د لوېدیځې صحرا کمپاین

د لوېدیځې صحرا کمپاین (د صحرا جګړه) د مصر او لیبیا په صحراګانو کې رامنځته شو او په دوهمه نړیواله جګړه کې د شمالي افریقا کمپاین اصلي ننداره وه. پوځي عملیات د ۱۹۴۰م کال په جون کې پیل شول، کله چې ایټالیا په سپټمبر کې له لیبیا څخه مصر ونیوه او د جګړې اعلان یې وکړ. د کمپاس عملیات، د ۱۹۴۰م کال ډسمبر کې د بریټانیا پنځه ورځنی برید، د ایټالیایي ۱۰م پوځ (10ª Armata) د له منځه تللو لامل شو. بنیتو موسولیني له آډولف هټلر څخه مرسته وغوښته، چا چې د ۲۲م دستورالعمل (۱۱ د جنوري) په اساس یو کوچنی آلماني ځواک تریپولي ته واستوه. د افریقا پوځ (جنرال اروین رومل) په رسمي توګه د ایټالیا تر قومندې لاندې وو، ځکه چې ایټالیا په مدیترانه او شمالي افریقا کې د محور اصلي ځواک وو.

د ۱۹۴۱م کال په پسرلي کې، رومل د Sonnenblume عملیات رهبري کړل چې متفقین یې په بندر کې د توبروک محاصرې په استثنا بېرته مصر ته په شا وتمبول. د ۱۹۴۱م کال په پای کې، د محور ځواکونو په صلیبي جګړه کې ماتې وخوړه او بیا یې هم الاقیلا ته شاتګ وکړ. د ۱۹۴۲م کال په لومړیو کې د محور ځواکونو متفقین بیاځلې په شا وتمبول، د ګازالا جګړې څخه وروسته یې توبروک بېرته ونیوه خو بریالي نشول چې خپل مخالفین له منځه یوسي. محور په مصر برید وکړ او متفقین العالمین ته په شا شول، چېرته چې اتم پوځ دوه دفاعي جګړې ترسره کړې، ورپسې یې د ۱۹۴۲م کال په اکټوبر کې د العالمین دوهمه جګړه کې د محور ځواکونو ته ماتې ورکړه. اتم پوځ د محور ځواکونه له لیبیا او تونس څخه بهر کړل، کوم چې له لوېدیځ څخه په مشعل عملیاتو کې د متفقینو لومړي پوځ لخوا تر برید لاندې راغلل. د تونس په کمپاین کې، د محور پاتې ځواکونه د ۱۹۴۳م کال په مې میاشت کې د متفقینو ګډو ځواکونو ته تسلیم شول.

د لوېدیځې صحرا ځواکونه (چې د سیرکوم او وروسته بیا د اتم پوځ په نوم بدل شول) د ۱۹۴۱م کال په لومړیو کې د لیبیا د فتحې د بشپړولو پرځای، یونان ته د واحدونو لېږد لپاره کم شول، هغه هم په هغه وخت کې چې آلماني ځواکونه او ایټالیایي مرستندویه ځواکونه راورسېدل. د بریټانیا د ګډو ګټو او امپراتورۍ ځواکونه چې د ختیځې افریقا د کمپاین له پای وروسته آزاد شول، مصر ته ولېږدول شول او په اوړي کې له یونان، کرېټ او سوریې څخه د ګډو ګټو پاتې ځواکونه هم بېرته راوګرځېدل. د ۱۹۴۱م کال له پای څخه، د متحده ایالتونو د تدارکاتو او ټانکونو په شمول، د تجهیزاتو او پرسونل ډېر زیات شمېر اتم پوځ لپاره راورسېدل. محور هیڅکله هم د عرضې پر محدودیتونو، چې د افریقا په شمال کې یې د هغوی د ځمکني او هوایي ځواکونو شمېر محدوداوه، برلاسی نشو او د صحرا جګړه د آلمان لپاره په یوې فرعي نندارې بدله شوه، کله چې د بارباروسا عملیاتو د چټکې پایلې تمه، په شوروي اتحاد باندې برید، لاس ته رانغله.

پس منظر

لیبیا

سیرینایکا (لیبیا) په ۱۹۱۱-۱۹۱۲ کالونو کې د ایټالیا او ترکیې جګړې راهیسې د ایټالیا مستعمره وه. تونس، د فرانسوي شمالي افریقا یوه برخه، په لوېدیځ کې، او مصر په ختیځ کې، ایټالویانو د دواړو جبهو دفاع لپاره د شمالي افریقا ستر مرکز له لارې، د ایټالیایي لیبیا د سرقومندان، د هوایي ځواکونو مارشال، ایټالو بالبو په مشرۍ چمتووالی ونیوه. ستر مرکز د پنځم پوځ (جنرال ایټالو ګاریبولډي) او لسم پوځ (جنرال ماریو برټي) درلودونکی وو، چې د ۱۹۴۰م کال په منځ کې یې ۹ میټروپولیټان لښکره درلودل چې له ۱۳۰۰۰ کسانو څخه جوړ شوی وو، درې Milizia Volontaria per la Sicurezza Nazionale  (تورکمیس) او دوه لیبیایي لښکر، چې هر یوه یې ۸۰۰۰ کسان درلودل. د ایټالیا پوځ لښکرونه د ۱۹۳۰مې لسیزې په وروستیو کې له درې قطعو څخه دوه قطعو ته بیا تنظیم شول؛ په ۱۹۳۹م کال کې د سرتېرو معمولې بیاغوښتنې سره، ذخیروي ځواک هم بیا راوغوښتل شو.

