د یمن انقلاب

د یمن انقلاب د تانزانیا د انقلاب له لومړیو پړاونو وروسته، په کال ۲۰۱۱ کې د مصر له انقلاب او په منځني ختیځ او شمالي افریقا کې د عربو د پسرلي اعتراضاتو سره هم مهاله رامنځ ته شو. د انقلاب په پیل کې په یمن کې اعتراضونه د بې کارۍ ، اقتصادي وضعیت او فساد په وړاندې و او تر څنګ یې د یمن د اساسي قانون د تعدیل په اړه د یمني حکومت وړاندیز له امله و. د اعتراض کوونکو غوښتنې هومره لوړې شوې چې هغوی د یمن د ولسمشر علی عبدالله د استعفا غوښتنه وکړه. له پوځ او دعلي عبدالله له حکومت څخه تېښتې، په عملي توګه د هیواد ډېرې برخې د دولت له کنترول څخه بهر کړې او معترضانو هوډ وکړ چې دولت سره به جګړه وکړي.[۱][۲][۳][۴]

تر ټولو سترلاریون د کال ۲۰۱۱ د جنورۍ په ۲۷ د یمن په پلازمېنه صنعا کې تر سره شو چې ۱۶۰۰۰ وګړو پکې برخه اخیستې وه. د فبرورې په ۲ علي عبدالله اعلان وکړ چې هغه به د کال ۲۰۱۳ ټاکنو کې ځان نه کانديدوی او او خپل زوی ته به واک نه سپاري.د فبرورۍ په دریمه ۲۰۰۰۰ تنو خلکو  د دولته په وړاندې په صنعا کې په اعتراض لاس پورې کړ او نورو د عدن په ښار کې چې  سمندرې بندر ته څېرمه یو سویلي سرحدي ښار دی  لاریون وکړ.له غصې په یو ډکه ورځ کې چې توکل کرمان ( دا په یمن کې یو ژورنالسته، د بشري حقونو فعاله او په نړۍ کې د نوبل د جایزې دویمه مسلمانه وړونکې وه) عسکرو، د خلکو د عمومي کنګرې وسله والو غړو او نور اعتراض کوونکو د دولت په پلوۍ لاریون تر سره کړ.   له غصې په یوه ډکه جمعه کې د فبرورۍ په ۱۸، په لس هاوزرو یمنیانو د تیز، صنعا او عدن ښارونو کې د دولت په ضد لاریون وکړ. د مارچ په ۱۱، د(( بیرته نه ستنیدلو)) په  نامه جمعه کې په صنعا کې اعتراض کوونکو د علي عبدالله د لرې کېدو غوښتنه وکړه چې په لړ کې یې درې کسان ووژل شول. د موکالا په ګډون په نورو ښارونو کې هم لاریونونه وشول چې یو تن پکې ووژل شو. د مارچ په ۱۸ په صنعا کې په لاریون کوونکو ډزې وشوې چې له امله یې ۵۲ کسان مړه شول  چې په دې سره ډله ایزه  تېښتنه او استعفا ورکول اوج ته ورسیدل.  [۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

د اپریل په وروستیو کې، صالح د خلیج دهمکاریو د سازمان په منځګړیتوب درې ځله له یوه قرارداد سره موافقه وکړه خو د لاسلیک کولو لپاره د ټاکلې مهالوېش څخه وروسته درې ځله شاته لاړ. د مې په ۲۲، د خلیج د همکارۍ سازمان اعلان وکړ چې نور په یمن کې د منځګړې توب هڅې ځنډوي. د مې په ۲۳، له هغو وروسته چې صالح د قدرت د انتقال له لاسلیک څخه انکار وکړ، د هاشید قبیلوی فدرېشن  مشر شیخ صادق الاحمر چې په یمن کې خورا ځواکمنه قیبله و له اپوسیون سره د ملاتړ اعلان وکړ او د هغه وسله وال ملاتړي  په پلازمېنه صنعا کې  ددولت له وفادارو ځواکونو سره په جګړه کې ښکېل شول. په سړکونو کې درنه جګړه پیل شوه چې له توپونو او هاوانونو څخه پکې ترې کار اخیتسل کېده. صالح او څونور هغه وخت ټپیان شول او کم له کمه ۵ تنه ووژل شول  چې ولسمشري ماڼۍ ته نژدې په یو جومات کې  چې لوړ رتبه دولتي چارواکو پکې عبادت کاوه چاودنه وشوه. را پورونه ضد ونقیض و چې دا اېښودل شوی بم و که د کومې بلې وسلې د ډزو له امله و. په سبا یې مرستیال ولسمشر عبدلرابو منصور هادي د سرپرست ولسمشر په توګه چارې لاس کې واخیستې او صالح سعودی لوری ته د درملنې لپاره لاړ. د خلکو ګڼه ګونې د صالح له خوا د قدرت انتقال نمانځنه وکړه خو د یمني چارواکو ټینګار کاوه چې د صالح غیابت د لنډ وخت لپاره ده او ژربه د خبلې دندې د پیل لپاره را ستون شي.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

