ويکيپېډيا

د نړيوال ناورين ګواښ


د نړيوال ناورين ګواښ يوه فرضي راتلونکې پېښه ده، چې په نړيواله کچه د انسان ښه اوسېدل ويجاړولی او ان معاصرې ټولنې په ګواښ کې اچولی يا له منځه وړلی شي. يوه پېښه چې د انسان د له منځه وړنې سبب کېدلی شي يا په تلپاتې او ناڅاپي ډول د انسانيت بالقوه ځواک پرې کوي، د يو شته خطر په توګه پېژندل کېږي. [۱][۲][۳]

په تېرو دوولسيزو کې، یو شمېرعلمي او غير بې ګټې سازمانونه د نړيوال ناورين او شته ګواښونو د څېړلو او د بالقوه کمښت معيارونو د جوړولو په موخه رامنځته شوي دي.  [۴][۵][۶][۷]

پېژندنه او ډلبندي سمول

د نړيوال ناورين د ګواښونو پېژندنه سمول

د نړيوال ناورين ګواښ اصطلاح«يو روښانه پېژندنه نه لري» او په عمومي ډول هغه ګواښ ته ورګرځي، چې په نړيواله کچه د انسان د ښه والي په اړه د سخت زيان په اړه مبارزه کولی شي. [۸]

انسانيت په تېرو وختونو کې پراخ ناورينونه زغملي دي. ځيني يې د پام وړ زيان سبب شوي دي، مګر په دې برخه کې يوازې سيمه ييز وو. د بېلګې په ډول: تور مرګ (Black Death) کېدای شي د اروپايي نفوس د درې برخې مړينې کې اغېزه کړي وي، چې په هغه وخت کې د ټولې نړې ٪۱۰ نفوس و. ځينې يې نړيوال وو، مګر هغومره ګواښوونکي نه و، لکه: د ۱۹۱۸ ز انفلوانزا وبا چې د اټکل له مخې د نړۍ د نفوس له ٪۶-۳ يې ووژل. د نړۍ د ناورين ګواښونو زياتره به يې هغومره ګواښوونکي نه وي چې پر ځمکه باندې د ژوند ستره برخه ووژني، مګر ان که چېرې کوم يو ګواښ يې داسې هم وکړي؛ ايکوسيستم او انسانيت به يې بالاخره بېرته بشپړ کړي (د شته ګواښونو برعکس). [۹][۱۰][۱۱]

په ورته ډول ناورين: ګواښ او غبرګون (Catastrophe: Risk and Response) کې (Richard Posner) هغه پېښې سره بېلوي او ډله کوي، چې د سيمه ييزې يا محلي کچې په پرتله په نړيواله کچه نږدې بشپړه يا مطلقه ويجاړي راوړي. پوسنر دا ډول پېښې د لګښت ګټې (cost–benefit) ځمکو په اړه د ځانګړې پاملرنې وړ موضوع په توګه ځکه په نښه کوي، چې دوی په مستقيم يا نامستقيم ډول په ټوله کې د انساني نژاد ژوندي پاتې کېدنه په ګواښ يا خطر کې اچوي. [۱۲]

د شته ګواښونو پېژندنه سمول

شته ګواښونه، د هغو ګواښونو په توګه پېژندل شوي دي چې د انسانيت د اوږد مهال ځواک ويجاړي ګواښي. د يوه شته ګواښ ناڅاپي والی (يو شته ناورين) به يا د انسان د بشپړې له منځه وړنې سبب شي يا د چارو په پياوړي ډول ټيټ حالت کې په سرچپه ډول بندېږي. شته ګواښونه د نړيوالو ناورينو د ګواښونو يوه فرعي ټولګه ده، چې ويجاړتيا په کې نه يوازې نړيواله ده، مګر وروستنۍ او تلپاتې ده (د بيا جوړېدو مخنيوی کوي او د همدې له امله اوسني او راتلونکي ټول نسلونه زيانمنوي). [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

