د رنسانس دورې موسيقي

د رنسانس موسيقي لکه څرنګه چې په نورو سمونونو کې پېژندل شوې ده، له رنسانس دورې څخه وروسته په دوديز ډول د ۱۵ او ۱۶ پېړيو د اروپايي موسيقۍ رانغاړونکې په توګه درک کېږي. مخکې له دې چې د ۱۴ پېړۍ په لومړيو کې له ars nova څخه پيل شي، د Trecento موسيقي د موسيقې پوهې له لورې د منځنۍ پېړۍ موسيقي د قطعې په توګه ګڼل کېده او د نوې دورې تاريخ د درې ګوني هم غاړېتوب له راپورته کېدلو او د contenance angloise په نوم د Burgundian ښوونځي د برتانوي ډول له خپرېدنې څخه ټاکل کېږي. د پای لپاره يې ارام بهير د باروک دورې په پيل کې د basso continuo تصويب يا منل دي.

ياده دوره ښايي په اټکلي ډول بيا بيا ووېشل شي، چې يوه يې لومړنۍ دوره ده چې د (Guillaume Du Fay (c. 1397–1474)) مسلک او د cantilena سبک مدنيت ته ځواب ويونکې ده. بله يې منځنۍ دوره ده چې د Franco Flemish ښوونځی د (Johannes Ockeghem (1410's or 20's – 1497)) او (د ۱۴۵۰ لسيزې له وروستيو څخه تر ۱۵۲۱ Josquin des Prez) د خوښې څلور برخه ايز جوړښت پرې حاکم وو. وروستۍ دوره يې د Palestrina (c. 1525 – 1594) په ښکلي شوي مو [په اکسټرا کې د ساز د ټولو الاتو همغږي] کې د سمون ضد (Counter-Reformation) دورې پر مهال هسک ټکي ته رسېدل دي.

په منځنيو پېړيو کې موسيقي له بنديزونو څخه په زياتېدونکي ډول خپلواکه وه او په لړۍ، تال يا وزن، بڼې او يادونه کې بېلابېلو ډولونو ته اجازه ورکړل شوې وه. له بله پلوه د مو قانون په ځانګړي ډول د غږونو د ګډوډيو پر وړاندې چال چلند ته په پام سره، خورا ټاکلی يا مقيد شو. په رنسانس دوره کې موسيقي د شخصي څرګندونې يوه وسيله شوه. کمپوزانو د هغو متنونو د خورا څرګندونکې غږيزې موسيقۍ د جوړولو لارې چارې موندلې، چې دوی به برابرول. سيکولر يا نامذهبي موسيقۍ او سپېڅلې موسيقۍ يو له بل څخه لارې چارې جذب کړې. د نامذهبه موسيقۍ نامتو بڼې لکه سندره او د مينې سندرې په ټوله اروپا کې خپرې شوې. محکمو هنر خوښونکي تر سره کوونکي سندرغاړي او د موسيقي الو غږونکي دواړه وګومارل. موسيقي په چاپي بڼه خپل لاسرسي سره نور هم پر ځان بسيا شوه.

د موسيقۍ د زياتو نامتو عصري وسيلو (د سريندې، ګيتار، عود او ليکدړې وسايلو په ګډون) شاتر نسخو د رنسانس دورې پر مهال نويو بڼو ته وده وکړه. يادو وسايلو کې د موسيقي نظرياتو بشپړتيا ته د ځواب وينې په موخه بدلون راوستل شو او کمپوزرانو او موسيقي پوهانو ته يې د راسپړنې په موخه نوې شونتياوې وړاندې کړې. لرګينې او له زيړو [مسو او جستو مخلوط] څخه جوړې وسيلې لکه شپېلۍ او ترومبون هم راڅرګند شول، چې د غږيز رنګ لړۍ يې پراخونکې او د وسيلوي سازيانو ډلو د غږ زياتونکي وو. د ۱۵ پېړۍ پر مهال د بشپړ درې ګونو (triads) غږ عام شو او د ۱۶ پېړۍ پر لور د کليسا سبکونو په بشپړ ډول ماتېدل پيل کړل، چې د غږ وظيفوي څرنګوالي (هغه نظام چې سندرې او ټوټې په کې د موسيقي «لارښود يا تکمو» پر بنست دي) ته يې لاره ورکړه، چې د راتلونکو درې پېړيو لپاره يې د غربي هنر موسيقۍ باندې واک درلود.

له رنسانس دورې څخه ليکلې نامذهبي او سپېڅلې موسيقي د غږيزو او وسیلوي کارونو او غږ او وسيلې ګډ کارونو په ګډون، يوه اندازه ژوندۍ پاتې کېږي. د رنسانس دورې پر مهال د ولسي، motets، د مينې سندرو، سندرو، ګډو سندرو، وسيلوي نڅاګانو او نورو زياتو سبکونو په ګډون د موسيقي سبکونو او ژانرونو يوې پراخه لړۍ وده وکړه. د لومړنۍ موسيقي ګڼ سازونه جوړ شول، چې د ۲۰ پېړۍ په وروستيو کې يې پيل وکړ. د رنسانس دورې په موسيقي کې ځانګړي کېدونکو سازونو کنسرتي ګرځښتونه کول او د تاريخي وسايلو د معاصرې بيازېږونې څخه په ګټنې ثبتونه کول او همدارنګه د سندرې ويلو يا هنري نندارې سبکونو څخه ګټه اخيستلو په اړه موسيقي پوهان باور لري، چې د يادې دورې پر مهال وکارول شول.  

