د درېیمې نړۍ سوسیالیزم

د درېیمې نړۍ سوسیالیزم د سوسیالیزمیوه سیاسي فلسفه او ډول دی، چې د میشل افلاق، صلاح الدین البطار، ذوالفقار علي بوټو، بوداداسا، فیډل کاسټرو، معمر قذافي، صدام حسین، خوان ډومینګو پیرون، مودیبو کیتا، والټرله خوا وړاندیز شوی دی. ليني، جمال عبدالناصر، جواهر لعل نهرو، کوام نکرومه، جوليوس نيري، سوکارنو، احمد سيکو توري او د درېيمې نړۍ نورو سوسياليستي مشرانو سوسياليزم ته د يوه پياوړي او پرمختللي ملت د ځواب په سترګه کتل.

ددرېیمې نړۍ سوسیالیزم له افریقایي سوسیالیزم، عربي سوسیالیزم، بودايي سوسیالیزم، اسلامي سوسیالیزم، میلانیزیایي سوسیالیزم، نصریزم او میلانیزیایي سوسیالیزم نهرویزم نه جوړ شوی دی. د قذافي له نسخې نه د عربي نشنلیزم، مستقیمې ډیموکراسۍ، غښتلي سیاست او د ملي ازادۍ د مبارزې په نظریاتو کې ډېر الهام اخیستل شوی و، په داسې حال کې چې بوټو له لوېدیځ سره ډېر تړلی و او ورته‌والی یې ورسره درلود، متحد او د لوېدیځ ډیموکراتیک سوسیالیزم / ټولنیزې ډیموکراسۍ له نظرونو اغېزمن واو په سوسیالیست نړیوال کې یې غړیتوب درلود.

په۲۱مه پېړۍ کې ګلابي څپه،له خپل امریکانیزم ضد سره، له لږ پرمختللې ختیځې اروپا سره تړاو، د پرمختللو هیوادونو او د عربیزم پلوه هیوادونو ترمنځ یووالی او د کم پرمختګ احساس، د درېیمې نړۍ سوسیالیزم د لاتینې امریکا یو نویډول دی، چې د ۲۱مې پیړۍ سوسیالیزم د درېیم نړیوالیزم د ایډیالوژیکي بڼې په توګه برخه اخلي.

افریقايي سوسیالیزم

د افریقایي سوسیالیزم مشران د تانزانیا لومړی ولسمشر جولیوس نیریر و، چې له خپلواکۍ وروسته یې د اجماع مفهوم جوړ کړ او ځمکه یې راټوله کړه. کوام کروما د ګانا لومړی ولسمشر و، چې د ناپیلتوب غورځنګ له پلرونو و، د دولت د پلانولو د تګلارې لکه پنځه کلنو پلانونواو د کوکو صادراتو د تنظیم کولو ادارې ستاینه یې وکړه او په څو سیاسي ویناوو او لیکنو کې یې د موډیبو کیتا، د مالي پلار او احمد سیکو توري د ګینيد پلار فريقايي سوسياليزم تیورۍ ته وده ورکړه.

عرب سوسیالیزم

د عربي سوسیالیزم اصلي طراح د مصر لومړی ولسمشر جمال عبدالناصر دی، چې سویز کانال یې ملي کړ او د بعث ګوند چې په سوریه کې د میشل افلق له خوا تاسیس شو او په ټوله عربي نړۍ کې یې شهرت ترلاسه کړ او په سوریه کې حکومت ته ورسېد (تر اوسه پورې) او په عراق کې (تر ۲۰۰۳ز کال پورې).