د جولای په وروستیو کې،  دولت د اپوزیسونو غوښتنې ردکړې چې په هغو کې یوه سرپرست حکومت ته د واک د سپارلو لپاره د یوې انتقالي شورا جوړول و چې باید په یمن کې له لومړنیو دیموکراتیکو ټاکنو څخه څارنه وکړي. د رد ځواب په غبرګون کې اپوزیسونو د جولای په ۱۶ خپله ۱۷ کسیزه انتقالي شورا جوړه کړه ، که څه هم د ګوندونو ګډه ناسته  چې له ګڼو مخالفو ډلو څخه جوړه وه او د پاڅون په مهال یې یو چتر جوړ کړی اعلان وکړ چې دا ۱۷ کسیزه شورا له دوی څخه استاذولي نه کوي او د هیواد لپاره دهغوی له پلانونو سره مطابقت نه کوي.  [۲۰]

دنومبر په ۲۳، صالح د قدرت د لېږد هوګړه لیک په ریاض کې د خلیج د همکاریو دسازمان په منځګړیتوب لاسلیک کړ چې له مخې یې قدرت دهغه مرستیال منصور عبد الله ته  انتقالېده  اوهغه باید د ۳۰ ورځو په موده کې د فبرورۍ تر میاشتې قدرت د تعقیب څخه د خوندیتوب په بدل کې پرېږدي. که څه هم د د خلیج د همکارۍ سازمان معامله د ګوندونو د ګډې ناستې له خوا ومنل شوه خو د ډېری هوسې اعتراض کوونکو له خوا رد شوه. د کال ۲۰۱۲ د فبرورۍ په ۲۱ ولسمشریزه ټاکنې تر سره شوې او هادي پکې له مخالفت سره مخامخ نه شو. د یوه راپور له مخې، چې په ټاکنو کې ۶۵ سلنه خلکو برخه اخیستې وه او منصورهادې ۹۹.۸ سلنه رأیې ګټلې وې، هغه د کال ۲۰۱۲ د فبرورۍ په ۲۵ د یمن په پارلمان کې لوړه وکړه او په همدې ورځ صالح هیواد ته راستون شو چې د هادې د قدرت د پرانستې په مراسمو کې ګډون وکړي. له میاشتو اعراضونو وروسته صالح له ولسمشرۍ استعفا کړې وه او خپل ځای ناستي ته یې د چارو واګې وسپارلې چې په دې سره د هغه د ۳۳ کلونو واک دوره هم پای ته ورسېده. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

مخینه

سمول

یمن په عربې نړۍ کې له موریتانیا، جیبوتي او سودان څخه وروسته د پرمختګ څلورم ټيټ شاخص لري. دا هیواد  په عربې شبه جزیره کې د القاعدې له جګړې، د جنوبي جدايي غوښتونکو له یاغیتوب سره چې په جنوب کې یې د زاړه جنوبې یمن جوړېدو غوښتنه کوله مخامخ شوی دی. په دې هېواد کې د زیدی شیعه ګانو بغاوت چې هوسیانو په نامه یادېږي هم تیر شوی دی.سوله ایز لاریون د خوراکي توکو د لوړو بیو په پار د مارچ او اپرېل په میاشت کې تر سره شو چې یو تن پکې دتانک د ډزو له  امله ټپې او وورسته مړ شو. د کال ۲۰۰۷ د اکتوبر او دسمبر په میاشتو کې د مخالفت لاریونونه په ټول هېواد کې تر سره شول ا و د کال ۲۰۰۸ د نومبر او د کال ۲۰۰۹ د دسمبر د میاشتو په منځ کې  نوراعتراضیه لاریونونه  هم تر سره شول. [۲۷][۲۸]

