د پولنډ دویم جمهوریت
د پولنډ دویم جمهوریت، چې هغه مهال د پولنډ جمهوریت په نوم یادېده، د ۱۹۱۸ او ۱۹۳۹ ز کلونو تر منځ په مرکزي او ختيځه اروپا کې پروت هېواد و. دا هېواد په ۱۹۱۸ زکال کې تر لومړۍ نړيوالې جګړې وروسته د بدلونونو په بهیر کې رامنځته شو. دویم جمهوریت په ۱۹۳۹ ز کال کې هغه مهال پای ته ورسېد، کله چې پولنډ د سلواک جمهوریت، شوروي اتحاد او نازي المان تر یرغل لاندې راغی چې د دویمې نړيوالې جګړې د تیاتر پیل په نښه کوي.
دویم جمهوریت په ۱۹۳۸ز کال کې د اروپا شپږم لوی هېواد و. د ۱۹۲۱ کال د سرشمېرنې پر بنسټ یې د وګړو شمېر ۲۷.۲ میلیونه کسان و. تر ۱۹۳۹ کال پورې د دویمې نړیوالې جګړې له پیل څخه مخکې دا شمېره ۳۵.۱ میلونه کسانو ته لوړه شوه. د نفوسو نږدې یو په درېیمه برخه د اقلیتونو ډلې وې چې: ۱۳.۹ سلنه روټينیان، ۱۰ سلنه اشکانزي یهودیان؛ ۳.۱ سلنه بېلاروسیان؛ ۲.۳ سلنه المانیان، او ۳.۴ سلنه چېکیان او لېتوانیایان وو. په همهغه وخت کې د پاموړ شمېر پولنډيانو د دې هېواد له پولو څخه بهر ژوند کاوه.
هغه مهال چې تر څو سیمهییزو نښتو وروسته، په ۱۹۲۲ ز کال کې د دې ۹هېواد پولې وروستۍ(نهايي) شوې، چېک سلواکیا، جرمني، د دانزیک ازاد ښار، لېتوانیا، لېتوني، رومانیا او شوروي اتحاد د پولنډ ګاونډیان وو. دا هېواد د ساحلغاړې د یوې لنډې تړانګې له لارې د ګېډنیا ښار له دواړو لورو چې د پولنډ د کرېدور په نوم پېژندل کېږي د بالتیک سیند ته لار درلوده. پولنډ د ۱۹۳۹ کال د مارچ او اګست تر منځ د مجارستان د سابکارپاتیا له قومندانۍ سره هم ګډه پوله درلوده. د دویم جمهوریت سیاسي شرایط په شدید ډول د لومړۍ نړیوالې جګړې د پایلو او ګاونډيو هېوادونو سره د نښتو او همدارنګه په جرمني کې د نازیزم تر اغېز لاندې وو.
دویم جمهوریت منځنۍ اقتصادي پراختیا خوندي کړه. د پولنډ فرهنګي مرکزونه د پولنډ – ورشو، کراکوف، پوزنان، وېلنو او لوو د جګړو په بهیر کې په لویو اروپايي هېوادونو او د نړیوالو پوهنتونونو او لوړو زدهکړو د ګڼو نورو مرکزونو په ځایونو بدل شول.
نوم سمول
د هېواد رسمي نوم د پولنډ جمهوریت و، چې په پولنډي ژبه ورته رېزوېچ پاسپوليته پولسکا/Rzeczpospolita Polska (لنډيز یې RP) ویل کېدل، دRzeczpospolita اصطلاح د جمهوریت لپاره یو دودیز نوم دی چې د پولنډ په بېلابېلو ایالتونو، لکه:د پولنډ – لېتوانیا مشترک المنافع وروسته په درېیم او اوسني پولنډ کې ورته اشاره کېږي. جمهوریت د پولنډ په نورو سیمهییزو ژبو کې د ريپبلېک پولېن /Republik Polen په الماني ژبه Польська Республіка، (لیکدود: Polʹsʹka Respublika)، په اوکرایني ژبه Польская Рэспубліка (لیکدود: Poĺskaja Respublika)، په بېلاروسي او لېتوانیايي ژبه Lenkijos Respublika له نومونو سره یاديږي.
