د لومړۍ نړیوالې جګړې متحدین
د لومړۍ نړیوالې جګړې متحدین یا د ځواکمنو دولتونو ملګرتیا، د لومړۍ نړیوالې جګړې (۱۹۱۴ز کال—۱۹۱۸ز کال) په اوږدو کې د جرمني، اتریش-هنګري، عثماني سترواکۍ، بلغاریا او د دوی د مستعمرو د مرکزي یا محور قدرتونو په وړاندې د فرانسې، برتانیې، روسیې، اېټالیا، جاپان او متحده ایالاتو په مشرۍ د هېوادونو ائتلاف یا یووالی و.
د شلمې پېړۍ د لومړۍ لسیزې په پیل کې، ستر اروپایي قدرتونه د دوه ډلو، درې ګونو متحدینو او درې ګونو متفقینو ترمنځ ووېشل شول. درې متحدین له فرانسې، برتانیې او روسیې جوړ شوي وو. درې متفقین اصلاً له جرمني، اتریش-هنګري او ایټالیې څخه تشکیل شوي وو، خو ایټالیا په ۱۹۱۴ز کال کې بې طرفه پاتې شوه. څرنګه چې جګړه روانه وه، د هرې ډلې سره نور غړي یوځای شول. جاپان په ۱۹۱۴ز کال کې د متحدینو سره یوځای شو او د جګړې په پیل کې د بې طرفۍ له اعلانولو وروسته ایټالیا هم په ۱۹۱۵ز کال کې د متحدینو سره یوځای شوه. د "متحدینو" اصطلاح د "متفقینو" په پرتله ډېره کارول کېده، خو د فرانسې، برتانیې، روسیې، ایټالیې او جاپان اساسي متحدین کله کله پنځه ګوني متحدین هم بلل کېدل. هغه مستعمرې چې د لومړۍ نړیوالې جګړې په اوږدو کې د متحدینو ملکونو په واسطه اداره کېدې لکه: برتانوي هند، فرانسوي هندوچین او جاپاني کوریا هم د متحدو ځواکونو برخه وې. [۱]
متحده ایالاتو د جنګ پای ته نږدې په ۱۹۱۷ز کال کې (په همغه کال کې چې روسیې له جنګه لاس واخیست.) د "شریک ځواک" په توګه، په جګړه کې ګډون وکړ، نه د رسمي متحد په توګه. صربستان، بلجیم، مونټینګرو، د عسیر ادریسه امارت، د نجد او حسا امارت، پرتګال، رومانیا، د حجاز ټولواکي هېواد، پاناما، کیوبا یونان، چین، سیام (اوسنی تایلنډ)، برازیل، ارمنستان، لوکزامبورګ، ګواتیمالا، نیکاراګوا، کوستاریکا، هایتي، لایبېریا، بولیویا، اېکوادور، یوروګوای او هندوراس د متحدینو نور "شریک غړي" وو. هغه تړونونه چې د پاریس سولې په کانفرانس کې لاسلیک شول، برتانیه، فرانسه، اېټالیا، جاپان او متحده ایالات یې د "اساسي متحدینو او شریکو ځواکونو" په توګه وپېژندل.[۲][۳]
مخینه سمول
هغه وخت چې په ۱۹۱۴ز کال کې لومړۍ نړیواله جګړه پیل شوه نو، درې ګونو متحدینو د محور/مرکزي قدرتونو مخالفت وکړ. یاد توافق په ۱۹۰۷ز کال کې د روسي سترواکۍ او برتانیې ترمنځ د تړون په ذریعه رامنځته شو چې په حقیقت کې د فرانسې د دریم جمهوریت، برتانیې او روسیې ترمنځ د شته تړون بشپړوونکی و.
