د تلپاتې پراختیا لسمه موخه

د تلپاتې پراختیا لسمه موخه SDG10) یا (Goal 10 د نابرابرۍ د کمولو په اړه ده او د تلپاتې پراختیا له اوولسو موخو څخه یوه موخه ګڼل کېږي، چې په ۲۰۱۵ز کال کې د ملګرو ملتونو له خوا رامنځته شوې ده. پوره سرلیک یې داسې دی: "د هېوادونو ترمنځ او په هېوادونو کې دننه د نابرابرۍ کمول".

دغه موخه لس نورې نښې لري، چې تر ۲۰۳۰ز کال پورې باید تر لاسه شي. د نښو پرمختګ د شاخصونو پرمټ اندازه کېږي. لومړنۍ اووه موخې یې د "پایلې موخې" دي: د عایداتي نابرابریو کمول؛ نړیوال ټولنیز، اقتصادي او سیاسي شمولیت ته وده ورکول؛ د برابرو فرصتونو ډاډ ترلاسه کول او د تبعیض پای ته رسول؛ د مالي او ټولنیزو سیاستونو خپلول، چې برابریو ته وده ورکوي؛ د نړیوالو مالي بازارونو او ادارو ښه تنظیم؛ په مالي ادارو کې د مخ پر ودې هېوادونو لپاره د نمایندګۍ زیاتول؛ د مدیریت شوې او مسئولې کډوالۍ سیاست.

درې نورې موخې یې د "لاسته راوړنې وسیلې" دي: د مخ پر ودې هېوادونو لپاره ځانګړی او جلا چلند؛ په لږو پرمختللو هېوادونو کې د پراختیایي مرستو او پانګونو لپاره هڅونه؛ د کډوالو د حوالو لپاره د لګښتونو کمول.

د ۱.۱۰ موخه دا ده، چې د نفوس تر ۴۰سلنې ټیټې برخې ته عایداتي وده له ملي اوسط نه په لوړه کچه ساتل دي. دا موخه د "ګډې نېکمرغۍ" په نامه یادېږي او د SDG1 بشپړونکې ده، چې د بې کچې بېوزلۍ له منځه وړل دي او دا موخه د ټولو هېوادونو لپاره اړینه ده. له ۲۰۱۲ز نه تر ۲۰۱۷ز کلونو په موده کې په ۷۳هېوادونو کې، د نفوس تر ۴۰سلنې ټیټې برخې، خپلو عایداتو ته وده ورکړې، بیاهم په هغو هېوادونو کې چې د ارقاموو لرونکي دي، د نفوس تر ۴۰سلنه ټیټه برخه له ټولو عایداتو او لګښتونو نه تر ۲۵سلنې لږ هغه ترلاسه کوي.

شالید

نابرابرۍ بېلابېلې بڼې لري؛ لکه: اقتصادي، جنسیتي، معلولیت، توکمیز، ټولنیزه نابرابري او د تبعیض بېلابېل ډولونه. په روغتیا، ککړتیا او چاپېریالي عدالتونو پورې تړلې مسئلې ډېر وخت له نابرابرۍ سره نه بېلېدونکې دي. ځینې وخت دا مسئلې له اصلي او لومړنیو ټولنو، توکمیز لږکي او له ټیټ ټولنیز- اقتصادي حالت (SES) سره هم تړاو لري. د چاپېریالي عدالت مطالعې ښيي، چې دا ټولنې په نامنظم ډول په چاپېریال کې ژوند کوي، چې له زهرجنو ککړتیاوو سره مخ دي او دا هغه ککړتیاوې دي، چې اوږدمهالي روغتیایي او چاپېریالي ګواښونه لري.

نړیوال کېدل له کډوالۍ، بېځایه کېدو او محرمیتونو سره مل دی او دا زیاتره وخت په محرومو ټولنو او زیانمنو ډلو کې زیاتوالی راولي، چې د نړیوال کېدلو او خلاصون لپاره د دوی امکاناتو ته منفي بڼه ورکوي او په عین حال کې نابرابرۍ هم پراخېږي. د سمې، منظمې او مسئولې کډوالۍ او ځای پر ځای کېدلو لپاره د سیاسي اقداماتو د ښه کولو لپاره لا هم هڅو ته اړتیا ده.

د نابرابرۍ او رواني او فزیکي روغتیا ترمنځ هم په بېلابېلو بڼو اړیکې شته؛ لکه: د وضعیت اندېښنه/سیالۍ، ټولنیزه پانګه، ټولنیزه اړیکه او همغږي.

د نابرابرۍ اندازه کول

په انفرادي بڼو کې د نابرابرۍ اندازه کول، د هېوادونو ترمنځ  او په هېوادونو کې دننه د نابرابریو د کمولو لپاره یو اړین ټکی دی. د جیني ضریب د ټولنیزې – اقتصادي نابرابرۍ تر ټولو ډېره کارول شوې اندازه ده؛ ځکه دا کولای شي، چې د هېوادونو ترمنځ او په هېوادونو کې د عاید او شتمنۍ اړین وېش ښکاره کړي.