د منځني ختیځ سوسیالیزم

ایران د رضا شاه له ګوښه کېدو او د هغه پر ځای د هغه د زوی محمد رضا پهلوي (که څه هم دا ګوند هېڅکله واک ته ونه رسېد) د تودېګوند په پای کې د درېیمې نړۍ د سوسیالیزم لنډه دوره تجربه کړه. واک ته په رسېدو کې له ناکامۍ وروسته د درېیمې نړۍ سوسیالیزم دا بڼه د موسادګ د خلکو له خوا بدله شوه، د ایران د ملي جبهې ګوند نامنسجمه ایراني ملتپالنه په ایران کې د پاچهۍ ضد اصلي ځواک په توګه واک ته ورسېد (۱۹۴۹- ۱۹۵۳ز)آن په مخالفت کې (د موساد له نسکورېدو وروسته) له همدې ځواک سره د اسلاميزم او د ایران تر انقلاب پورې پورې پاتې شو. له هغه وخت راهیسې تودېس د بنسټیز سوسیالیستي کمونیزم پر لور حرکت کړی دی.

کمالیزم په ډېر د بحث وړلېست کې اضافه کېدای شي، څرنګه چې دا له درېیمې نړیوالې جګړې وروسته د درېیمې نړۍ د مفکورې له رامنځته کېدو وړاندېڅرګند شوی و، دې مساوي ته یې پاپولیزم وراضافه کړ(هغه څه چې د درېیمې نړۍټولو سوسیالیستانونه دي کړي، ناصر او نکرومه د مثال په توګه وکړل) او ترکیه د درېیمې نړۍ د هېواد د عادي مفکورې په پرتله ډېر پرمختللی دی، خو څرنګه چېد ترکیې د خپلواکۍ له جګړې وروسته د حکومت د یوېبېلګې په توګه کارول کېده، څوترکیه بیاورغوياو د عثماني سترواکۍ له شاتګ نهیېبېرته راوباسي. د اروپايي استعمار د احتمال په وړاندېد یوه پیاوړي ملت رامنځته کول د درېیمې نړۍ د سوسیالیزم غورځنګ ته د رسېدو په توګه ګڼل کېدای شي. له ۱۹۶۰ لسیزې راهیسې د درېیمې نړۍ سوسیالیست او درېیم نړۍ وال فکر د کیڼ اړخي کیمالیزم تر اغېز لاندې راغی.

کمالیستي تجربې، فابیان سوسیالیزم او په ټولیزه توګه سوسیال ډیموکراسۍ او د درېیمې نړۍ مهم کمونیسټ هېواد، د چین د خلکو جمهوریت پرغورځنګ ډېرې اغېزې لرلې. سره له دې چېله ټولنیزې ډیموکراسۍ یې الهام اخیستی، تر ډېره دا دولتونه په یو وخت یا بل وخت کې د زورواکو یا لویو رهبرانویا د یوه ګوند د سیسټمونو له خوا اغېزمن شوي دي. په هر حالت کې د درېیمې نړۍ ډېری سوسیالیستي دولتونه د ټولنیزو ډیموکراتیکو اصلاحاتو پیروان دي(په نورمال ډول د دولت لارښود)، دا انقلاب ته ترجیح ورکوي، که څه هم ځینو د ټولنیز پرمختګ په اړه د سوسیالیستي ټولنې لپاره د یوډول دایمي انقلاب درېځ غوره کړی.

د لاتینې امریکا سوسیالیزم

د لاتینې امریکا ډېرو مفکرینو استدلال کاوه، چې متحده ایالاتو د لاتینې امریکا د ټولنیزې او اقتصادي پراختیا په لګښت سره د لاتینې امریکا هېوادونه د «پردي اقتصاد» په توګه کارولي، چې ډېریې د نوي استعمار او نوي امپریالیزم د پراختیا په توګه ویني. په فکر کې دا بدلون د خبرو اترو د زیاتوالي لامل شو، چې لاتینې امریکا له متحده ایالاتو نه خپله ټولنیزه او اقتصادي خپلواکي څنګه تامین کولای شي. ډېرو پوهانو استدلال وکړ چې: سوسیالیزم ته بدلون له دې جګړې نه د لاتینې امریکا ازادولو کې مرسته کولای شي.