کتنه

د اروپايي هنر د لرغوني رنسانس موسيقۍ يوه تر ټولو زياته زمزمه شوې بڼه د «درېيم» او د هغه د بدلون «شپږم» پر ټال يا ځنډ باندې زياتېدونکی باور و.درېيم او شپږم په منځنيو پېړيو کې نامتوازن يا توپيري جوړشتونه ګڼل کېږي او يوازې بشپړ ځنډونه د متوازن يا د غږونو د سازښت په توګه ګڼل کېږي، چې ياد متوازن جوړښتونه perfect four the perfect fifth، octave او unision دي. پولي فوني (Polyphony) يا د ګڼو خپلواکه موسيقي کرښو کارول، چې په ورته وخت کې تر سره شول په ټوله ۱۴ پېړۍ کې په خورا خپلواکو غږونو (په غږيز او وسيلو موسيقۍ دواړو کې) په زياتېدونکي ډول پاملرنې سره تر سره شول. د ۱۵ پېړۍ پيل ساده کول څرګند کړل، چې کمپوزرانو په کې زياتره وختونه په سندريزو برخو کې د هواروالي يا اسانۍ راوړلو لپاره هلې ځلې کولې. دا په موسيقۍ کې د يوې سترې زياتې شوې غږيزې لړۍ له امله شوني وو. په منځنيو پېړيو کې تنګې يا ټاکلې لړۍ د برخو اړين پرله پسې پېښېدونکې د تقاطع ځايونه رامنځته کړل او په دې ډول يې د بېلابېلو برخو د بېلولو په موخه، د دوی تر منځ د ستر توپير غوښتنه کوله. د رنسانس موسيقۍ د modal (لکه څرنګه چې د tonal خلاف دی او د موسيقي کليد په توګه هم پېژندل کېږي، هغه لاره ده چې له ۱۶۰۰ – ۱۷۵۰ باروک موسيقي دوره کې يې وده وکړه) ځانګړتياوو د پينځمو يا څلورمو د ريښې حرکتونو په زياتې کارونې سره د دورې د پای پر لور ماتېدل پيل کړل. د تار [د موسيقۍ تار] د ودې يوه بېلګه چې د تار ريښې په کې د څلورم ځنډ له مخې حرکت کوي، ښايي د تار وده وي؛ د C Major په تکمه کې: “D minor/G Major/C Major” (دا ټول درې ګوني يا درې يادښته تارونه دي). له D ټيټ تار څخه G ستر تار ته حرکت د بشپړ څلورم يو ځنډ يا ټال دی. له G ستر تار څخه C ستر ته حرکت هم د بشپړ څلورم يو ځنډ دی. وروستني يې د باروک دروې پر مهال د غږ څرنګوالي د يوې مشخص کوونکې ځانګړتيا په بڼه وده وکړه.

د رنسانس موسيقۍ اصلي ځانګړتياوې:

• د سبک يا دود پر بنسټ موسيقي
• په څلورو يا زياتو خپلواکو سندريزو برخو سره بډايه جوړښت، چې په ورته وخت کې تر سره کېده. يو له بل سره ګډېدونکې دا سندرېزې کرښې چې د ګڼ غږيز سبک (Polyphony) په نوم يادېږي، د رنسانس موسيقۍ يو له مشخص کوونکو بڼو څخه دي.
• په موسيقي جوړښت کې د سندريزو ليکو د بېلولو په پرتله يو ځای کول.
• هم غاړېتوب يا harmony د موسيقۍ پر روان بهير او د هغې د تارونو پر وده باندې يې يوې سترې اړيکې ته ځای ورکړ.

د ګڼ غږيز يا polyphony پرمختګ په موسيقي وسايلو کې د يادونې وړ بدلونونه رامنځته کړل، چې رنسانس دوره له منځنيو پېړيو څخه د موسيقۍ له مخې په نښه کوي. د ياد سبک څخه ګټې اخيستنې د سازيانو د يو څه پراخه ډلو څخه ګټه اخيستل وهڅول او د يو وسايلو د ځينو هغه ټولګو غوښتنه يې وکړه، چې په ټوله غږيزه لړۍ کې به سره يو ځای کېږي.

شاليد

لکه په نورو هنرونو کې، د دې دورې موسيقي د هغو پرمختګونو له امله د پام وړ اغېزمنه شوه، چې لومړنۍ معاصره دوره مشخص کوي. ياده دوره د انساني فکر د راپورته کېدنې، د لرغوني يونان او لرغوني روم د ادبي او هنري ميراث د بيا ژوندي کولو، د زيات نوښت او موندنې، د سوداګريزو بنسټونو د ودې، د بورژوا ټولګي د راپورته کېدنې او د پروتستانت د سمون (Protestant Reformation) دوره وه. له دې بدلون څخه ټولنې يوه عامه او يو ځای کوونکې موسيقي ژبه، په ځانګړي ډول د Franco-Flemish ښوونځي ګڼ غږيز polyphonic سبک راڅرګند کړ.

په ۱۴۳۹ کې د چاپي مطبوعاتو منځته راتګ دا يو څه ارزانه او اسانه کړل، چې پر پراخه جغرافیوي کچه او زياتو خلکو ته موسيقي او د موسيقي نظريې متنونه خپاره يا ووېشل شي.