د ختیځ او لوېدیځ وېش

د ختیځ او لوېدیځ وېش ( د ستر وېش یا د ۱۰۵۴ز کال د وېش په نوم هم پېژندل کېږي) چې له ۱۰۵۴ کال راهیسې د رومن کاتولیک او ختیځ ارتودوکس کلیساګانو ترمنځ د اړیکو له منځه تلل په ګوته کوي. له وېش سمدستي وروسته اټکل کېږي، چې ختیځ عیسویت په ټوله نړۍ کې د عیسویانو یو کوچنی اکثریت تشکیلوي په داسې حال کې چې ډېری پاتې عیسویان لوېدیځ دي. دا وېش د هغو دیني او سیاسي اختلافاتو پایله وه، چې په تېرو پېړیو کې د ختیځ او لوېدیځ عیسویت ترمنځ رامنځته شوي.[۱][۲]

په ۱۰۵۳ز کال کې لومړی ګام، چې د رسمي اختلاف لامل شو واخیستل شو. په دې ډول چې په سویلي ایټالیا کې یوناني کلیساګانې دې ته اړ ایستل شوې چې د لاتیني دودونو سره سمون ولري او که چېرې داسې ونه کړي نو یادې کلیساګانې به وتړل شي. په ځواب کې د قسطنطنیه مشر لومړۍ مایکل سرولاریوس په قسطنطنیه کې د لاتیني کلیساګانو د تړلو امر وکړ. په ۱۰۵۴ز کال کې د پاپ پلاوۍ چې د نهم لیو له خوا د ځینو موخو لپاره قسطنطنیه ته ولېږل شو. د پاپ د پلاوي اصلي موخې د نارمنانو له خوا د جنوبي ایټالیا د فتحې په پام کې نیولو سره له بازنطین امپراتور او د  قسطنطین نهم مونوماکس نه  د مرستې راجلبول او د لیو اهرید له خوا د غربي دودونو په وړاندې د وروستیو بریدونو په وړاندې چې د سرولاریوس له خوا ملاتړ کېده و. تاریخ لیکونکی اکسل بایر وايي چې یاد پلاوی د دوو لیکونو په ځواب کې لیږل شوی و، چې یو یې د امپراتور له خوا د نارمنانو پر وړاندې د ختیځ او لوېدیځ امپراتوریو د ګډ پوځۍ عملیاتو په تنظیمولو کې د مرستې غوښتنه کوله او بل یې د قسطنطینه مشر سیرولاریوس له خوا و.سیرولاریوس د پلاوي د غوښتنې له منلو انکار وکړ او په دې توګه د پلاوي مشر کارډینل همبرټ هغه  وراټه او په بدل کې یې سرولاریوس هم همبرټ او د پلاوي نور غړي ورټل. [۲][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

د لوېدیځو استازو د عمل صداقت شکمن و ځکه چې پاپ لیو مړ شوی و او سرولاریوس د پلاوي شخصي ملحوظات پر بنسټ رټل شوی و. په هر حال کلیسا د نظریاتي، دیني، ژبني، سیاسي او جغرافیایي کرښو پر بنسټ ووېشل شوه، خو دا بنسټیزه شخړه هېڅ کله هم حل نه شو ځکه هر اړخ  به یو بل په بدعت او د وېش په پیل تورن کاو. د لاتین په مشرۍ صلیبی جنګونه، په ۱۱۸۲ز کال کې د لاتینانو قتل عام، په ۱۱۸۵ز کال کې د لوېدیځ د غچ اخیستلو په ځواب کې د تیسالونیکا لوټول، په ۱۲۰۴ز کال کې د څلورم صلیبی جګړې په لړ کې د قسطنطنیه نیول او لوټ کول او د لاتین مشرانو واکمنېدل د پخلاینه مسله نوره هم ستونزمنه کړه. [۲][۲][۲][۱۲]

خو د دواړو کلیساګانو ترمنځ اړیکو دوام درلود. په دې ډول چې هر کال به له دواړو خواوو نه یو پلاوی به د جشنونو په لمانځلو کې ګډون کاو. د کاتولیک کلیسا سره د پخلاینې لپاره د نړیوالو مشرانو هڅې زیاتره د دوی د ځینو ارتودوکس هېوادوالو له خوا د سختو نیوکو سره مخ شوې.[۱۳]