نه وژونکي ګواښونه سمول

په داسې حال کې چې نه وژنه يوه تر ټولو روښانه لاره ده، چې د انسانيت اوږد مهاله ځواک په کې ويجاړېدلی شي، د بېرته نه راګرځېدونکې له منځه تلنې او بېرته نه راګرځېدونکې dystopia په ګډون نور ګواښونه هم شته. د انساني تمدن د تلپاتې او بېرته نه ګرځېدنې له منځه تلنې کافي يو سخت ناورين به يو شته ناورين رامنځته کړي، ان که چېرې لږه وژنه رامنځته کړي. په ورته ډول که چېرې انسانيت تر يو ټولواک نظام لاندې ولوېږي او د بېرته راګرځېدلو هيڅ موکه نه وي، نو دا ډول dytopia به يو شته ناورين وي. Bryan Caplan ليکي چي: «کېدای شي د ټولواکۍ يو يايښت به د وژنې په پرتله ډېر بد وي. د (Nineteen Eighty-Four) ناول [نولس څلور اتيا] يوه بېلګه وړاندې کوي. يوه dystopian ننداره د تمدن د وژنې او بېرته نه راګرځېدونکې لوېدنې کليدي بڼې ګډوي، چې مخکې له ناورين نه انسانيت ورنه د ټاکنې لپاره د روښانه راتلونکو له پراخې لړۍ سره مخامخ شو او له ناورين نه وروسته انسانيت په يوه ډاروونکی حالت کې راایسار شو. [۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

د ګواښ احتمالي سرچينې سمول

د نړيوال ناورين احتمالي ګواښونه د انسان له امله پېښېدونکي ګواښوانه يعنې anthropogenic (ټکنالوژي، حکومت دارۍ، اقليم بدلون) ګواښونه او غير انساني يا طبيعي ګواښونه رانغاړي. په ټکنالوژيکي ګواښونو کې د ويجاړونکو مصنوعي استخباراتو او د (biotechnology) يا (nanotechnology) جوړول شاملېږي. نابسيا يا ناوړه نړيواله حکومت داري په ټولنيز او سياسي برخو کې ګواښونه جوړوي، لکه: د هستوي عامې وژنې، بايو ټروریزم چې په جنيټکي ډول بدل شوي ژوندي شيان کاروي، سايبري تروریزم چې کړکېچنه زېربنا، لکه برېښنايي شبکه له منځه وړي يا هم د يوې طبيعي وبا د اداره کولو پاتې راتلل. د ځمکې سيستم د حکومتولۍ په برخه کې ستونزې او ګواښونه د نوعو د وژنې، د سرچينې د ناعادلانه وېش له امله د وچکالۍ، د انسان د نفوسو زياتوالي، د حاصلاتو د کمښت او د نه دوام لرونکې کرنې په ګډون نړيواله تودوخه، چاپېريالي نابرابري او ټيټوالی رانغاړي. [۲۲]

د ناانساني ګواښونو بېلګې د اسماني جسمونو د اغېزې پېښه، د لوړ اور غورځوونکي خوټېدل، د وژونکي ګاما وړانګې چوېدل، د ځمکې مقناطيسي توپان چې برېښنايي توکي ويجاړوي، طبيعي اوږد مهاله د اقليم بدلون، (hostile extraterrestrial life) [د دښمنۍ باندينی ژوند] یا د اټکل وړ لمر چې د ځمکې رانغاړونکي يو (red giant star) [سور لوی ستوری] ته بدلېږي.

احتمال سمول

طبيعي د انساني پر وړاندې سمول

متخصصين په عمومي ډول هوکړه کوي چې د انسان له امله شته ګواښونه د طبيعي ګواښونو په پرتله يو څه زيات اټکلېدونکي دي. د ګواښ د دې ډولونو تر منځ يو کليدي توپير دا دی، چې ازمېښتي ثبوت د طبيعي ګواښ پر کچه باندې يو پورتنۍ بريد يا حد پر ځای کولی شي. انسانيت د لږ تر لږه ۲۰۰۰۰۰ کلونو لپاره شتون لرلی دی، چې په دې موده کې د طبيعي ګواښ د يوې نږدې ثابتې کچې په اړه يو فاعل يا موضوع ده. که چېرې طبيعي ګواښونه لوړ وی، نو دا به په لوړه توګه نااټکل شوی وی، چې انسانيت به دومره ژوندی نه وی پاتې شوی ،لکه اوس چې دی. د دې بحث د يوه رسمي کولو پر بنسټ، څېړونکي دې پايلې ته رسېدلي دي، چې موږ باوري اوسېدلی شو چې طبيعي ګواښ په کال کې په ۱۴۰۰۰ کې له يو نه ټيت دی (او په احتمالي توګه «په ۸۷۰۰۰ کې له يو نه لږ»). [۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

د ډاډمن طبيعي ګواښ د اټکل څېړلو په موخه يو بل ازمېښتي مېتود د جيولوژيکي ثبت يا ريکارډ پلټل دي. د بېلګې په ډول: يوه اسماني تېږه يا د اسماني تېږي د اغېزې پېښه (comet or asteroid impact event) په اندازه کې بس ده، چې د يوه اغېزناک ژمي سبب شي، چې له ۲۱۰۰ ز کال نه مخکې به په ميليون کې د يو اټکل شوي کچې انسان وژنې سبب شي. له دې ورهاخوا د پراخو سترو اورغورځوونکو خوټېدل کېدای شي د اورغورځوونکي ژمي (volcanic winter) سبب شي، چې د انسانيت ژوندي پاتې کېدنه په ګواښ کې اچولی شي. جيولوژيکي ثبت يا ريکارډ وړانديز کوي، چې د سترې اورغورځونکې خوټېدنې اټکل شوي دي چې د نږدې هرو ۵۰۰۰۰ کلونو پر منځنۍ کچې پېښ شي، که څه هم زياتره دا ډول خوټېدنې به کېدای شي، هغې اندازې ته ونه رسېږي، چې د انسان وژنې سبب شي. په روښانه ډول ستر اورغورځونکی Mt. Toba کېدای شي د خپلې وروستۍ خوټېدنې پر مهال انسانيت نږدې له منځه وړی وي. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

دا چې د انسان له امله ګواښ په اړوند ډول يوه وروستۍ ښکارنده ده، د انسانيت د ژوندي پاتې کېدنې څرک معلومونکی ثبت ورته ډاډ نه شي برابرولی. انسانيت د ذروي وسلو د رامنځته کېدلو راهيسې يوازې ۷۵ کلونه ژوندی پاتې شوی دی او د راتلونکو ټکنالوژيو لپاره په ټوله کې هيڅ څرک معلوموونکی ثبت يا ريکارډ نه شته. دې حالت مفکرينو، لکه :(Carl Sagan) ته لاره هواره کړې ده، چې دې پايلې ته ورسېږي چې انسانيت په اوسني ډول د خطر په وخت کې دی، چې دا په بې ساري ډول د انسان په تاريخ کې يوه ګواښوونکې دوره ده، چې د ګواښ په بې مخينې کچو پورې اړه لري او هغه وخته پيلېږي چې موږ د خپلو عملونو په واسطه په لومړي ځل د ګواښونو پام ځانته کړ. [۳۴][۳۵][۳۶]

د ګواښ اټکلونه سمول

د عادي کتنې او موډلينګ محدوديتونو ته په پام سره د ماهر يا متخصص تر لاسه کول (استخراج) په تکراري ډول د احتمال اټکلونو د تر لاسه کولو پر ځای کارول کېږي. په ۲۰۰۸ ز کې د انسانيت انسټيټيوټ راتلونکي (Future of Humanity Institute) په کوربه توب يوه ناسته کې د متخصصينو يوې نارسمي سروې تر ۲۱۰۰ ز پورې د انساني وژنې ٪۱۹ ګواښ اټکل کړ، که څه هم د سروې محدوديتونو ته په پام سره دا پایلې په موټي کې د خروار په توګه بايد په پام کې ونيول شي. [۳۷]

