د مراکش کلتور

د مراکش کلتور د تاریخ په اوږدو کې د تاثیراتو ښودونکي او د تاثیراتو سره یوځای رامنځته شوي دي. په داسې ساحه کې ممکن د نورو تر منځ د شخصي او یا ډله ایزو چلندونو ساحې، ژبه، دودونه، پوهه، عقیدې، هنرونه، قانون جوړونه، ګاسټرونومي، موسیقي، شعر، معمارۍ او داسې نور شامل وي. په داسې حال کې چې له نهمې پېـړۍ څخه تر لسمې پېـړۍ پورې په مراکش د سني مسلمانانو شمېر په ثابت ډول په ډېرېدو شو، د المورید د امپراتورۍ په دوره کې، د پخوانیو یهودانو د پام وړ نفوس د مراکش د کلتور په جوړېدو کې مرسته کړي وه. په لرغونۍ دوره کې ( چې له دویمې ميلادي پېـړۍ څخه پیل کېـږي او تر اوومې میلادي پېـړۍ پورې دوام کوي) په دې سیمه کې د رومي کاتولیک دین ( چې د جوړېدو په حال کې و) تر څنګ ډوناتیسټ عیسویت شتون درلود. د دې کلتور ټولې فرهنګي طبقې د یوې څو زره کلنې قبایلي بربر ویونکي ژبې پر بنسټونو تکیه کوي چې تر اوسه هم په پوره زور سره شتون لري او تاریخي لرغونتوب یې ترتاریخ وړاندې پیر ته رسیـږي.

د مراکش ژبنۍ منظره پیچلي ده، او عموما په افقي توګه رنګارنګ او په عمودي سطحه ده. که څه هم دا ممکنه ده چې پراخه توګه یې دوه مهمو برخو وویشو چې : سامي ( عربي ) او بربر ده. خو دا ډېره سخته ده چې چې د بربر ژبو د سرچینې په اړه اټکل وشي ځکه چې د ټیټې لرغونۍ دورې او له تاریخ وړاندې وختونو څخه موندل کېـږي. د دې برعکس سامي نفوذ د لرغون پیژندنې د شواهدو له کبله په سمه توګه ښودل کېـږي. دا په دوو برخو کې راغله : کنعاني ، د پوني په تاریخي بڼو کې او کارتژی اوعبري چې تر میلاد وړاندې نهمې پېـړۍ ته یې لرغونتوب رسېـږي. او دوهم یې عربي ده چې منځنیو پېړیو یعنې تر میلاد اووه پېـړی وروسته یې لرغونتوب رسېـږي. دوه سامي ژبي چې یو بل ته نژدې وي، هم د نحوه او هم د لغتونو له نظره سره تړلې ښکاریدې. دا به ډېره ستونزمنه وي، چې دا معلومه کړو چې چا په عصري مغربي عربي لهجې ډېر تاثیر درلود. عرب فاتحانو د پرمختګ کولو په وخت کې د یو لوی شمير ( رومي کاتولیک شوي )  پوني نفوس سره مخامخ شول. په هر حال، د مراکش ژبنۍ او کلتوري هویت د مراکش د جغرافیې په شان داسې انګېرل کېـږي، چې د درېیو اصلي حلقو سره د مخامخ کېـدو پایله ده چې عبارت دې له : عرب، بربر او لویدیځه مدیترانې اروپا.

په داسې حال کې چې د مراکش رسمي ژبې معیاري عربي او معیاري مراکشي بربر ژبې دي. د ۲۰۱۴ م کال د سرشمیرنې له مخې، ډېری مراکشایان په مراکشي عربي ( دریجه ) ژبه د ملي ژبې په توګه مني او خبرې پرې کوي. کابو ۲۶ سلنه وګړي د بربر په ژبه خبرې کوي چې مختلف ډولونه لري لکه ترافیت، تمازیت او یا تاشیلیت ژبه .

ژبه

عصري معیاري عربي او معیاري مراکشي بربر د مراکش رسمي ژبې دي. خو مراکشي عربي بیا د ملي محلي لهجې په توګه پېژندل کېـږي. د بربر ژبې په ځينو غرنیو سیمو کې ویل کېـږي، لکه ترافیت د ۱.۲ میلیونه وګړو لخوا ویل کېـږي، د مرکزي اطلس تمازیت ژبه د ۲.۳ میلیونه وګړو لخوا ویل کېـږي او د تاشیلیت ژبه بیا له ۳ څخه تر ۴.۷ میلیونه ویونکي لري. د جودوـ عربي ژبې په مختلفو ډولونه هم په دودیزه توګه په مراکش کې خبرې کېـږي. په بهرنیو ژبو، په ځانګړې توګه  فرانسوي، انګلیسي او اسپانوي ژبو په ښاري مرکزونو کې لکه تانګیریا یا کاسوبلانکا کې خبرې کېـږي. له دې ټولو ژبو سره سره، د کوډ بدلول د مراکشي ژبې په وینا او رسنیو کې یوه هر اړخیزه پدیده ده.

عربي

کلاسیکه عربي ژبه د عامي ژبې پرځای د یوې رسمي ژبې په توګه عموما په رسمي، اکاډمیک او مذهبي مراسمو کې کارول کېـږي. مراکشي عربي ژبه، د سیمې او منطقي په بیلابېلو بڼو کې، دا ژبه ډېری وخت په عامه توګه کارول کېـږي لکه په کلی او بنډو کې. حسینیه د عربي ژبې یوه بله لهجه ده چې د مراکش په سویل کې خبرې پرې کېـږي.

