روزالينډ فرانکلين

روزالينډ ايلسي فرانکلين (۱۹۲۰ز، د  جولای۲۵ مه – ۱۹۵۸ز د اپریل ۱۶ مه) يو انګرېز کيميا پوه او د وړانګې د crystallographer [د بلور نقشې جوړوونکې] وه، چې فعاليت يې د DNA ډی اوکسي ريبونيوکليک اسيد، RNA (ريبونيوکليک اسيد)، ويروسونو، ډبرو سکرو او ګرافېټ ډبرې د ماليکولي جوړښت په اړه پر پوهېدنې متمرکز و. که څه هم د ډبرو سکرو او ويروسونو په اړه يې فعاليتونه په خپل ژوند کې ستايل شوي وو، مګر د نوموړي د ژوند په موده کې يې د DNA د جوړښت په اړه موندنه په پراخ ډول ناپېژندل شوې وه، چې د همدې له امله په بېلابېل ډول د «ناسمې اتلې»، «د DNA بې نومه يا بده پېغله»، «له ياده وتلې اتله»، د «يوه فيمېنېسټ نښه» او د ماليکولي بيولوژي Sylvia Plath په نومونو يادېږي.

نوموړې په ۱۹۴۱ ز کې د کمبرېج له Newnham College څخه د طبيعي علومو په برخه کې د سند په تر لاسه کولو سره فارغه شوه او له دې څخه وروسته په فزيکي کيميا کې د دوکتورا لپاره د کمبرېج پوهنتون کې د فزيکي کيميا د ز۱۹۲۰ څوکۍ (Ronald George Wreyford Norrish) تر لارښوونې لاندې شامله شوه. د Norrish د نه لېوالتېا له امله ناهيلې شوه او په ۱۹۴۲ ز کې يې تر (British Coal Utilisation Research Association (BCURA)) [د بریتانوي ډبرو سکرو د ګټې اخيستنې څېړلو ټولنه] لاندې د څېړنې درېځ غوره کړ. د ډبرو سکرو په اړه څېړنې ورسره په ۱۹۴۵ ز کې له کمبرېج پوهنتون څخه د دوکتورا په تر لاسه کولو کې مرسته وکړه.  په ۱۹۴۷ ز کې پاريس ته د يوې Chercheur (له دوکتورا د پورته څېړونکې) په توګه د نوموړې په تللو سره په (Laboratoire Central des Services Chimiques de l'État) کې د Jacques mering تر لارښوونې لاندې د ايکس وړانګې د بلور نقشې يوه بشپړه جوړوونکې شوه. په ۱۹۵۱ ز کې د يوې څېړنې د مرستيالې په توګه له (King's College London) سره له يو ځای کېدنې وروسته يې د DNA بنسټيزې ځانګړتياوې وموندلې، چې په پایله کې يې د DNA د دوه ګوني مارپېچ جوړښت سمې تشرېح ته لاره هواره کړه. له خپل رئيس John Randall او همکار Maurice Wilkins سره د نه سمون له امله، فرينکلېن اړ شوه چې په ۱۹۵۳ ز کې Birkbeck College ته ولاړه شي.

نوموړې د DNA د ايکس وړانګې د ماتو انځورونو په برخه کې د کار له امله مشهوره ده، په داسې حال کې چې په King’s College London کې په ځانګړي ډول د هغې د زده کوونکي Raymond Gosling له لوري د اخيستل شوي Photo 51، چې د DNA دوه ګوني مارپېچ موندنې ته يې لاره هواره کړه او له امله يې Francis Crick، James Waston او Maurice Wilkins ته په ګډه په ۱۹۶۲ ز کې د روانپوهنې يا طبابت په برخه کې نړیوال انعام ورکړل شو. Watson وړانديز وکړ چې Franklin به له Wiklins سره يو ځای په کيميا کې په خيالي ډول په نړيوالې جایزې سره ستايل شوې وي، که څه هم له مرګ څخه وروسته د جایزو ورکولو پر وړاندې تر اوسه کوم قانون نه و او د نوبل کمېټې په عمومي ډول پس مرګي نوماندي ترتيب نه کړه.

د John Desmond Bernal تر لارښوونې لاندې فرېنکلېن د ويروسونو د ماليکولي جوړښتونو په اړه په Birkbeck کې د مخکښ کار مشري وکړه. يوه ورځ مخکې له دې چې په بروسلي کې په يوه نړيوال ننداتون کې د tobacco mosaic virus جوړښت بيان کړي، په ۱۹۵۸ ز کې د ۳۷ کلونو په عمر د تخمداني سرطان له امله مړه شوه. د هغې د ډلې غړې Aaron Klug د نوموړې څېړنې ته دوام ورکړ، چې له امله يې په ۱۹۸۲ ز کې يې د کيميا په برخه کې نړيواله جایزه وګټله.

د ژوند لومړني وختونه

فرينکلېن د ۱۹۲۰ ز د جولای په ۲۵ مه د (Chepstow Villas, Notting Hill, London) په يوې شتمنې او نفوذ لرونکې بریتانوي يهودې کورنۍ کې زېږېدلې ده.

کورنۍ

د فرينکلېن پلار Ellis Arthur Franklin نومېده، له ۱۸۹۴ ز څخه تر ۱۹۶۴ ز پورې يې ژوند وکړ، په سياسي ډول د لندن د لېبرال ډلې يو سوداګر او د بانک ماور و، چې د ښار په (Working Men's College) کې يې تدريس وکړ. د نوموړې مور Muriel Frances Waley نومېدله (۱۹۷۶ – ۱۸۹۴). روزالېنډ فرينکلېن د پينځو کوچنيانو کورنۍ کې دويمه کوچنۍ او تر ټولو مشره لور وه. David (1919 – 19860) يې تر ټولو مشر ورور،  Roland Colin 1923 – 2020) ز) چې په ۱۹۲۶ ز کې زېږېدلی دی او Jenifer چې په ۱۹۲۹ ز کال کې زېږېدلې ده، د نوموړې کشران وروڼه او خويندې وې.