ډېری وخت، د ټولنیزې نابرابرۍ اندازه کول ډېر پېچلي فکټورونه او تخنیکونه لري؛ لکه د زده کړې په کیفیت کې د ټولنیزې ډلې اندازه کول او لوړو زده کړو ته یې لاسرسی، د دوی ټولنیز حالت، ازدواجي حالت او نور هغه لاملونه، چې له نابرابرۍ سره تړاو لري؛ لکه: ښاري یا کلیوالي موقعیت.

موخې، شاخصونه او پرمختګ

ملګرو ملتونو د SDG10 لپاره لس نښې او ۱۱ شاخصونه تعریف کړي دي. موخې یې نښې مشخصوي او شاخصونه یې هغه معیارونه راښيي، چې له مخې یې نړۍ غواړي دا معلومه کړي، چې ایا دا نښې ترلاسه شوي که نه.

په SDG10 کې لاندې موضوعګانې شاملې دي: (۱.۱۰): د عایداتي نابرابریو کمول، (۲.۱۰): نړیوال ټولنیز، اقتصادي او سیاسي شمولیت ته وده ورکول، (۳.۱۰): د برابرو فرصتونو تضمین کول او تبعیض ته د پای ټکی اېښودل. (۴.۱۰): د مالي او ټولنیزو سیاستونو خپلول، چې برابریو ته وده ورکوي، (۵.۱۰): د نړیوالو مالي بازارونو او ادارو ښه تنظیمول، (۶.۱۰): په مالي ادارو کې د مخ پر ودې هېوادونو لپاره د نماینده ګیو زیاتول، (۷.۱۰): د ښې اداره شوې او مسئولې کډوالۍ سیاست خپلول، (۱۰ الف): د مخ پر ودې هېوادونو لپاره ځانګړی او جلا چلند، (۱۰ ب): په لږو پرمختللو هېوادونو کې پراختیایي مرستو او پانګونو ته هڅونه، (۱۰ ج): د کډوالو د حوالو لپاره د لګښتونو کمول.

  ۱.۱۰ نښه: د عایداتي نابرابریو کمول.

د دې موخې پوره سرلیک دا دی: «تر ۲۰۳۰ز کال پورې به د نفوس تر ۴۰ سلنې ټیټه برخه په تدریجي ډول د عایداتو وده له ملي اوسط نه په لوړه کچه ترلاسه او دوام به ورکوي».

۱.۱۰ نښه یو شاخص ۱.۱.۱۰ لري، چې "په ټول نفوس او د نفوس تر ۴۰سلنې ټیټه برخه کې د کورنیو لګښتونو یا د هر وګړي پر سر عایداتو ته وده ورکول دي".

په نسبي بېوزلۍ او نابرابرۍ کې هغه خلک ښکېل دي، چې د منځني عاید له ۵۰سلنې نه ښکته ژوند لري. د ۱۱۰ لوړ او ټيټ عاید لرونکو هېوادونو معلومات ښیي، چې منځني هېوادونه ۱۴سلنه داسې نفوس لري، چې عاید یې تر دې هم ټيټ دی، خو دواړه، بډایه او بېوزلي هېوادونه د نابرابرۍ لوړه او ټیټه کچه لري. عایداتي نابرابري په کلکه له بېوزلۍ یا بډایتوب سره تړاو نه لري، بلکې دا ښیي چې د برابریو او ټولیزو ودو سیاست نړیوال تړاو لري.

۲.۱۰ نښه: نړیوال ټولنیز، اقتصادي او سیاسي شمولیت ته وده ورکول.

پوره سرلیک یې دا دی: «تر ۲۰۳۰ز کال پورې به پرته له دې، چې عمر، جنس، معلولیت، توکم، اصل، مذهب یا اقتصادي حالت په پام کې ونیسي، د ټولو ټولنیز، اقتصادي او سیاسي ګډون ته به پیاوړتیا او وده ورکوي».

دا موخه یو شاخص ۱.۲.۱۰ لري، چې "دوی جنس، سن او معلولیت ته په کتو هغه خلک دي، چې د منځني عاید له ۵۰سلنې نه ښکته ژوند لري".

په اوس وخت کې د کره معلوماتو راټولول ډېر اړین دي؛ ځکه هېوادونه غواړي هغه بېوزلي خلک وپېژني، چې د کووېډ۱۹ له امله تر اقتصادي اغېز لاندې دي.

۳.۱۰ نښه: د برابرو فرصتونو تضمین کول او تبعیض ته د پای ټکی اېښودل.

پوره سرلیک یې دا دی: «د برابرو فرصتونو تضمین کول او د نابرابرۍ کمول، همدارنګه توپیري قوانین، سیاستونه او کړنې له منځه وړل او په دې برخه کې د مناسبو قوانینو، سیاستونو او اقدامونو زیاتول».

دا موخه یو شاخص ۱.۳.۱۰ لري، چې "د نفوس په اړه یو راپور دی، چې په تېرو ۱۲ میاشتو کې د نړیوالو بشري حقونو د قانون له مخې توپیري چلند منع شوی دی". 

