د صربستان او متحده ایالاتو اړیکې

د صربستنا او متحده ایالاتو تر منځ اړیکې د لومړي ځل لپاره په ۱۸۸۲ کال کې کله چې صربستان شاهي و جوړې شوې. له ۱۹۱۸ تر ۲۰۰۶ کال پورې متحده ایالاتو خپلې اړیکې له یوګوسلاویا پاچاهۍ د یوګوسلاویا فېدرالي سوسیالیستي جمهوریت او د یوګوسلاویا له فېدرال جمهوریت ( وروسته صربستان او  مونتنېګرو) سره خوندي کړې چې صربستان یې قانوني ځای ناستی بلل کېږي.

د نولسمې پېړۍ په پای کې متحده ایالاتو  هڅه وکړه چې د سیمې له نویو رامنځته شویو ملي دولتونو لکه صربستان سره د دیپلوماتیکو اړیکو د جوړولو له لارې له بالکان څخه د عثماني امپراتورۍ د شاتګ په ګټه کار واخلي. دا دوه هېوادونه د لومړۍ نړیوالې جګړې په بهیر کې سره متحد وو، تر جګړې وروسته صربستان له مونته نېګرو او هغو خاورو سره  چې مخکې د اتریش- هنګري په واک کې وې متحد شو تر څو یو واحد سویلي سلاوي هېواد رامنځته کړي چې د یوګوسلاویا په نوم پېژندل کېږي. دې هېواد د دویمې نړیوالې جګړې تر پیل پورې له متحده ایالاتو سره دیپلوماتیکې اړیکې لرلې، د دویمې نړیوالې جګړې په بهیر کې متحده ایالاتو په یوګوسلاویا کې د خپلو سیالانو کمونیستو پارتیزیانو پر وړاندې له صربي سلطنتي چتنیک‌یانو څخه ملاتړ وکړ. په پای کې چتنیک‌یانو د پارتیزیانو له خوا ماته وخوړه او یوګسلاویا په یو کمونیستي یو ګوندي دولت بدله شوه چې د پارتیزیانو مشر یوسېپ بروز تیتو یې مشري پرغاړه واخیسته. تر جګړې وروسته متحده ایالاتو او یوګوسلاویا لږ دیپلوماتیکې اړیکې لرلې. د جګړې پای همدارنګه له یوګوسلاویا څخه د ګڼ شمېر پناه غوښتونکو د مهاجرت لامل شو چې ډېری یې صربیان وو او په پای کې متحده ایالاتو ته کډه شول. چې په متحده ایالاتو کې یې د صربیانو د لومړنۍ دیاسپورا (خورې ورې ټولنې) په  رامنځته کولو کې مرسته وکړه. ځینې صربیان چې تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته په متحده ایالاتو کې مېشت شول د کمونیست ضد تبعیدیان وو چې د سړې جګړې په بهیر کې یې د تیتو د کمزوري کولو هڅه کوله او غوښتل یې متحده ایالات د خپلو کمونیستي ضد موخو د ځای په توګه وکاروي.

متحده ایالات د یوګوسلاویا د له‌منځه تللو په بهیر کې په جنګي او اقتصادي نښتو کې ښکېل و په ځانګړي ډول له صربستان سره چې هغه مهال د یوګوسلاویا د یو فېدرال جمهوریت ( د سوسیالیستې یوګوسلاویا ځای ناستی هېواد) په توګه پېژندل کېده. متحده ایالاتو ځینې بندیزونه وضع کړل او په ۱۹۹۹ کال کې يې د یوګوسلاویا خلاف د ناټو د بمبار مشري پرغاړه لرله. په دې دوره کې د صربیانو د مهاجرت بله څپه رامنځته شوه او ډېری صربي پناغوښتونکي متحده ایالاتو ته کډه شول. په ۲۰۰۰مه لسیزه کې د متحده ایالاتو او یوګوسلاویا دیپلوماتیکې اړیکې ورغېدې، خو کله چې په ۲۰۰۶ کال کې مونته نګرو ورڅخه جلا شوه دې اړیکو بدلون وکړ او تر هغه وروسته صربستان د یوګوسلاویا د فېدرال جمهوریت د ځای ناستي دولت په توګه خپلو پخوانیو اړیکو ته دوام ورکړ. کوزوو د ۲۰۰۸ کال په فبرورۍ کې په یو اړخیز ډول له صربستان څخه د خپلواکۍ اعلان وکړ متحده ایالاتو دا ګام په رسمیت وپېژانده.