د لویدیځ سمول

د لویدیځ او ختیځ عیسویانو ترمنځ وېش د بېلابېلو سیاسي، کلتوري او دیني عواملو لا امله د پېړیو په اوږدو کې رامنځته شو. همدارنګه ستونزمنه ده چې د وېش کره نیټه چې د شخرو پیل واښایي په ګوته شي کري، خو ښايي دا د روم د وکتور په وخت کې د کوارټوډیسیمن شخړې په پیل کې رامنځته شوې وي. د ارتودوکس مدافعین دې پیښې ته د روم له خوا د پاپانو د واکمنۍ او د ختیځ کلیساګانو له خوا د یادې ادعا د ردولو یو بېلګې په توګه اشاره کوي.[۱۴][۱۵][۱۶]

په ګډو اتحادونو کې ځینې خال خال وېشونه په ۴مې او ۵مې پېړیو کې د لومړي پاپ داماس په وخت کې رامنځته شول. د الهیاتو او نورو پوښتنو په اړه شخړې له ۴۸۲ نه تر ۵۱۹ پورې د ۳۷ کلونو لپاره د روم او قسطنطنیه د کلیساګانو ترمنځ د وېش لامل شوې (د اکاسین وېش). ډېری سرچینې په دې اند دي چې د ختیځ او لوېدیځ ترمنځ جلاوالی له ۸۶۳ نه تر ۸۶۷ پورې د فوټین وېش سره په ښکاره ډول څرګند شو.[۱۷][۱۸][۱۹]

د تخلیق ړنا سمول

ارتودوکس الهیات پوهان ادعا کوي چې د ختیځ او لوېدیځ دیني وېش په مستقیمه مذهبي شخړه کې، چې د هیسیکاسم شخړې په نوم یادیږي او د ۱۳۴۱ او ۱۳۵۱ کلونو تر منځ په قسطنطنیه کې د څو شوراګانو په لړ کې خپل اوج ته ورسېد. همدارنګه دوی استدلال کوي چې یاده شخړه د هغه څه تر منځ سخت توپیر په ګوته کوي چې د کاتولیک کلیسا له خوا د مناسبې الهیاتو عقیدې په توګه منل کېده او د ختیځ ارتودوکس له خوا د معتبر الهیات په توګه ګڼل کېږي.

حکومتوالۍ سمول

د بازنطین امپراتورۍ د یو دیني حکومت په توګه پېژندل کېده، چې امپراتور په کلیسا او دولت دواړو باندې واک درلود. پاچا د خلکو په منځ کې خدای نه بلکه د خدای ځایناستۍ ګڼل کېده. هغه په ​​ځانګړې توګه ټاکل شوی او په دوامداره توګه د خدای لخوا الهام اخلي، د خدای دوست، د خدای د کلام ترجمان په توګه ګڼل کېده. هغه تل پورته ګوري تر څو د خدای پیغامونو ترلاسه کړي. هغه ته باید داسې عزت او وقار ورکول شې لکه څنګه چې د ځمکې په سر د خدای ځایناستۍ سره ښایۍ. او هغه به « خپل د ځمکې حکومت د الهي اصولو سره سم جوړ کړي او د خدای د واکمنۍ سره سم به ځواکمن شي.

په اسکندریه، انطاکیه او بیت المقدس سیمو کې د مسلمانانو د فتوحاتو په پایله کې، یوازې د کلیسا د واک دوه ځواکمن مرکزونه په توګه قسطنطنیه او روم پاتې شول. روم ډېری وختونه هڅه کوله چې د ختیځ پادریانو ترمنځ په شخړو کې د بې طرفه خواوو په توګه منځګړیتوب وکړي.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