دا هېواد د ۱۹۱۸ ز کال د نومبر د ۱۴ او د ۱۹۱۹ز کال د مارچ د ۱۳ تر منځ د پولنډي Rzeczpospolita Polska پر ځای د Republika Polska په نوم یادېده. دواړه اصطلاګانې د جمهوریت په معنا دي. په داسې حال کې چې د ريپبلېکا/ republika یوه عمومي اصطلاح ده، حال دا چې Rzeczpospolita یوه دودیزه اصطلاح ده چې په منحصر ډول یوازې پولنډي هېوادونه ته اشاره کوي. پر دې سربېره د پولڼډ دولت د قوانینو مجلې د ۱۹۱۸ز کال د نوامبر د ۸ او د ۱۹۱۹ ز کال د اګست د ۱۶ مې تر منځ یاد هېواد د پولنډ د دولت (په پولنډي: Państwo Polskie) په توګه یاد کړی. [۱][۲][۳]
تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته او د پولنډ د خلکو جمهوریت د نورو وروستیو ایالتونو او د پولنډ د درېیم جمهوریت تر رامنځته کېدو وروسته، دا هېواد د پولنډ د دویم جمهوریت په نوم یادېده. په پولنډي ژبه کې یاد هېواد په دودیز ډول د II Rzeczpospolita په نوم چې د دویم جمهوریت په معنا دی پېژندل کېږي.
مخینه سمول
له یوې پېړۍ څخه زیاته موده د اطریش پروس او روسیې د سترواکیو تر منځ د واک وروسته، په اروپا کې د لومړۍ نړیوالې جګړې په پای کې د ۱۹۱۸ - ۱۹۱۸ ز کلونو تر منځ پولنډ بیاځلي د یوه خپلواک هېواد په توګه راڅرګند شو. د لومړۍ نړیوالې جګړې بریالیو متحدینو د ۱۹۱۹ ز کال په جون کې پولنډ بیاځلي د ورسا په تړون کې تاييد کړ. دا په پاریس کې د ۱۹۱۹ ز کال د سولې د کنفرانس یوه لویه کیسه وه. پولنډ د پولې پر سر د یو لړ جګړو له لارې چې د پولنډ د تازه تاسیس شوي پوځ له خوا له ۱۹۱۸ زڅخه تر ۱۹۲۱ ز کال پورې تر سره شوې، خپله خپلواکې ټينګه کړه. د پولنډ د خاورې نیم ختیځ وسعت په ۱۹۲۲ ز کال کې د پولنډ په جګړه کې په دیپلوماتیک ډول حل او فصل شو او په نړیواله کچه د ملګرو ملتونو د ټولنې له خوا په رسمیت وپېژندل شو.[۴][۵][۶][۷][۸][۹]
د لومړۍ نړیوالې جګړې پای سمول
د جرمني امپراتورۍ د لومړۍ نړیوالې جګړې په بهیر کې (۱۹۱۴ – ۱۹۱۸ز کلونه) په ورو ورو پر ختیځه جبهه تسلط ترلاسه کړ، ځکه د روسیې د امپراتورۍ پوځ شاتګ وکړ. د جرمني او اطریش - مجارستان پوځ د روسیې تر ولکې لاندې سیمه چې پر پولنډ بدله شوه ترلاسه کړه. د پولنډ د مسئلې د هر څه بېړني حل لپاره په یوه نابریالۍ هڅه کې برلین چې د جرمني لاس پوڅی دولت و، د ۱۹۱۶ ز کال د نومبر په ۵ یې یوه لنډمهالې دولتي شورا (د ۱۹۱۷ ز کال د اکتوبر له ۱۵) او یوه سلطنتي شورا (Rada Regencyjna Królestwa Polskiego) رامنځته کړه. شورا د یوه پاچا د ټاکلو په انتظار کې هېواد د جرمني تر څار لاندې اداره کاوه ( همدارنګه Mitteleuropa هم کتلی شئ). د ۱۹۱۸ ز کال د نومبر په ۱۱ د جګړې تر پای او جرمني تر تسلیمېدو یوه میاشت مخکې د سلطنت شورا د دولت لنډمهاله شورا منحل کړې او د ۱۹۱۸ ز کال د اکتوبر په ۷ یې د پولنډ د خپلواکۍ د بېرته ورکولو لپاره یې خپل هوډ اعلام کړ. د پولنډ او لېتوانیا د پاچهۍ سوسیال دیموکرات ګوند (SDKPiL) د پولنډ د زیاتره سیاسي ګوندونو په استازولۍ له دې حرکت څخه ملاتړ وکړ. د اکتوبر په ۲۳ مه د سلطنت شورا د جوزوف سوېزېنکي په مشرۍ یو نوی دولت منصوب کړ او د پولنډ په پوځ کې یې په اجباري خدمت پیل وکړ.[۱۰]