تمازیت ژبه

د تاشیلیت ( په محلي ډول د سوسیا په توګه پيژندل کېـږي) په ژبه عموما په سویل لويديځ مراکش کې خبرې کېـږي، چې په سویل کې د سیډي ایفني ، په شمال کې د اګیډر او په سویل کې د درا او سوس درو تر منځ سیمو کې ویونکي لري. د مرکزي اطلس تمازیت په ژبه په منځني اطلس کې د کنیفیرا او مډیلټ په شاوخوا کې خبرې کېـږي.

ادبیات

د مراکش ادبیات هغه ادبیات دي چې د هغو خلکو لخوا تولید شوي چې په کلتوري توګه د مراکش سره تړلي و او په تاریخي توګه دا بیانوي چې په بشپـړه توګه یا په جزوي توګه په هغه جغرافیې سیمه کې شتون درلود چې د نن ورځې مراکش دي. ډېری هغه څه چې د مراکش د ادبیاتو په نامه یادېـږي د اتمې پېـړۍ څخه وروسته د اسلام له راتګ وروسته رامنځته شو.

موسیقي

د مراکش موسیقي د خپلې رنګارنګې له امله له یوې سیمې بلې سبمې ته ځان رسولی دي. په دې موسیقي کې د عربي موسیقۍ ژانرونه هم شتون لري، لکه چوبي او ایتا د اطلس په دښتو کې ( د دوکلااـ اعبدا، چاوییاوـ اوردیګه، ریحمنا په سیمو کې )، میلهون په هغو ښارونو کې چې د ال ـ اندلس سره یې تړو درلود (د میکنس، فیس، سیلی، تیټوان، اوجودا په سیمو کې) او حسني د مراکش په دښته کې کارول کېدې. همداراز د بربر موسیقي لکه ریف ریګادا، د منځني اطلس اهیدوس او سوس اهوش هم شتون درلود. په سویل کې بیا د دیکا مراکیشیا او ګاناو موسیقي وه. د دې سربیره، مراکشي ځوانان د نړیوال موسیقۍ تر اثر لاندې ( بیل، راک، میټل، ریګ، مراکشي ریپ او داسې نورو موسیقي ډولونو ) د مراکش د موسیقي روح جوړوي.

ترب الاله ( چې معنا یې د موسیقي خوښۍ ده ) په مراکش کې د موسیقۍ یوه نامتو بڼه ده، چې له والنسیا څخه د مراکش ښارونو ته په ځانګړې توګه فیس ته د مسلمانانو د یو لوی شمېر کډوالي په پایله کې رامنځته شوي ده. د فیسي الا سټایل د مراکش د انډلس نوباهمیوډیکل ژانرونو ډولونه کاروي. په داسې حال کې چې د موسیقي دغه بڼې ته ځینې وخت د اندلس موسیقي ویل کېـږي، خو متخصصین یې د الا یعنې ( الې) په نوم یادوي تر څو د سما د صفي دود څخه یې توپیر وکړي. کوم چې خالص غږ دي، او د اروپا سره په اړیکو ټینګار کوي. د اتلسمې پېـړۍ د محمد الحایک د سندرو کتاب کنش الحایک د الا دود اصلي روایت دي.

دودیزي سندرې لکه شمسه ال ــ اشیه تر اوسه پورې په جشنونو او رسمي مراسمو کې غږول کېـږي. دارالعلار په کاسابلانکا کې یو موزیم او د ښکلاو هنرونو مرکز دي چې د موسیقۍ میراث بلل کېـږي. د ال اندلس د دودیزي موسیقي څخه اخیستل شوي بله بڼه د غرانتي موسیقي ده.

یو ژانر چې د اندلس د موسیقۍ او د معاصر هنر په توګه پيژندل کېـږي. د موریسکو د بصري هنرونو هنرمند، کمپوزر او اوډیسټ طارق بانزي نوښت دي چې د ال اندلس د ډلې بنسټ ایښودونکي دي.

چابي ( چې معنا یې نامتو ده ) یوه داسې موسیقي ده چې زیاتې بڼې لري. چې د مراکش د فلکوریکي موسیقي له بیلابېلو بڼو څخه جوړه شوي ده. چابي په اصل کې په بازارونو کې اورېدل کېدل، خو اوس په جشنونو او ملاقاتو کې اورېدل کېـږي.

د لوېدیځي موسیقي نامتو شکلونه  په تیزۍ سره په مراکش کې مشهور شول لکه : فیوژن، راک، کانتري، متال او په ځانګړې توګه هیپ هاپ. مراکش په ۱۹۸۰ م کال کې د یورویژن د سندرو په سیالۍ کې برخه واخیسته، چیرته چې یې اخیرې مقام ترلاسه کړ.

د لیدلو وړ هنرونه

ښکلي هنرونه په مراکش کې اوږد او مهم تاریخ لري. په مراکش کې د هنري بیان دودیز عناصر د مغربی ــ اندلس هنر او معماري ده. عربسیک پلستر، زیلیج کشي کاری، د لرګو شبکه کیندنه، او د اسلامي سبک نورې نمونې د دې هنر ځانګړتیاووي دي. 

مغربی عربی خط په مراکش کې د لیدلو وړ هنرونو یو مهمه ځانګړتیا ده. په داسې حال کې چې د دغه لیکدود ځینې برخې منل شول او وړاندیز شوي وي، خو تر څنګ یې نوښتونه هم رامنځته شول، لکه د نولسمې پېـړۍ د خطاط محمد القندوسي نوښتونه یادولي شو. محمد بن علي رباتي یو له لومړنیو مراکشیانو څخه و چې په اروپايي سبک یې انځورګرۍ کوله.