نوې کیڼ اړخه ډله په لاتینې امریکا کې راڅرګنده شوه، چې د اقتصادي مساواتو او ډیموکراسۍ په ترلاسه کولو کېله موجوده مارکسیستي – لینینیستي هڅو ورهاخوا د ټولنیزواصلاحاتو او د لاتینې امریکا لپاره د ځانګړو مسئلو لکه: نژادي او توکمیزو مساواتو، د سیمه‌ییزو حقونو او د چاپېریال مسئلود حلولو هڅه یې کوله. په لاتیني امریکا کې په نوو کیڼ اړخو خوځښتونو کې د ۱۹۵۹ز کال د کیوبا انقلاب، په ۱۹۷۹ز کال کې په نیکاراګوا کې د سانډینیسټا د انقلاب بریا او په ۱۹۹۰ز کال کې په پورتو الیګري کې د کارګر ګوند حکومت شامل دی.

له متحده ایالاتو سره د نږدې کېدو او پیاوړو تاریخي اړیکو له امله، کیوبا د لاتینې امریکا پاتې سیمو ته د سوسیالیزم په خپرېدو کې بشپړ رول لوبولی چیګوارا کیوبا د لاتینې امریکا هېوادونو لپاره د «لارښودې رڼا» په توګه تشرېح کړه، چې د امپریالیزم او سوسیالیزم ترمنځ په جګړو کې ښکېل دي. په «انقلابي درمل» کې د چیګوارا په وینا: د لاتینې امریکا له لارې د خپلو سفرونو او هغو بدبختیو، لوږې او ناروغیو یادونه کوي، چې لیدلي یې دي او تشرېح کوي، چې څنګه د سوسیالیزم بدلون د دې مبارزې په کمولو کې مرسته کولای شي. فیډل کاسټرو او چيګوارا په کیوبا کې د نوي کیڼ اړخې برخې په توګه کیڼ اړخي سیاستونه پلي کړل، په داسې حال کې چې تګلاره یې د ټولنیزو مسئلو د حلولو په موخه کې شامله کړه. د کیوبا چارواکو د کیوبا لپاره اراده درلوده، چې د لاتینې امریکا په پاتې برخو کې ورته کیڼ اړخي انقلابونو ته وده ورکړي، هغه څه چې دوی د وینزویلا، بولیویا او نیکاراګوا په څېر هېوادونو کې د «آزادۍ مبارزې» په توګه لیدلي دي.

د جوان پیرون په قضیه کې، چې له درېځ نه د ارجنټاین ولسمشر ټاکل شوی، د درېیمې نړۍ سوسیالیستي دریځ د پاپولوزم یو بنسټیز بدلون و، چې ځان یې له درېیمې نړۍ او بې‌ پرې غورځنګ سره یوځای کړ (هغه څه چې پیرون یې« درېیم مقام» بولي) د پرمختیا په موخه یې د پنځو کلنو پلانونو،رېل پټلۍ او بندرونو د جوړولو، د بانکونو د ملي کولو، د غلو د صادراتو د تنظیمولو لپاره د یوې ادارېIAPI) ) او د عصري خیریه دولت د رامنځه کولو له لارې دولتي لاسوهنه وکړه. د هغه پر پرمختللو تګلارو سربېره، پیرون د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره ( ۱۹۴۶ـ۱۹۵۲) او (۱۹۵۲ـ۱۹۵۵ز کلونو)  کې ځانیا د هغه نظریه د «سوشلیسټ»په توګه نه ده تعریف کړې؛ خو وروسته یې د جلاوطنۍ او د هغه د درېیمې ولسمشریزې دورې په (۱۹۷۳ـ۱۹۷۴ز کلونو) په لړکې، کله چې یې د «ملي سوسیالیزم» اصطلاح جوړه کړه، سوسیالیزم ته د ارجنټاین یوه لاره ده، چې هغه د یوې ټولنیزې ډیموکراسۍ په توګه تشرېح کړې، چې په عمده توګه له «سوېډنې ماډل» وروسته بېلګه ګرځېدلې او همداراز یې له نورو ناانتفاعي، د درېیمې نړۍ له سوسیالیستي ماډلونو، لکه: مسیحي سوسیالیزم، نصریزم، د اروپا د ۱۹۲۰، ۱۹۳۰ او ۱۹۴۰ ز لسیزو د پاشیزم کارپورېټ له تګلارو نه الهام اخیستی دی.