د فرينکلېن پلارنی مشر کاکا Herbert Samuel (چې وروسته په Viscount Samuel مشهور شو)، په ۱۹۱۶ز کې د کورنيو چارو منشي (Home Secretary) او هغه لومړنی يهودي و، چې په بریتانوي کابينه کې خدمت کوي. د کاکا مېرمن يې (Helen Caroline Franklin) چې په کورنۍ کې د Mamie په نامه پېژندل کېږي، Norman de Mattos Bentwich ته واده شوه چې د فلسطين په بریتانوي قيموميت يا سرپرستي کې لوی څارنوال و. هيلن د سوداګرۍ ټولنې په سازمان او د ښځو د رايې کارونې خوځښت کې فعاله وه او وروسته د London Country Council غړې وه. د فرينلين کاکا Hugh Franklin د ښځو د رايې کارونې خوځښت کې يوه بله نامتو څېره وه، که څه هم د غورځنګ دننه کارونو يې د فرينکلين کورنۍ له خجالت سره مخامخ کړه. د Rosalind منځنی نوم Elsie د Hugh د لومړۍ مېرمنې د ياد په توګه پرې کېښودل شوی و، چې د ۱۹۱۸ ز انفلوانزا وبا کې مړه شوه. د فرينکلېن کورنۍ په فعال ډول د Working Men’s College کې شامله وه، چې د نوموړې پلار په کې د ماښام له مخې د برېښنا، مقناطيسيت او د ستر جنګ د تاريخچې تدريس وکړ او وروسته مرستيال ولسمشر شو.

د روزالېنډ فرينکلېن مور او پلار له اروپايي يهودي کډوالو په ځانګړي ډول له Kindertransport څخه راغلو کډوالو سره په استوګن کېدلو کې مرسته وکړه، چې له نازي حکومت څخه راتښتېدلي وو. دوه يهودي کوچنيان يې خپل کور ته یووړل، چې د Evi Eisenstadter په نوم له يوه نهه کلن استريايي کوچني سره يې د Jenifer خونه ګډه کړه. د Evi پلار Hans mathias Eisenstadter په Bechenwald کې بندي و او له خوشې کېدلو څخه وروسته يې کورنۍ د Ellis نوم غوره کړ.

زده کړې

فرينکلين د کوچنيوالي له لومړيو څخه ځانګړي علمي وړتياوې ښکاره کړې. د شپږ کلنۍ په عمر له خپل ورور Ronald سره په Norland Place School کې شامله شوه، چې په لويديځ لندن کې يو خصوصي ورځنی ښوونځی و. په هغه کې د نوموړې د تره مېرمن Mamie چې اصل نوم يې Helen Bentwich دی؛ فرينکلېن خپل مېړه ته په دې ډول وروپېژندله: «روزالېنډ په حيرانوونکي ډول هوښياره ده. خپل ټول وخت د خوښۍ لپاره په حساب کولو باندې تېروي او په نه بدلېدونکي ډول سم ځواب تر لاسه کوي». فرينکلېن په کرکټ او هاکي لوبو کې له پخوا څخه لېوالتيا لري. د نهه کلنۍ په عمر ليليه ښوونځي کې شامله شوه، چې ياد ښوونځي په Sussex کې د ځوانو نجونو لپاره د Lindores School و. ښوونځی د سمندر غاړې ته نږدې و او کورنۍ يې د نوموړې حساسې روغتيا لپاره يو غوره چاپېریال غوښته.

د لويديځ لندن په Hammersmith کې د St Paul د نجونو ښوونځي ته د تګ پر مهال د ۱۱ کلونو په عمر په لندن کې د نجونو ښوونځي يو له هغو په شمېر نجونو له ډلې څخه وه، چې فزيک او کيميا يې تدريس کړل. په St Paul’s کې نوموړې په ساينس، لاتين او بدني روزنې برخو کې نوره هم پوه شوه. جرمني ژبه يې هم ياده کړه او په فرانسوي کې فصيحه شوه، دا هغه ژبه وه، چې وروسته يې ورته ډېره ګټه وکړه. فرينکلېن په خپلو ټولګيو کې له نورو پورته وه او کلني انعامونه يې وګټل. يوازينۍ زده کړيزه کمزوري يې په موسيقۍ کې وه، چې له امله يې د ښوونځي د موسيقي برخي رئيس کمپوز کوونکي Gustav Holst يو ځل د نوموړې مور ته خبر وکړ، چې پلټنه وکړي چې نوموړې کېدای شي، د اورېدلو له ستونزو يا د تانسل (بغوټ) له پړسوب څخه کړېدلې وي. نوموړې په شپږو امتيازونو سره په ۱۹۳۸ ز کې له عالي ښوونځي څخه فارغه شوه او د پوهنتون لپاره يې د سکالرشيپ (د زده کړو مالي لګښت) وګاټه. ياد سکالرشيپ د درې کلونو لپاره په کلني ډول د School Leaving Exhibition تر نامه لاندې ۳۰ يورو د هغې لپاره او ۵ يورو يې د نيکه لپاره ټاکل شوی و. پلار يې ورڅخه وغوښتل چې خپل سکالرشيپ، يو وړ کډوال زده کوونکي ته ورکړي.