له واک څخه تر ګوښه کېدو دمخه، علی عبدالله صالح له ۳۰ کلونو ډېر وخت لپاره د یمن ولسمشرو او ډېری خلک په دې باور و چې د ده زوی احمد صالح به د ده ځای ناستی شی. د یمن نیمايي خلک د فقر تر کرښې لاندې ژوند کوي او له دې برخې خلکو یوه برخه یې له پخوانۍ لوږې کړېږي.  د شفافیت د نړیوال سازمان د کال ۲۰۱۰ څېړنې له مخې یمن  یوسل شپږ څلوېښتم فاسد دولت و ، په ۲۰۱۲ کې اتم دولت شو او د ۲۰۱۲ شاخص له مخې دوه پوړه نور هم پورته لاړ او شپږم فاسد دولت شو. د اپوزیسیونو د مخالفت سره سره د یمن د اساسی قانون د تعدیل مسوده تر بحث لاندي وه. دا تعدیل په دې لټه کې و چې صالح  اجازه ورکړي چې د  ولسمشر په توګه د ټول عمر لپاره په قدرت کې پاتې شی.  هغه اپوزیسونو ته ټینګار کاوه چې د اپرېل ۲۷ ټاکنو کې ګډون وکړي تر څو د سیاسي ځان وژنې څخه مخنیوی وشي. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

داوسني پارلملن موده دهغه هوکړه لیک په اساس چې په کال ۲۰۰۹ کې د خلکو د عمومې کنګرې له خوا تر سره شو تمدید شوه او د اپوزیسونو ګوندونه په دې لټه کې شول چې د سیاسي دیالوګ له لارې سیاسی سمونونه رامنځ ته کړي لکه: له ولسمشریز نظام څخه تناسبی استاذولي پارلماني سیستم ته د سیاسي نظام لېږد او د غیر متمرکز حکومت را منځ ته کول، خو په پورته مواردو کې هېڅ اقدام پلی نه شو. [۳۶]