د جمهوریت جوړېدل سمول
په پولنډ کې د ۱۹۱۸ – ۱۹۱۹ ز کلونو تر منځ له سلو څخه زیاتې د کاريګرانو ټولنې رامنځته شوې؛ د ۱۹۱۸ کال د نومبر په ۵ د استازو لومړنۍ شورا په لوبلین کې رامنځته شوه. د نومبر په ۶ جمهوري سوسیالیستانو د اطریش په ګالیسیا کې د تارنوبرزګ په سیمه کې د تارنوبرزګ جمهوریت اعلام کړ. په همهغه ورځ سوسیالیست ايګناسي دازینسکي د پولند د خلکو د جمهوریت لنډمهالې (Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej) اداره په لوبلین کې رامنځته کړه. یوف پیلسودسکي چې په جرمني کې تر ۱۶ میاشتې بند وروسته په ماګبورګ کې آزاد شوی و، د نومبر په ۱۰ د یکشنبې ورځې سهار په ۷ بجو د ورشو رېل ته وروګرځېد. پیلسودسکي له ډګروال کازیمیرز سوسنکوفسکي سره د ورشو په رېل پټلۍ کې د نایب السلطنه زډېسټاو لوبومېرسکي او ډګروال ادم کوک له تود هرکلي سره مخامخ شو. بله ورځ، د سیاسي ګوندونو د ډېرې مينې او ملاتړ له امله د سلطنت شورا پيلسودسکي د پولنډ د وسلوال ځواک د عالی قومندان په توګه منصوب کړ. شورا د نومبر په ۱۴ ځان منحل کړ او خپل ټول صلاحیتونه یې پيلسودسکي (Piłsudski) ته د دولت د رئیس په توګه وسپارل. له پيلسودسکي سره تر سلا مشورې وروسته د دازینسکي دولت خپل ځان منحل کړ او د یدرژي موراچفسکي په مشرۍ يې نوی دولت رامنځته کړ. په ۱۹۱۸ ز کال کې د ایټالیا پاچهي په اروپا کې لومړنی هېواد و چې د پولنډ نوې واکمني يې په رسمیت وپېژندله. [۱۱][۱۲]
سرچينې سمول
- ↑ Monitor Polski, no. 59, 1919.
- ↑ Monitor Polski, no. 203, 1918.
- ↑ Journal of Laws, no. 66, position 400, 31 July 1919.
- ↑ Mieczysław Biskupski. The history of Poland. Greenwood Publishing Group. 2000. p. 51. کينډۍ:ISBN
- ↑ Norman Davies. Heart of Europe: The Past in Poland's Present. Oxford University Press. 2001. pp. 100-101. کينډۍ:ISBN
- ↑ Piotr S. Wandycz. The Lands of Partitioned Poland 1795-1918. University of Washington Press. 1974. p. 368. کينډۍ:ISBN
- ↑ Mieczysław B. Biskupski. The origins of modern Polish democracy. Ohio University Press. 2010. p. 130.
- ↑ Richard J. Crampton. Atlas of Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. 1997. p. 101. کينډۍ:ISBN.
- ↑ MacMillan, Margaret (2007). "17: Poland Reborn". Paris 1919: Six Months That Changed the World. New York: Random House. د کتاب پاڼې 207. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780307432964.
The rebirth of Poland was one of the great stories of the Paris Peace Conference.
الوسيط|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Richard M. Watt, Bitter Glory: Poland and Its Fate, 1918–1939 (1998)
- ↑ "Rady Delegatów Robotniczych w Polsce". Internetowa encyklopedia PWN. د لاسرسينېټه ۳۰ جولای ۲۰۱۵. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Andrzej Garlicki (1995), Józef Piłsudski, 1867–1935.