تاریخچه

د متحده ایالاتو او صربستان پاچاهۍ تر منځ اړیکې

د صربستان د وخت پاچاهۍ او متحده ایالاتو تر منځ دیپلوماتیکې اړیکې په ۱۹مه پېړۍ کې رامنځته شوې. په ۱۸۷۹ کال کې په نیویارک کې د صربستان عمومي کنسولګري پرانیستل شوه. د ۱۸۸۲ کال د فبرورۍ په درېیمه د صربستان پارلمان د صربستان پاچاهۍ او متحده ایالاتو تر منځ دیپلوماتیکې اړیکې چې د پاچا میلان اوبرنوویچ له خوا وړاندې شوې تصویب کړې. د متحده ایالاتو سنا د ۱۸۸۲ کال د جنوري په ۵مه دواړه سندونه له هېڅ بحث او اصلاحیې پرته تصویب کړل. د ۱۸۸۲ کال د نوامبر په ۱۰مه یوجین شوېلر په صربستان کې د متحده ایالاتو لومړنی سفیر شو.

د یوګوسلاویا پاچاهۍ او متحده ایالاتو تر منځ اړیکې

د صربیانو، کرواتیانو او اسلووني‌یانو د پاچاهۍ د پولو په ټاکنو کې د متحده ایالاتو رول

په لومړۍ نړیواله جګړه کې د متحده ایالاتو تر ګډون وروسته د متحده ایالاتو ولسمشر وودرو وېلسون د جګړې د ختمولو لپاره خپلې څوارلس مادې د لومړیتوب لرونکو مذاکراتو د نوملړ په توګه صادرې کړې. د وېلسون لسمې مادې ویل چې په اتریش - هنګري کې مېشت خلک باید تر جګړې وروسته په خپلواک ډول خپل برخه‌لیک وټاکي چې تر جګړې وروسته د ژغورل شوي اتریش - هنګري په اړه د بریتانیا د دولت له پرېکړې سره په مستقیم تضاد کې وه. د وېلسون یوولسمه کرښه په ځانګړي ډول د صربستان اړوند وه چې په ښکاره ډول یې دا تشرېح کوله چې ادریاتیک سیند ته د صربستان ازاد لاس رسی تضمینېږي. د وارسای تړون اړوند مذاکراتو په بهیر کې متحده ایالاتو د هغه پلاوي استازولي کوله چې په شدید ډول یې د صربیانو، کروات‌یانو او اسلوونیایی‌یانو د نوي پاچاهۍ لپاره د پولو په ټاکنه کې ګډون درلود. د نویو پولو د ټاکنې په پروسه کې د صربستان پاچاهۍ جوان سیوېجک وټاکه تر څو امریکایي پلاوي ته ځینې نقشې وروښيي او هغوی ته قناعت ورکړي چې د بارانیا، ختیځ بنات او نورو هغو سیمو لاسته راوړل تایید کړي چې مخکې د اتریش – هنګري، بلغاریا او رومانیا له خوا اداره کېدې. په همدې ترتیب سره امریکایي پلاوی هم د صربستان  د ګاونډيو هېوادونو له لابي سره مخ شو او د سیوېجک د وړاندیز خلاف يې هنګري ته د بارانیا ډېره برخه او رومانیا ته د بانات د ډېرې برخې ورکول تایئد کړل.