د پخلاینې په هڅو نیوکې سمول

د کاتولیک کلیسا سره د پخلاینې لپاره د ارتودوکس مشرانو هڅې د ۲۰۰۸ز کال په نومبر کې د ځینې ختیځ ارتودوکس عناصرو لکه د کالواریتا میټروپولیټان او یونان له خوا تر سختو نیوکو لاندې راغلې. په ۲۰۱۰ز کال کې لومړۍ پاتریارک بارتولومئوس یو سرکلر خپور کړ، چې په هغه کې هغه د ارتودوکس کلیسا او نورو عیسوي کلیساګانو ترمنځ د روانو خبرو اترو ستاینه وکړه او په خواشینۍ سره یې وویل چې د دوو کلیساګانو ترمنځ خبرې اترې د ځینو له خوا چې د ارتودوکسي دفاع ادعا کوي د نه منلو وړ تعصب سره  تر نیوکې لاندې راځي . حقیقت دا دی چې دا خبرې اترې «د ټولو سیمه اېزو اورتودوکس کلیساګانو د موافقې او دوه اړخیز ګډون سره ترسره کېږي». همدارنګه هغه خبرداری ورکړ چې « دا ډول مخالفین ځانونه د پادري کلیساګانو نه اوچت ګڼي او د وېش خطر رامنځته کوي ». همدارنګه هغه یو شمېر منتقدین د حقیقت په تحریفولو تورن کړل. د بېلګې په ډول هغه «ځینو درواغجنو اوازو ته لکه د کاتولیک او رومن ارتودوکس کلیساګانو ترمنځ یووالی نږدې دی، اشاره وکړه » او ادعا یې وکړه چې د دې افواهاتو خپرونکي په بشپړ ډول خبر دي چې « په دې دیولوژیکي خبرو اترو کې ځینې توپیرونه ډېر او اوږد بحثونو ته اړتیا لري». همدارنګه هغه بیا ټینګار وکړ چې « یووالی د دیولوژیکي کمیسیونونو له خوا نه بلکې د کلیساګانو د اتحادیو له خوا ټاکل کېږي».

مقدسات سمول

د ارتودوکس ډیری کلیساګانې د هغه چا لپاره چې دمخه یې په کاتولیک کلیسا کې د تعمید غسل کړې وي په ارتودوکس کلیسا کې یاد غسل ته اړتیا نه لري. ډېری ارتودوکس قضاوتونه د ارتودوکس عیسوي او ځینې غیر ارتودوکس عیسویانو ترمنځ وادونو ته اجازه ورکوي. همدارنګه د کاتولیک کینن قانون له مخې د کاتولیک او ارتودوکس ترمنځ هم واده ته اجازه ورکول شوې. کاتولیک کلیسا خپلو پادریانو ته اجازه ورکوي چې د ختیځ ارتودوکس کلیسا غړو ته د توبه او د ناروغانو مسح وړکړي، په دې شرط چې دوی په خپله خوښه د مقدساتو غوښتنه وکړي. خو د ارتودوکس کلیسا یوازې د بیړني حالت په صورت کې د غیر ارتودوکس عیسویانو لپاره مقدسات ترسره کوي.[۲۹]

سرچينې سمول

  1. Johnstone, Patrick (2014). The Future of the Global Church: History, Trends and Possibilities. InterVarsity Press. د کتاب پاڼي 100, 115. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ Cross او Livingstone 2005، ص. 706.
  3. Ware 1963، ص. 67.
  4. Bayer 2004، ص. 80.
  5. Siecienski 2010، ص. 113.
  6. Bury 1923، ص. 267.
  7. Bihlmeyer او Tüchle 1967، ص. 102.
  8. Dragani 2005، ص. 44.
  9. Lembke 2010.
  10. Bayer 2004.
  11. D'Agostino 2008.
  12. Nichols 2010، ص. 281.
  13. Anon. 2001، ص. 149.
  14. Becchio او Schadé 2006، ص. 805.
  15. Phan 2000، ص. 37.
  16. Haight 2004، ص. 289.
  17. Nichols 2010، صص. 227–272.
  18. Makrides 2009، ص. 68.
  19. Soloviev 2009، ص. 14.
  20. Schaff 1904.
  21. Dawson 2008، ص. 140.
  22. Stefoff 2008، ص. 62.
  23. VanVoorst 2012، ص. 14.
  24. Runciman 2004.
  25. Bunson 2014، ص. 115.
  26. Dwyer 1998، ص. 118.
  27. Krehel 2017.
  28. Herrin 2013، ص. 11.
  29. Cassidy او Duprey 1993.