha, H. S. (2000). The Encyclopedia of Sikhism. Hemkunt. د کتاب پاڼي 20–21, 103. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-7010-301-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  46. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. کينډۍ:ISBN.
  47. ↑ Doniger, Wendy (1999). Merriam-Webster's encyclopedia of world religions. Merriam-Webster. د کتاب پاڼې 500. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-87779-044-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  48. ↑ Mayled, John (2002). Sikhism. Heinemann. د کتاب پاڼې 16]. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-435-33627-1 – عبر Internet Archive. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  49. ↑ Singh, Pashaura (2003). The Guru Granth Sahib: Canon, Meaning and Authority. Oxford University Press. د کتاب پاڼي 101–02. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-908773-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  50. ↑ Singh, Nirmal (2008). Searches in Sikhism. Hemkunt Press. د کتاب پاڼې 68. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-81-7010-367-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  51. ↑ Parrinder, Geoffrey (1971). World Religions: From Ancient History to the Present. London: Hamlyn. د کتاب پاڼې 253. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-87196-129-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=سکيزم&oldid=276248" نه اخيستل شوی