فرهنګي تبادل

تر لومړۍ نړیوالې جګړې ورورسته صربستاني زده کړیالانو په متحده ایالاتو کې زده کړې وکړې. په ۱۹۱۹ کال کې د صربستان د زده‌کړو نړیواله کمېټه د پروفیسورې روزالي سلټر مورټون له خوا رامنځته او ډېر زر د پوهنې وزارت له خوا په رسمیت وپېژندل شوه. مورټون په نیویارک کې لومړنۍ ښځینه پروفیسروره وه او د صربستان د جګړې په بهیر کې د خپل "درناوي، ستاینې او قدر دانۍ" په لټه کې وه. په ټوله کې په لومړي پړاو کې ۶۱ زده کوونکو (چې تر ډېره د ننني صربستان لرغونې اوسېدونکي و) نوم لیکنه وکړه. د حسن نیت او د صربیانو په وړیا زده کړو کې د مشارکت د نښې په توګه بېلابېل امریکایي کالجونه د صربیانو په واک کې ورکړل شول. دا ډول کړنې هغه مهال په ټولو برخو کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د عمومي ښو اړیکو یوازینۍ جنبه وه.

په ۱۹۳۰مه لسیزه کې امریکایي فلمونو د یوګوسلاویا په سینما کې د بهرنیو نندارو له ۵۰ سلنه څخه زیاته برخه جوړوله او چارلي چاپلېن د بلګراد د خلکو د خوښې وړ و، په هم هغه دوره کې جاز موسیقي دودو شوه او د ارتور روبېن ستېن په څېر امریکایي موسیقارانو په بلګراد کې موسیقي وغږوله.

د دویمې نړیوالې جګړې په بهیر کې له صربي سلطنت غوښتونکو څخه د متحده ایالاتو ملاتړ

په  یوګوسلاویا کې د دویمې نړیوالې جګړې په بهیر کې متحده ایالاتو په لومړیو کې د یوګوسلاویا له سلطنتي دولت څخه ملاتړ وکړ. کله چې د ۱۹۴۱ کال په  پسرلي کې نازیانو پر یوګوسلویا برید وکړ متحده ایالاتو د جګړې په لومړیو کلونو کې له چتنیک‌یانو څخه ډېر ملاتړ وکړ. دا ملاتړ د وېلیم ډونوان له ادارې سره د چتنیک‌یانو او ستراتیژیکو خدمتونو د دفتر تر منځ د پراخو پټو اړیکو په چوکاټ کې ترسره شو. دا ډول همکارۍ د هالیارډ عملیاتو په څېر  چې په ترڅ کې يې څو سوه امریکایي پیلوټان د چتنیک‌یانو له خوا وژغورل شول په پېچلیو عملیاتو کې را برسېره شوې.

په هر حال له چتنیک‌یانو څخه د ستراتیژکو اړیکو د دفتر (OSS) ملاتړ د بریتانیا دولت د M16 پالیسۍ پر بنسټ د چتنیک‌یانو پرځای د یوګوسلاویا له پارتیزانو څخه د ملاتړ په واسطه له ګواښ سره مخ شو. په ۱۹۴۳ کال کې د یوګوسلاوي پارتیزیانو په پرتله له چتنیک‌یانو څخه د متحده ایالاتو ملاتړ تر هغې کچې و چې ولسمشر فرانکلین ډي روزوېلت له وینسون چرچېل سره په یوه خصوصي مرکه کې وویل چې خیال کوي د یوګوسلاویا پولې به په بشپړ ډول په درېيو بېلو ایالتونو بدلې شي او د جګړې په پای کې به دویم پیتر د صربستان د خپلواکې پاچاهۍ پاچا شي. USAF او RAF د ۱۹۹۴ کال په اپرېل کې کله چې په دې وپوهېدل چې د نازي یرغل یوازې د صربیانو له مقاومت سره نه شي ماتېدلی په بلګراد کې بمبار پیل کړ.

د متحده ایالاتو استخباراتي کړۍ د یوګوسلاویا په چریکي عملیاتو کې خپل نفوذ په ورو ورو بریتانویانو ته وسپاره. د جګړې په پای کې ولسمشر هري. اېس ترومن چتنیک مشر درازه مېهالووېک ته د مېريټ د زړه ورتیا مډال ورکړ خو دا جایزه تر ۲۰۰۵ کال پورې په عامه توګه ښکاره نه شوه.

سرچينې

---

[2] سلطنتي هوايي ځواک چې بشپړه لیکنه يې Royal Air Force ، ژباړن