سرچينې

سمول
  1. Fattah, Khaled (2011). "Yemen: A Social Intifada in a Republic of Sheikhs". Middle East Policy. 18 (3): 79–85. doi:10.1111/j.1475-4967.2011.00499.x.
  2. "Yemen Protests: Thousands Call on President to Leave". BBC News. 27 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 July 2018. بياځلي په 21 June 2018.
  3. Ghobari, Mohammed; Sudam, Mohamed (20 January 2011). "Update 1 – Protests Erupt in Yemen, President Offers Reform". Reuters. خوندي شوی له the original on 22 January 2011. بياځلي په 14 May 2011.
  4. "Yemen Protests: 'People Are Fed Up with Corruption'". BBC News. 27 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 5 April 2011. بياځلي په 14 May 2011.
  5. "Yemenis in Anti-President Protest". The Irish Times. Reuters. 27 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 4 December 2012. بياځلي په 14 May 2011.
  6. Daragahi, Borzou; Browning, Noah (3 February 2011). "Tens of Thousands Turn Out for Rival Rallies in Yemen". Los Angeles Times. خوندي شوی له اصلي څخه په 3 September 2012. بياځلي په 29 April 2011.
  7. "Yemen Protests: 20,000 Call for President Saleh To Go". BBC News. 29 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 3 February 2011. بياځلي په 29 April 2011.
  8. "Opposing Protesters Rally in Yemen". Al Jazeera. 3 February 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 4 February 2011. بياځلي په 29 April 2011.
  9. "New Protests Erupt in Yemen". Al Jazeera. 29 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 29 January 2011. بياځلي په 29 April 2011.
  10. "Saleh Partisans Take Over Yemen Protest Site". OneIndia. Agence France-Presse. 3 February 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 13 February 2011. بياځلي په 29 April 2011.
  11. "Yemen president Saleh fights to keep grip on power" Archived 16 July 2012 at the Wayback Machine.. The Star (Malaysia).
  12. "Yemen transition deal collapses". Al Jazeera. 22 May 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 23 May 2011. بياځلي په 23 May 2011.
  13. "Yemen's president vows to resist 'failed state' as tribes press offensive against regime". خوندي شوی له the original on 28 September 2011.
  14. Tribal fighters occupy government buildings in Yemen Archived 10 November 2012 at the Wayback Machine.. CNN.
  15. Fighting grips Yemeni capital as Saleh orders arrests Archived 18 June 2011 at the Wayback Machine.. Alternet.org.
  16. Yemen palace shelled; sheikh, guards killed, president, PM hurt Archived 4 June 2011 at the Wayback Machine.. CNN.
  17. "40% من جسم صالح مصاب". Al Jazeera. 10 June 2011. خوندي شوی له the original on 23 July 2011. بياځلي په 11 June 2011.
  18. Al-Hadi acting President of Yemen Archived 27 November 2011 at the Wayback Machine.. Al Jazeera.net (4 June 2011).
  19. Yemeni crowds celebrate after president transfers power, flies to Saudi Arabia Archived 19 October 2017 at the Wayback Machine.. The Washington Post. (5 June 2011).
  20. "Yemen protesters set up transitional council". Reuters. 16 July 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 September 2015. بياځلي په 17 July 2011.
  21. "AFP: Yemen's Saleh formally steps down after 33 years". 27 February 2012. خوندي شوی له the original on 25 May 2012. بياځلي په 2012-11-07.
  22. Kasinof, Laura (25 February 2012). "Yemen Swears in New President to the Sound of Applause, and Violence". The New York Times. خوندي شوی له اصلي څخه په 10 November 2012. بياځلي په 15 August 2012.
  23. "Process of withdrawing troops and armed tribesmen started for enhancing peace and normalizing life in Yemen". Yobserver.com. خوندي شوی له the original on 2013-01-05. بياځلي په 2012-11-07.
  24. "Fars News Agency :: Houthis' Leader: US, Allies Plot to Spark Sectarian Rift in Yemen". English.farsnews.ir. 20 December 2011. خوندي شوی له the original on 1 June 2012. بياځلي په 2012-11-07.
  25. Yemen's Saleh signs deal to quit power Archived 20 July 2013 at the Wayback Machine.. Daily Star (Lebanon) (23 November 2011).
  26. Yemen leader signs power-transfer deal Archived 20 July 2013 at the Wayback Machine.. Al Jazeera.
  27. "Human Development Index and its components" (PDF). Hdr.undp.org. January 2010. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 12 June 2011. بياځلي په 2012-11-07.
  28. "Al-Qaida Gunmen Assassinate Top Security Officer in South Yemen". Xinhua News Agency. 18 January 2011. خوندي شوی له the original on 7 November 2012. بياځلي په 11 February 2011.
  29. "Yemen Protests: Thousands Call on President to Leave". BBC News. 27 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 July 2018. بياځلي په 21 June 2018.
  30. Fielding-Smith, Abigail (27 January 2011). "Yemenis Call for an End to Saleh Regime". Financial Times. خوندي شوی له اصلي څخه په 28 January 2011. بياځلي په 27 January 2011.
  31. "The World Factbook: Yemen". The World Factbook. 23 June 2014. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 May 2021. بياځلي په 11 April 2015.
  32. Finn, Tom (27 January 2011). "Yemenis Take to the Streets Calling for President Saleh To Step Down". The Guardian. London. خوندي شوی له اصلي څخه په 21 September 2013. بياځلي په 14 May 2011.
  33. "2010 Corruption Perceptions Index". Transparency International. 2010. خوندي شوی له اصلي څخه په 4 August 2011. بياځلي په 27 January 2011.
  34. "The Failed States Index 2012". Foreign Policy. 20 June 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 28 May 2013. بياځلي په 7 November 2012.
  35. "Failed States Index Scores 2010". Fund for Peace. 2010. خوندي شوی له the original on 3 July 2010.
  36. "New protests erupt in Yemen". Al Jazeera. 29 January 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په 29 January 2011. بياځلي په 1 February 2011.