ښځې د نارینه وو په پرتله ډېرې د تبعیض قرباني کېږي. په معلولو کسانو کې له لسو نه درې یې له تبعیض سره مخ کېږي، چې دغه شمېره په ښځینه وو کې لا ډېره لوړه ده.

۴.۱۰ نښه: د مالي او ټولنیزو سیاستونو خپلول، چې برابریو ته وده ورکوي.

د دې نښې پوره سرلیک دا دی: «د سیاستونو خپلول، په ځانګړې توګه د مالي، معاشاتي او ټولنیز خوندیتوب تګلارې او په تدریجي ډول د اړینو برابریو ترلاسه کول دی. دا موخه یو شاخص ۱.۴.۱۰ لري، چې "په GDP کې د کارګرو ونډه، معاشونه او ټولنیز خوندیتوب شامل دی".

د نړۍ د کارګرو عایداتي برخه له ۲۰۰۴ز کال راهیسې، کله چې ۵۴سلنه ته ورسېدله، مخ پر ښکته کېدو شوه. دا په دې معنا ده چې کارګران د هغه تولید لږه برخه ترلاسه کوي، چې دوی یې په تولید کې مرسته کړې ده. په ۲۰۱۷ز کال کې په شمالي او لوېدیځه اسیا کې د کارګرو د کار عاید د سیمې د تولید (۳۶سلنه) برخه جوړوله. بل خوا په اروپا او شمالي امریکا کې د کارګرو عایداتي برخه ۵۸سلنې ته نږدې وه.

۵.۱۰ نښه: د نړیوالو مالي بازارونو او ادارو ښه تنظیمول.

د  ۵.۱۰ نښې پوره سرلیک  دا دی: «د نړیوالو مالي بازارونو او ادارو مقرراتو او څارنې ته وده ورکول او مقرراتو ته یې پیاوړتیا وربښل».

دا یو شاخص ۱.۵.۱۰ لري، چې "د مالي سالمتیا شاخص" دی.

۶.۱۰ نښه: په مالي ادارو کې د مخ پر ودې هېوادونو لپاره د نماینده ګیو زیاتول.

پوره سرلیک یې دا دی: په نړیوالو اقتصادي او مالي ادارو کې د تصمیم نیونې په برخه کې د مخ پر ودې هېوادنو لپاره د ښو نماینده ګیو ډاډ ترلاسه کول، چې ډېر اغېزمن، باوري، مسئولانه او قانوني بنسټونه رامنځته کړي».

دا موخه یو شاخص ۱.۶.۱۰ لري، چې "په نړیوالو سازمانونو کې د مخ پر ودې هېوادونو د غړو برابره ونډه او د رایې ورکولو حق یې" دی.

۷.۱۰ نښه: د کډوالۍ د تګلارو مسوول او ښه مدیریت.

  پوره سرلیک یې دا دی: «د خلکو لپاره اسانه، خوندي، منظمه او مسئوله کډوالي، چې د کډوالۍ د مدیریت شوو او پلان شوو سیاستونو پر مټ کېږي».

۷.۱۰ نښه دوه شاخصونه لري:

• ۱.۷.۱۰ شاخص: د موخې په  هېواد کې به د ګمارنې لګښت د کارګر له خوا وي، چې د ترلاسه شوي کلني عاید نه یې په برابر ډول اخیستل کېږي.
• ۲.۷.۱۰ شاخص: هغو هېوادونو، چې د کډوالۍ سیاست یې په ښه توګه اداره کړی دی.

څارنه

د ملګرو ملتونو د سرمنشي له خوا یو کلنی راپور جوړ شوی، چې تلپاتې پراختیا ته د پرمختګ لپاره ارزونه کوي.

ننګوونې

د کووېډ۱۹ وبا اغېزې

په ۲۰۲۰ز کال کې کووېډ۱۹ وبا نابرابرۍ لا خرابوي او اړمنو خلکو ته سخت زیان اړوي. د اقتصادي همکاریو او پراختیایي پروژو سازمان وړاندوینه کړې، چې په ۲۰۲۰ز کال کې به د نړۍ په GDP کې تر ۷.۶سلنې پورې کموالی راځي. که چېرې د کووېډ۱۹ دویمه څپه راڅرګنده شي؛ نو د ODA پر بودیجې به هم فشار راوړي. په ۲۰۲۱ز کال کې ملګرو ملتونو یو راپور وړاندې کړ، چې کووېډ۱۹ وبا د تلپاتې پراختیا موخې۱۰ پر پرمختګ څومره ناوړه اغېزه کړې. اټکل کېږي، چې وبا ناروغۍ د دې لامل شوې چې لږ پرمختللي هېوادونه به د لسو کلونو لپاره د تلپاتې پراختیا موخو ته په رسېدو کې ځنډ ولري.

سازمانونه

هغه سازمانونه چې د SDG10 لاسته راوړلو لپاره کار کوي، چې دا دي:

• IMF (د پیسو نړیوال صندوق)
• OECD (د اقتصادي همکاریو او پراختیا سازمان)
• UN (ملګري ملتونه)
• WEF (نړیواله اقتصادي ټولنه)