جګړه هغه وخت پیل شوه چې، اتریش د ۱۹۱۴ز کال د جولای په ۲۸ نېټه په صربستان برید وکړ، د یاد برید ظاهري دلیل د سترواک فرانز جوزیف د ځای ناستي ارشیدوک فرانز فردیناند د غچ اخیستل وو؛ دې برید د صربستان متحد مونتینګرو د اګست په اتمه نېټه په جګړه کې دخیل کړ او د اتریش په سمندریزه اډه (د نظامي عملیاتو) یې په کاټارو اوسنی کوټور کې برید وکړ. په هماغه وخت کې د جرمني پوځونو د شلیفین پلان تطبیق کړ او بلجیم او لوکزامبورګ ته چې بې طرفه وو ننوتل؛ د بلجیم له ٪۹۵ څخه زیاته خاوره اشغال شوه، خو بلجیمي پوځ د جنګ په اوږدو کې د یسر په جبهه کې خپلې لیکې منظمې وساتلې. دې کار بلجیم ته اجازه ورکړه تر څو د یو متحد په توګه چلند ورسره وشي، د لوکزامبورګ برخلاف چې د کورنیو چارو کنټرول یې په لاس کې و خو د جرمني پوځ له خوا اشغال شوی و. [۴]
په ختیځ کې، روسان د اګست د ۷مې او ۹مې نېټې ترمنځ د اګست په اوومه د اتریش ختیځې ګالیشیا، د جرمني ختیځې پروشیا سیمې ته ننوتل. جاپان د اګست په درویشتمه د جرمني سره او بیا د اګست په پنځه ویشتمه نېټه د اتریش سره د جنګ په اعلانولو د متحدینو سره یوځای شو. د سپتمبر په دویمه نېټه، جاپانی ځواکونو په چین کې د جرمني د ټیسینګټاو (اوسني کیګډاو) تړونیز بندر محاصره کړ او په ارام سمندر کې یې د ماریانا، کارولین او د مارشال جزیرو په ګډون د جرمني مستعمرات ونیول. [۵]
د درې ګونو متحدینو د غړیتوب لرلو سره سره ایټالیا د ۱۹۱۵ز کال د مې تر ۲۳مې نېټې پورې له جرمني سره نه، بلکې له اتریش سره د جنګ په اعلانولو، د متحدینو سره تر یوځای کېدو په پورې بې طرفه پاتې شوه. د ۱۹۱۶ز کال د جنوري په ۱۷ نېټه مونتیګرو تسلیم شوه او متحدین یې پرېښودل؛ دا تشه هغه وخت ډکه شوه چې جرمني د ۱۹۱۶ز کال په مارچ کې د پرتګال سره د جنګ اعلان وکړ، په داسې حال کې چې رومانيا د اګست په ۲۷مه د اتریش سره د جنګ اعلان وکړ.[۶][۷]
د ۱۹۱۷ز کال د اپرېل په ۶مه نېټه، متحده ایالات په جګړه کې د یوه متحد جنګ کوونکي په توګه، د خپلو شریکو متحدینو لیبریا، سیام او یونان تر څنګ، ګډون وکړ. د ۱۹۱۷ز کال د اکتوبر انقلاب څخه وروسته روسیه له متحدینو بیله شوه او د ۱۹۱۸ز کال د مارچ په دریمه یې د بریسټ-لیټوویسک تړون په لاسلیک کولو، د مرکزي قدرتونو سره په یوه ځاني سوله توافق وکړ. د ۱۹۱۸ز کال په مې کې، په ورته ډول رومانیا د بوخارېست تړون ته مجبوره کړل شوه خو د نومبر په لسمه نېټه یې یاد تړون مات او یو وار بیا یې د مرکزي قدرتونو سره د جنګ اعلان وکړ.
