ساواک

سازمان اطلاعات و امنیت کشور چې په ساواک پېژندل کېږي، د ایران هېواد څارگریزه اداره ده چې له ۱۳۳۵ تر ۱۳۵۷ کلونو پورې د ایران اطلاعاتي او امنیتي پولیسو اصلي سازمان یادېده. دا څارگر سازمان د رضا شاه پهلوي په پېر کې فعال و چې له خلکو څخه د پوښتنو گروېږنو لپاره له ډېر واک و ځواک څخه برخمن و. دا سازمان د ۱۳۵۰ هجري لمریز لسیزه او له هغې مخکې چې د خومېنۍ انقلاب سوبې ته ورسېږي، په خلکو کې رټل شوی او کرکه خپروونکی څارگریز سازمان په توگه پېژندل کېدو. د هغو نارامیو چې د انقلاب ۱۳۵۷ لامل وگرځېد، محمدرضا شاه ددې اداری د منحلولو حکم وکړ.

د ساواک پخوانۍ ودانۍ د تهران ښار په خواجه عبدالله انصاری واټ ودانه وه.

پېښلیک

سید روح‌الله خمینی په کرایي موټر کې د مدرسې پر لور (دا انځور تر ډېروکلونو پورې داسې انگېرل کېدو چې خمیني د ساواک له خوا نیول شوی)

د ۱۳۳۲ کال له کودتا درې کاله وروسته د ایران د اطلاعاتو او امنیت سازمان تاسیس شو. له دې مخکې د شهرباني په نامه چې اداره اطلاعات هربانی وه، د هېواد د امنیت ساتل پر غاړه لرل..

از سال ۱۳۴۲ بخش‌هایی تخصصی تشکیل و چارت سازمانی آن توسعه یافت، به‌طوریکه از ۵۳۰۰ افسر تمام‌وقت و تعداد بسیار اما نامعلومی از خبرچینان پاره‌وقت تشکیل شد. ساواک هم‌چنین با تاسیس اداره کل ضد جاسوسی، به مبارزه با فعالیت‌های جاسوسی و نفوذی بیگانگان در ایران مشغول شد.

ساواک در سرکوبی عناصر ضد نظام سلطنتی فعالیت گسترده‌ای داشت. به طور مشخص اداره کل سوم ساواک، به عنوان عامل «شکنجه» و «قتل» عناصر ضدسلطنتی شناخته می‌شد. چنان‌که بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵، تعداد ۳۶۸ تن از چریک‌های مسلح ضد حکومت سلطنتی را در درگیری‌های مسلحانه به قتل رسانده و در بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ (پیش از سرنگونی حکومت شاهنشاهی) حدود ۱۰۰ زندانی سیاسی را به قتل رسانده‌بود.

ځانگړي عملیات

• د سپهبد تیمور بختیار ترور، د ساواک لومړنی رییس، چې د عراف په دیالي ښار کې د ایراني څارگرو له خوا ووژل شو.
• کمک به سرکوب واقعه سیاهکل، در بهمن سال ۱۳۴۹ خورشیدی.
• حمله ساواک به پایگاه‌های چریک‌های فدایی خلق در ۲۶ اردیبهشت و ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۵ خورشیدی.

تورونه

بندانگشتی|180px|ابزار کشیدن ناخن که گفته‌می‌شد توسط بازجویان ساواک مورد استفاده قرار می‌گرفته.

شکنجه

زندانیان ساواک و سازمان‌های مدافع حقوق بشر، بارها بازجویان ساواک را به استفاده از تکنیک‌های شکنجه‌کردن متهم می‌کردند. برخی از شکنجه‌هایی که ساواک به اعمال آن متهم است، شامل واردآوردن شوک الکتریکی، شلاق‌زدن، کتک‌زدن، داخل نمودن خرده‌شیشه و یا آب جوش در مقعد، بستن وزنه‌های سنگین به بیضه و کندن و کشیدن دندان و ناخن می‌شد.

آتش‌سوزی سینما رکس آبادان

در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در شب ۲۸ مرداد ۱۳۵۷، صدها نفر کشته‌شدند. انقلابیون، ساواک را متهم کردند و سید روح‌الله خمینی واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.

پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی حسين تكبلى‌زاده، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد که نشان می‌داد، آتش‌سوزی سینما رکس كار دولتِ وقت و ساواک نبوده‌است.

سرانجام

با اوج گیری ناآرامیهای قبل از انقلاب در ایران، بختیار که تازه نخست وزیر شده بوده در یکی از اولین اقدامات دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک تیمسار نصیری که در آن زمان سفیر ایران در پاکستان بود به ایران فراخوانده شد و به زندان افتاد، که این اقدامات نتیجه‌ای در بر نداشت. با پیروزی انقلاب، نصیری دادگاهی شد و در نهایت دادگاه انقلاب رای به اعدام وی داد. اما با این حال آنان به همراه بسیاری از اعضای رده‌های میانی و پایینی سابق ساواک در تشکیل وزارت اطلاعات و سازماندهی آن با جمهوری اسلامی همکاری کردند.

د ساواک رییسان

• سپهبد تیمور بختیار
• سرلشکر حسن پاکروان
• ارتشبد نعمت‌الله نصیری
• سپهبد ناصر مقدم

د ساواک لوی مدیران

پرویز ثابتی، د ساواک د درېیمې اداری رییس و. حسینزاده او عضدي د ساواک د اداری نور رییسان له ۱۳۵۲ تر ایراني ووښتونه ول.

سرلښکر علي معتضد، د ساواک د خارجي اطلاعاتو رییس. .

سرتیپ منوچهر هاشمی ریاست اداره کل هشتم ساواک (ضدجاسوسی) را برعهده داشت.

مرتضی موسوی، از سال ۱۳۵۲ تا انقلاب ایران، ریاست اداره سوم عملیات اداره کل ضدجاسوسی ساواک را برعهده داشت.

افسران ساواک

• عباسعلی شهریاری‌نژاد، افسر نفوذی ساواک و «رهبر تشکیلات تهران حزب توده»
• پرویز معتمد، از سال ۱۳۵۴ رئیس تیم‌های تعقیب و مراقبت و شنود ساواک
• حسین و فریدون یزدی، نفوذی‌های ساواک در کمیته مرکزی حزب توده.
• بهمن نادری‌پور، از بازجویان ساواک در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری که پس از انقلاب دستگیر و اعدام شد.
• منوچهر وظیفه‌خواه، از بازجویان ساواک در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری

د ساواک همکاران

• کوزیچکین، دیپلمات روس و کارمند سفارت شوروی در تهران.
• امیرحسین فطانت، نفوذی ساواک در حلقه کرامت‌الله دانشیان و خسرو گلسرخی.

د ساواک اداري جوړښت

• د ساواک ارزونه
• شکایاتو ته د رسېدنې برخه
• اداري محکمه، شامل بدوي محکمه او د بیاکتنې محکمه
• حسابداری
• د موټرو اداره
• اداره بهداری
• د ساواک عالي کمېسیون
• ساواک‌های استان شامل ریاست، معاون، دفتر (وظایف ادارات کل یکم، ششم و امور دفتری ریاست و معاون را انجام می‌داد، امنیت داخلی، حفاظت، فتی، ضد جاسوسی، تحقیق.
• ساواک شهرستان شامل، ریاست، دو تا سه رهبر عملیات و چند پاسدار
• نمایندگی‌های خارج از کشور شامل یک نفر ریاست نمایندگی و یک کارمند
• لومړی مرستیا (عملیات)
• دویم مرستیال (اداري)
• لومړۍ اداره (اداري امور) شامل کارگزینی، مخابرات،تشریفات
• دویمه اداره (کسب اطلاعات خارجی)
• درېیمه اداره (د هېواد امنیت- د ساواک ستره او فعاله برخه) چې د را پرځولو څانگې،ټولنیز سازمان او «روحانیت واحد» په کې شامل و
• پینځمه اداره (امور فنی)تعقیب و مراقبت،شنود تلفنی، قفل ،عکاسی، خط شناسی و الکترونیک
• شپږمه اداره (مالي امور)
• اوومه اداره (د بهرنیو اطلاعات ارزونه)
• اتمه اداره (څارگرو ضد)
• نهمه اداره (تحقیق)

تړلې لیکنې

• د ورانۍ ضد گډه کومېټه
• د اوین محبس
• د ورانۍ ضد گډې کومېټې محبس