د ناول ترکيبي اجزاوې

ناول هغه نثري کیسه ده چې په هغه کې زموږ د ژوند انځور په تفصیل سره وړاندې کیږي. هغه شیان چې له زېږون څخه تر مړینې پورې د یو شخص سره پېښیږي، د وضعیت بدلون یا وضعیت د ناول موضوع ده. په لنډه توګه، ناول هغه انځور دی چې د ژوند ټول اړخونه پکې لیدل کېدای شي. د "ناول" کلمه د ایټالوي کلمې "novella" څخه اخیستل شوې چې مانا یې نوې، عجیبه یا ځانګړې ده. د کلارا ریویس په وینا:

"ناول د هغه زمانې د ژوند او ټولنې رېښتینی انځور دی په کومه زمانه کې چې هغه ليکل شوی وي".

د اېچ جي ویلز په وینا: "د ښه ناول نښه د رېښتیني ژوند وړاندې کول دي"

د ناول جوړښت

د ناول جوړښتي عناصر څه دي، یانې هغه څه دي، چې باید په ناول کې وموندل شي؟ د هنر له نظره، هغه شیان چې باید په ناول کې وموندل شي: کیسه، پلاټ، کرکټر، ډیالوګ، انځور او پيغام. اوس د دې اجزاو لنډه پېژندنه وړاندې کوو.

کیسه

کیسه هغه بنسټیز څيز دی چې پرته له دې ناول شتون نه لري. یوه واقعه، یوه پیښه، یوه کیسه یو هنرمند مجبوروي چې قلم پورته کړي. یوه بله مهمه خبره. لوستونکی باید دا کیسه بالکل ریښتیا وګڼي. دوهم، څومره چې کیسه ډېره روښانه وي، لوستونکي به په هغې کې ډېر لېوالتیا ولري. اوس دا د هنرمند دنده ده چې لوستونکي څنګه له ځان سره وساتي. دا په دې مانا ده چې کیسه کې بايد تلوسه موجوده وي او په داسې ډول پرمخ يوړل شي چې لوستونکی لېواله وي چې پوه شي چې څه پېښیږي؟ او په دې ډول د کيسې لوستلو ته دوام ورکړي.

خاکه ( پلاټ )

لکه څنګه چې یې له نامه څخه ښکاري دغه ډول ناول کې تر ټولو مهم اول پلاټ لري او پلاټ د یو ناول هغه اساسي برخه ده چې دهغې په وسیله د ناول خام مواد یا خاکه چمتو کېږي یعنې د یوې کیسې خاکي خام مواد او یا اسکلیټ ته پلاټ وایي. ( سیدي، ۱۳۹۱، ۶۴  م)

پلاټ د کیسې د ترتیب نوم دی. یو بریالی هنرمند په تار کې د موتي(د تسبو يا غاړې امېل مرۍ) په څېر پیښې تنظیموي. په دې پېښو کې باید داسې منطقي ترتیب وي چې یو له بل وروسته طبیعي ښکاره شي. که چېرې پیښې یو له بل سره نږدې تړاو ولري، نو پلاټ به همغږی او ګټور بلل کیږي. او که داسې نه وي، نو پلاټ به لوز او کمزوری بلل کیږي، چې نیمګړتیا ده. که په ناول کې يو کیسه وي، نو دې پلاټ ته ساده پلاټ وايي، خو که چیرې له یو څخه ډېرې کيسې ولري لکه د ارواښاد نسيم حجازی ډېری ناولونه، نو دې ډول ناول ته مرکب پلاټ ويل کيږي. په دې اړه چې ایا دسیسه اړینه ده او که نه، بېلابېل نظريات موجود دي، په اردو ژبه کې "شریف زاده" ناول یوازېنی ناول دی چې له پلاټ پرته دی. خو حقیقت دا دی چې له پلاټ پرته بریالۍ ناول ليکل ناشونی کار دی.

کردار ليکنه

کرکټرونه د ناول اصلي برخه ده. هغه پېښې چې په ناول کې پېښیږي په ځینو ژوندیو موجوداتو متمرکزې دي. اړينه نه ده چې حتماً دې باید انسان وي. حیوانات، نباتات او الوتونکي د کيسې کرکټرونه کېدلای شي. څومره چې دوی رېښتیني ژوند ته نږدې وي ، نو ناول به ډېر بریالی وي. کرکټرونه په دوه بکسونو وېشل شوي دي. یو پیچلی (ګرد) کرکټر او بل ساده يا سپوټ کرکټر. انسان له حالاتو سره بدلون مومي. هغه رولونه چې وده کوي د بېلګې په توګه هغه رولونه چې د شرایطو سره سم بدلیږي د دورې په نوم یادیږي. لکه د میرزا هادي راسوا د امروجان ادې او سلطان مېرزا رول . ورته کرکټرونه ژوندي کرکټرونه بلل کېږي او د ادب په نړۍ کې تل پاتې کېږي. هغه کرکټرونه چې د تکامل څخه بې برخې وي او د ناول په اوږدو کې ورته پاتې وي سپیټ بلل کیږي. د نذیر احمد "میرزا ظاهر دار بیګ" او د سرسار "خوجي" د دې مثالونه دي. دوی ممکن په زړه پورې وي، مګر ممکن د اصلي انسانانو سره ورته نه وي.

د خبرو اترو لیکنه

د ناول بریالیتوب یا ناکامي تر ډېره بريده په خبرو اترو پورې اړه لري. په ناول کې د کرکټرونو تر منځ خبرو ته ډيالوګ ويل کېږي. د دې خبرو له لارې موږ د دوی د زړونو په حالت پوهېږو او د دوی په مرسته کیسه مخ په وړاندې ځي. د خبرو اترو په برخه کې دوه شیان مهم دي. یو دا چې خبرې باید غیر ضروري اوږدې نه شي چې لوستونکي یې په لوستلو ستړي شي. دویمه خبره نوره هم مهمه ده. يانې خبرې اترې بايد د رول د ژبې له مخې وي يانې که چېرته خبرې د يو داسې چې وي، چې د نورو سيمو له خلکو څخه په ځانګړې لهجه خبرې کوي، نو بايد د همغوی په لهجه وويل شي، د بېلګې په توګه د جلال اباد خلک وايي کله به راشې؟، خو همدغه خبره بيا د کندهار خلک په دې ډول کوي چې کله به راسې؟، نو کرکټر چې د هرځای وي، د هماغې مطابق خبرې اترې به ورته ليکل کيږي.

انځورګري

تخیل او پنځونه د ناول ښکلا او اغېز زیاتوي. که انځورګري کاميابه شي، نو دروغ کيسه هم رېښتيا ښکاري، په "امروجان ادا" کې مېرزا رسوا د خانم د کوټې نقشه په داسې برياليتوب سره راښکاره کړې چې ټول چاپېريال يې راته ښکاره کيږي. عرس، مېلې، د نواب سلطان ماڼۍ يادېږي، نو داسې ښکاري چې موږ پخپله هلته رسېدلي يو. پریم چند هم په سینوګرافۍ کې ښه مهارت لري. دا ضعف د شرر او تبیب په ناولونو کې څرګند دی.

ليدلوری

د لید نقطه په بدن کې داسې جریان لري لکه د هنرمند له قلم څخه په کرښه کې وینه. هر انسان او په ځانګړې توګه هنرمند کائنات او په هغه کې هر څه له خپل نظره ګوري. کله چې هغه په یوه موضوع قلم پورته کوي، داسې ښکاري چې په هغې باندې خپل فکر څرګند کړي او خپل نظر روښانه کړي. علت یې دا دی چې د هرې پنځونې تر شا یوه موخه او ليدلوری شته او لیکوال د دې لپاره د تخلیق دردونه زغمي. مولوي نذیر احمد "ابن المقط" د دې خبرې روښانه کولو په اړه ليکي چې بې فکره تقلید انسان ته زیان رسوي. د هغه هر ناول اصلاحي نظر لري.

سرچينې

2.       هاشمي، سید محی الدین.( ۱۳۹۸ ل) د نثري ادب ډولونه. د افغانستان علومو اکاډمۍ.