د یادو بدلونونو سبب هغه متحدین وو چې د ۱۹۱۹ز کال د ورسای په تړون یې خبرې اترې کړې وې په دې خبرو اترو کې د فرانسې، برتانیې، جاپان او متحده ایالاتو هېوادونه شامل وو؛ د یاد تړون په لومړۍ برخې کې د ۱۹۱۹ز کال د جنوري په ۲۵ نېټه د ملتونو د ټولنې یا اتحادیې په تاسیس کولو توافق شوی و. یاده ټولنه د ۱۹۲۰ز کال د جنورۍ په ۱۶مه نېټه رامنځته شوه، چې برتانیه، فرانسه، ایټالیا او جاپان یې د اجرایي شورا دایمي غړي وو؛ د متحده ایالاتو سنا د مارچ په ۱۹مه نېټه د ورسای تړون د تصویب کولو خلاف رایه وکاروله او په دې توګه یې د ټولنې سره د متحده ایالاتو د یو ځای کېدلو مخنیوی وکړ. [۸]
شمېر او احصایه سمول
| د لومړۍ نړیوالې جګړې د متحدو ځواکونو شمېر (1913)او د جګړې په اوږدو کې ثبت شوي سرتېري او صاحب منصبان |
|
مجهز سرتېري |
جي ډي پي (میلیارد $، د ۱۹۹۰ز کال بیه) |
ځمکه (میلیون کیلومتر مربع) |
نفوس(میلیون) |
هېواد | |||||
| لومړۍ څپه: ۱۹۱۴ز کال | |||||||||
|
۱۲۰۰۰۰۰۰[۹] |
۲۵۷.۷ | ۲۱.۷ | ۱۷۳.۲ | روسیه (د پولنډ په ګډون) |
| ||||
| ۶.۶ | ۰.۴ | ۳.۲ | فنلنډ | ||||||
| ۲۶۴.۳ | ۲۲.۱ | ۱۷۶.۴ | مجموعه | ||||||
|
[۹]۸۴۱۰۰۰۰ |
۱۳۸.۷ | ۰.۵ | ۳۹.۸ | فرانسه |
د فرانسې جمهوریت | ||||
| ۳۱.۵ | ۱۰.۷ | ۴۸.۳ | د فرانسې مستعمرات | ||||||
| ۱۷۰.۲ | ۱۱.۲ | ۸۸.۱ | مجموعه | ||||||
| [۱۰]۶۲۱۱۹۲۲ | ۲۲۶.۴ | ۰.۳ | ۴۶.۰ | برتانیه |
| ||||
| [۱۱][۱۲]۱۴۴۰۴۳۷ | ۲۵۷ | ۱۳.۵ | ۳۸۰.۲ | د برتانیې مستعمرات | |||||
| [۱۱]۱۳۰۷۰۰۰ | ۷۷.۸ | ۱۹.۵ | ۱۹.۹ | د برتانیې تر واک لاندې سیمې | |||||
| [۱۳]۸۶۸۹۰۰۰ | ۵۶۱.۲ | ۳۳.۳ | ۴۴۶.۱ | مجموعه | |||||
|
[۱۴]۸۰۰۰۰۰ |
۷۶.۵ | ۰.۴ | ۵۵.۱ | جاپان |
| ||||
| ۱۶.۳ | ۰.۳ | ۱۹.۱ | د جاپان مستعمرات | ||||||
| ۹۲.۸ | ۰.۷ | ۷۴.۲ | مجموعه | ||||||
| [۱۴]۷۶۰۰۰۰ | ۷.۲ | ۰.۲ | ۷.۰ | صربستان، مونتینیګرو او بوسنیا او هرزه ګوینا | |||||
| دویمه څپه (۱۹۱۵-۱۶) | |||||||||
|
|
۹۱.۳ | ۰.۳ | ۳۵.۶ | ایټالیا |
د اېټالیې ټولواکي | ||||
| ۱.۳ |
|
۲.۰ | د اېټالیې مستعمرات | ||||||
| ۹۲.۶ | ۲.۳ | ۳۷.۶ | مجموعه | ||||||
|
۱۰۰۰۰۰ |
۷.۴ | ۰.۱ | ۶.۰ | پرتګال |
| ||||
| ۵.۲ | ۲.۴ | ۸.۷ | د پرتګال مستعمرات | ||||||
| ۱۲.۶ | ۲.۵ | ۱۴.۷ | مجموعه | ||||||
| ۷۵۰۰۰ | ۱۱.۷ | ۰.۱ | ۷.۷ | د رومانیا ټولواکي | |||||
|
| |||||||||
|
|
لاتیني امریکا | لاتیني امریکا | |||||||
|
۴۳۵۵۰۰۰
|
۵۱۱.۶ | ۷.۸ | ۹۶.۵ | متحده ایالات |
| ||||
| ۱۰.۶ | ۱.۸ | ۹.۸ | بیروني ناخپلواکه هېوادونه | ||||||
| ۵۲۲.۲ | ۹.۶ | ۱۰۶.۳ | |||||||
| ۱۰.۶ | ۰.۶ | ۹.۰ | مرکزي امریکا | ||||||
| ۱۷۱۳ | ۲۰.۳ | ۸.۵ | ۲۵.۰ | د برازیل د متحده ایالاتو جمهوریت | |||||
| ۲۳۰۰۰ | ۷.۷ | ۰.۱ | ۴.۸ | د یونان ټولواکي | |||||
| ۱۲۸۴ | ۷.۰ | ۰.۵ | ۸.۴ | د سیام ټولواکي | |||||
| ۲۴۳.۷ | ۱۱.۱ | ۴۴۱.۰ | د چین جمهوریت | ||||||
| ۰.۹ | ۰.۱ | ۱.۵ | د لیبریا جمهوریت | ||||||
|
| |||||||||
|
جي ډي پي (میلیارد $) |
خاوره (میلیون کیلومتر مربع) |
نفوس (میلیونه) |
ډله | ||||||
| د ۱۹۱۴ز کال نومبر | |||||||||
| ۱۰۹۶.۵ | ۶۷.۵ | ۷۹۳.۳ | د متحدینو، مجموعه | ||||||
| ۶۲۲.۸ | ۲۲.۶ | ۲۵۹.۰ | یوازې روسیه، برتانیه او فرانسه | ||||||