سرچینې سمول

  1. ↑ Bostrom, Nick (2008). Global Catastrophic Risks (PDF). Oxford University Press. د کتاب پاڼې 1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF (November 13, 2017). "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice". BioScience. 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Bostrom, Nick (March 2002). "Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards". Journal of Evolution and Technology. 9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  5. ↑ "About us". Centre for the Study of Existential Risk. د لاسرسي‌نېټه August 12, 2021. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ "The Future of Life Institute". Future of Life Institute. د لاسرسي‌نېټه May 5, 2014. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ "Nuclear Threat Initiative". Nuclear Threat Initiative. د لاسرسي‌نېټه June 5, 2015. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Bostrom, Nick; Cirkovic, Milan (2008). Global Catastrophic Risks. Oxford: Oxford University Press. د کتاب پاڼې 1. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-857050-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Ziegler, Philip (2012). The Black Death. Faber and Faber. د کتاب پاڼې 397. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780571287116. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ Muehlhauser, Luke (March 15, 2017). "How big a deal was the Industrial Revolution?". lukemuelhauser.com. د لاسرسي‌نېټه August 3, 2020. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ Taubenberger, Jeffery; Morens, David (2006). "1918 Influenza: the Mother of All Pandemics". Emerging Infectious Diseases. 12 (1): 15–22. doi:10.1257/jep.24.2.163. PMC 3291398. PMID 16494711. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Posner, Richard A. (2006). Catastrophe: Risk and Response. Oxford: Oxford University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0195306477. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) Introduction, "What is Catastrophe?"
  13. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. This is an equivalent, though crisper statement of Nick Bostrom's definition: "An existential risk is one that threatens the premature extinction of Earth-originating intelligent life or the permanent and drastic destruction of its potential for desirable future development." Source: Bostrom, Nick (2013). "Existential Risk Prevention as Global Priority". Global Policy. 4:15-31. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Cotton-Barratt, Owen; Ord, Toby (2015), Existential risk and existential hope: Definitions (PDF), د کتاب پاڼي 1–4 الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Bostrom, Nick (2009). "Astronomical Waste: The opportunity cost of delayed technological development". Utilitas. 15 (3): 308–314. CiteSeerX = 10.1.1.429.2849 10.1.1.429.2849. doi:10.1017/s0953820800004076. S2CID 15860897. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Bostrom, Nick (2013). "Existential Risk Prevention as Global Priority" (PDF). Global Policy. 4 (1): 15–3. doi:10.1111/1758-5899.12002 – عبر Existential Risk. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Bryan Caplan (2008). "The totalitarian threat". Global Catastrophic Risks, eds. Bostrom & Cirkovic (Oxford University Press): 504-519. ISBN 9780198570509
  19. ↑ (په 2017-06-01 باندې). Did George Orwell secretly rewrite the end of Nineteen Eighty-Four as he lay dying?. The Sydney Morning Herald.
  20. ↑ Orwell, George (1949). Nineteen Eighty-Four. A novel. London: Secker & Warburg. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۴ مې ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF (November 13, 2017). "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice". BioScience. 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Reese, Martin (2003). Our Final Hour: A Scientist's Warning: How Terror, Error, and Environmental Disaster Threaten Humankind's Future In This Century - On Earth and Beyond. Basic Books. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-465-06863-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Bostrom, Nick; Sandberg, Anders (2008). "Global Catastrophic Risks Survey" (PDF). FHI Technical Report #2008-1. Future of Humanity Institute. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  27. ↑ "Frequently Asked Questions". Existential Risk. Future of Humanity Institute. د لاسرسي‌نېټه July 26, 2013. The great bulk of existential risk in the foreseeable future is anthropogenic; that is, arising from human activity. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  29. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Matheny, Jason Gaverick (2007). "Reducing the Risk of Human Extinction" (PDF). Risk Analysis. 27 (5): 1335–1344. doi:10.1111/j.1539-6924.2007.00960.x. PMID 18076500. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۲۷ اگسټ ۲۰۱۴ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ Asher, D.J.; Bailey, M.E.; Emel'yanenko, V.; Napier, W.M. (2005). "Earth in the cosmic shooting gallery" (PDF). The Observatory. 125: 319–322. Bibcode:2005Obs...125..319A. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۲۵ جولای ۲۰۱۵ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ Rampino, M.R.; Ambrose, S.H. (2002). "Super eruptions as a threat to civilizations on Earth-like planets" (PDF). Icarus. 156 (2): 562–569. Bibcode:2002Icar..156..562R. doi:10.1006/icar.2001.6808. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۲۴ سپټمبر ۲۰۱۵ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  34. ↑ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780316484916. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  35. ↑ Parfit, Derek (2011). On What Matters Vol. 2. Oxford University Press. د کتاب پاڼې 616. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780199681044. We live during the hinge of history ... If we act wisely in the next few centuries, humanity will survive its most dangerous and decisive period. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  36. ↑ Sagan, Carl (1994). Pale Blue Dot. Random House. د کتاب پاڼي 305–6. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-679-43841-6. Some planetary civilizations see their way through, place limits on what may and what must not be done, and safely pass through the time of perils. Others are not so lucky or so prudent, perish. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  37. ↑ Rowe, Thomas; Beard, Simon (2018). "Probabilities, methodologies and the evidence base in existential risk assessments" (PDF). Working Paper, Centre for the Study of Existential Risk. د لاسرسي‌نېټه August 26, 2018. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_نړيوال_ناورين_ګواښ&oldid=312881" نه اخيستل شوی