مورال لوړ په پام کې ونیول شو او پوځ په وروستیو کې عملیاتي تجربه درلودله. په فاشیستي رژیم کې د ایټالیا سمندري ځواک چې د چټکو، ښې جوړو شویو، په ښو وسلو سمبال کښتیو او یوه اوبتلي کښتۍ لرونکی وو خو جنګي تجربه یې نه لرله، پرمختګ کړی وو. هوایي ځواک په ۱۹۳۶م کال کې جګړې ته چمتو وو خو په ۱۹۳۹م کال کې ودرېد. انګلیسیانو هغه د عملیاتو د لوړې کچې د ساتلو وړ نه ګاڼه. پنځم پوځ، له اتو لښکرو سره په ترابلس، د لیبیا لوېدیځې نیمایي کې، د تونس په وړاندې ځای پرځای شوی وو او لسم پوځ، له شپږو منظمو پیاده لښکرو سره، په ختیځ کې سیرېنایکا وساتله. کله چې د جګړې اعلان وشو، لسم پوځ د لیبیا ۱ لښکر د مصر سرحد کې له ګیارابوب څخه تر سیدي عمر پورې او د XXI قول اردو یې له سیدي عمر څخه د بارډیا او توبروک ساحل کې ځای پرځای کړ. د XXII قول اردو د توبروک سویل لوېدیځې خوا ته حرکت وکړ ترڅو د ځوابي برید کوونکي ځواک په توګه عمل وکړي.

مصر

بریټانویانو له ۱۸۸۲م کال راهیسې په مصر کې خپل ځواکونه ځای پر ځای کړي وو، خو د دې ځواکونو شمېر په ۱۹۳۶م کال کې د انګلیس او مصر د تړون په ګټه راکم شو. د بریټانیا کوچنیو او د ګډو ګټو هېوادونو ځواکونو د سویس کانال او د سور سمندر مسیر محاصره کړ. دا کانال له لرې ختیځ او د هند له اقیانوس سره د بریټانیا د ارتباطاتو لپاره حیاتي وو. د ۱۹۳۹م کال په منځ کې، ډګرجنرال ارچیبالډ واول د مدیترانې او منځني ختیځ تیاترونو پر سر، د نوي منځني ختیځ قومندانۍ د عمومي سرقومندان (GOC-in-C) په توګه وګومارل شو. د فرانسې – محور اوربند تر وخته، فرانسوي لښکرونه په تونس کې د ایټالیا پنځم پوځ سره د لیبیا لوېدیځ سرحد کې سره مخامخ شول. په لیبیا کې، شاهي پوځ کابو ۲۱۵۰۰۰ سرتېري لرل او په مصر کې، بریټانیا کابو ۳۶۰۰۰ ځواکونه او ۲۷۵۰۰ نور سرتېري لرل چې په فلسطین کې یې زده‌کړې کولې.

د ګرځنده لښکر (مصر) په ګډون د بریټانیا ځواکونه چې د سترجنرال پرسي هوبارټ تر قومندې لاندې وو، د بریټانیا یو له دوه زغره‌والو تشکیلاتو څخه وو. د ۱۹۳۹م کال په منځ کې یې د (مصر) زغره‌وال لښکر ته نوم بدل کړ او ۱۹۴۰م کال د فبروري په ۱۶مه په ۷م زغره‌وال لښکر بدل شو. د مصر او لیبیا پوله د مصر پوله ساتو ځواکونو لخوا وساتل شوه او د ۱۹۴۰م کال په جون کې، د شپږم پیاده لښکر مرکزي دفتر د سترجنرال ریچارډ او کانور په مشرۍ، د ختیځې صحرا قومنده په لاس کې واخیسته، او ایټالویانو ته یې سپارښتنه وکړه ترڅو له خپلو سرحدي پوستو څخه په شا شي او که چېرې جګړه پیل شوه په غرنیزو سیمو تسلط ولري. ۷م زغره‌وال لښکر، له ۷مې زغره‌والې لوا څخه کم، په مرسا ماتروح کې راټول شو او ۷مه ملاتړي ډله یې د پوښښي ځواک په توګه سرحد خوا ته مخته ولېږله، چېرته چې RAF هم خپلې ډېری بم غورځوونکې وسلې راوړاندې کړې وې. مالتا هم تقویت شوه.