| د ۱۹۱۶ز کال نومبر | |||||||||
| ۱۲۱۳.۴ | ۷۲.۵ | ۸۵۳.۳ | د متحدینو، مجموعه | ||||||
| ۶۲۲.۸ | ۲۲.۶ | ۲۵۹.۰ | یوازې برتانیه، فرانسه او روسیه | ||||||
| د ۱۹۱۸ز کال نومبر | |||||||||
| ۱۷۶۰.۵ | ۸۰.۸ | ۱۲۷۱.۷ | د متحدینو، مجموعه | ||||||
| ٪۶۴ | ٪۶۱ | ٪۷۰ | د نړۍ سلنه | ||||||
| ۸۷۶.۶ | ۸.۷ | ۱۸۲.۳ | یوازې برتانیه، فرانسه او متحده ایالات | ||||||
| ٪۳۲ | ٪۷ | ٪۱۰ | د نړۍ سلنه | ||||||
| ۳۸۳.۹ | ۶.۰ | ۱۵۶.۱ | مرکزي یا محور قدرتونه | ||||||
| ۲۷۳۳.۹ | ۱۳۳.۵ | ۱۸۱۰.۳ | نړۍ، ۱۹۱۳ز | ||||||
سرچينې سمول
- ↑ Torkunov, Anatoly V.; Wohlforth, William C.; Martyn, Boris F. (8 January 2020). History of International Relations and Russian Foreign Policy in the 20th Century (Volume I). د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-5275-4502-1. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Karel Schelle, The First World War and the Paris Peace Agreement, GRIN Verlag, 2009, p. 24
- ↑ Preamble, Treaty of Versailles Australian Treaty Series 1920 No 1
- ↑ Gilbert 1995، ص. 44.
- ↑ Mizokami, Kyle, "Japan's baptism of fire: World War I put country on a collision course with West Archived 31 July 2018 at the Wayback Machine.", The Japan Times, 27 July 2014
- ↑ Gilbert 1995، ص. 282.
- ↑ Gilbert 1995، ص. 225.
- ↑ Magliveras, Konstantin (1999). Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice Behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership. Brill. د کتاب پاڼي 8–12. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-90-411-1239-2. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Tucker, Spencer C (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. New York: Garland. د کتاب پاڼې 172. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8153-3351-7. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Gilbert, Martin (1994). Atlas of World War I. Oxford University Press. OCLC 233987354. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-521077-4. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ War Office Statistics 2006، ص. 756.
- ↑ Indian Army only
- ↑ Baker, Chris. "Some British Army statistics of the Great War". www.1914-1918.net (په انګلیسي ژبه کي). د اصلي آرشيف څخه پر ۱۸ جولای ۲۰۱۷ باندې. د لاسرسينېټه ۰۷ اگسټ ۲۰۱۷. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Tucker, Spencer C (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. New York: Garland. د کتاب پاڼې 172. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8153-3351-7. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Tucker, Spencer C (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. New York: Garland. د کتاب پاڼې 172. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8153-3351-7. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة)