ويکيپېډيا

د تریاکو لومړۍ جګړه

د تریاکو لومړۍ جګړه چې د چین او انګریز د جګړې په نوم هم پېژندل کېږي، هغه یو لړ پوځي شخړې وي چې د بریتانوي سترواکۍ او د چین د کینګ سلسلې تر منځ له ۱۸۳۹ تر ‍۱۸۴۲ کلونو پورې یې دوام وکړ. تر هر څه مهمه موضوع د چین په ګوانګزو کې له سوداګرو څخه د اپینو د شخصي زیرمو په نیولو سره د اپيمو په سوداګرۍ باندې د دوی د بندیز پلي کول او د راتلونکو سرغړونکو لپاره د مرګ سزا ورکولو ګواښ و. د اپيمو له بنديز سره سره د بريتانيا حکومت د نيول شويو توکو د جبران په اړه د سوداګرو د غوښتنې ملاتړ وکړ او د ازادې سوداګرۍ پر اصولو او له چين سره د مساوي ډيپلوماتيکو پيژندګلوۍ پر اصولو یې ټينګار وکړ. تریاک په ۱۹ پیړۍ کې د برتانیې یوازینی تر ټولو ګټور تجارت و. د دواړو هېوادونو تر منځ له څو مياشتو تاوتريخوالي وروسته، شاهي سمندري ځواکونو د ۱۸۴۰ کال د جون په مياشت کې يو سفر پيل کړ چې بالاخره يې د ۱۸۴۲ کال د اګست په مياشت کې چينايانو ته د خپلو پرمختللو تکنالوجیکي غوره بېړيو او وسلو په کارولو سره ماتې ورکړه. انګريزانو بيا د نانکنګ تړون لاسليک کړ چې له امله يې چين اړ شو چې بهرنۍ سوداګرۍ زياتې کړي، تاوان ورکړي او د هانګ کانګ ټاپو انګریزانو ته وسپارئ. په پایله کې، په چین کې د اپینو تجارت دوام پیدا کړ. د شلمې پیړۍ ملتپالو 1839 کال د ذلت د یوې پیړۍ پیل ګڼلی او ډیری تاریخپوهان دا د چین د عصري تاریخ پیل ګڼي.

په اتلسمه پیړۍ کې، د چینایي لوکسو توکو (په ځانګړې توګه ورېښمو، چیني لوښو او چای) غوښتنې د چین او بریتانیا ترمنځ د سوداګرۍ انډول رامنځته کړ. د اروپا سپین زر چین ته د کانټون سیسټم له لارې تیریدل، کوم چې سویلي بندري ښار ګوانګزو ته یې راتلونکې بهرنۍ سوداګرۍ محدوده کړه. د دې نابرابرۍ سره د مبارزې لپاره، د برتانیا ختیځ هند شرکت په بنګال کې د اپینو کرل پیل کړل او خصوصي برتانوي سوداګرو ته یې اجازه ورکړه چې په چین کې د غیرقانوني پلور لپاره چینایي قاچاق وړونکو ته اپیوم وپلوري. د نشه یي توکو کښت د چین د سوداګرۍ زیاتوالی بدل کړ، د سپینو زرو اقتصاد یې وچ کړ او په هیواد کې د اپینو د روږدو کسانو شمیر یې زیات کړ، دا هغه عواقب وو چې چینایي چارواکي یې سخت اندیښمن کړل.

په 1839 کال کې، د داوګوانګ امپراتور، د اپینو د قانوني کولو او پرې د مالیې لګولو وړاندیز رد کړ او د هوګوانګ وایسرای، لین زیکسو یې وټاکه چې کانتون ته لاړ شي ترڅو د تریاکو تجارت په بشپړه توګه ودروي. لین ملکې ویکتوریا ته یو پرانیستی لیک ولیکه چې په لیک کې یې له هغې څخه د اخلاقي مسؤلیت له مخې غوښتنه شوې وه چې د تریاکو تجارت ودروي، که څه هم هغې دا لیک هیڅکله و نه لوست. وروسته لین د لویدیځو سوداګرو محاصرې کولو ته اړ شو. هغه د جنوري په وروستیو کې ګوانګژو ته ورسېد او ساحلي دفاع یې ترتیب کړه. د مارچ په میاشت کې، د اپیمو بریتانوي سوداګران اړ شول تر څو د 2.37 میلیون پونډ په ارزښت اپیوم وسپاري. د جون په ۳، لین امر وکړ چې دا ټول اپیوم د هومین په ساحل کې په د خلکو پر مخ وسوځول شي، تر څو خلکو ته د حکومت د سګرټ څکولو د بندیز په اړه هوډ ښکاره کړي. نور ټول اکمالات ضبط شول او د پرل په سیند باندې د بهرنیو کښتیو د بندولو امر وشو.[۱][۲][۳][۴][۵]

تاو تریخوالي هغه مهال شدت واخیست کله چې د جولای په میاشت کې بریتانوي سیلانیانو یو چینایي کلیوال وواژه او د بریتانیا حکومت چینایي چارواکو ته د تورن سړي له سپارلو ډډه وکړه. وروسته جګړه پیل شوه، د بریتانیا سمندري ځواکونو د چین سمندري محاصره ویجاړه کړه او برید یې پیل کړ. په وروستۍ شخړه کې، شاهي سمندري ځواک خپل غوره سمندري او توپچي ځواک وکاراوه ترڅو د چین امپراتورۍ ته یو لړ پرېکنده ماتې ورکړي. په 1842 کال کې، د کینګ سلسله مجبوره شوه چې د نانکنګ تړون لاسلیک کړي – په خپل ذات کې لومړی هغه تړون چې چینایانو وروسته د غیر مساوي تړون په نوم یاد کړ - چې په چین کې بریتانوي اتباعو ته تاوان ورکول او هغوی ته یې د فراسرزمیني (له ټولو قضايي قوانینو څخه مستثنی) امتیاز ورکړ، د بریتانوي سوداګرو لپاره د تړون پنځه بندرونه پرانستل شول او هانګ کانګ یې بریتانوي سترواکۍ ته وسپاره. د همدغه تړون تر پښو لاندې کېدل او د سوداګریزو او دپلوماتیکي اړیکو په اصلاح کې د بریتانیا د موخو نه تر سره کېدل، د دې لامل شو چې د دوی دواړو تر منځو د تریاکو دویمه جګړه (1856-1860) پیل شي. له دې اړخه په ټایپینګ کې را پورته شوی اړودوړ د دې لامل وګرځېد چې د کینګ سلسله لا پسې کمزورې شي.[۶][۷][۸][۹]

شالید

سمول

د سوداګریزو اړیکو رامنځته کول

سمول

د اروپا او چین ترمنځ مخامخ سمندري سوداګرۍ په 1557 کال کې پیل شوه، کله چې پرتګالیانو په مکاو کې د مینګ سلسلې څخه یوه پوسته په کرایه واخیسته. نورو اروپايي هیوادونو ډیر ژر د پرتګال مخکښ رول تعقیب کړ او خپل ځانونه یې د آسیا د سمندري سوداګرۍ په موجوده شبکه کې داخل کړل ترڅو په سیمه ییز تجارت کې د عرب، چینايي، هندي او جاپاني سوداګرو سره سیالي وکړي. د هسپانيې له فتحې وروسته د چين او اروپا ترمنځ د مالونو تبادله په ډراماتيکه توګه چټکه شوه. له 1565 کال راهیسې، مانیلا ګیلون د سویلي امریکا له کانونو څخه د آسیا سوداګریزې شبکې ته سپین زر راوړل. د همدې قیمتي فلز لومړی مقصد چین و، ځکه چې امپریالیستي حکومت دا لازمه ګڼلې وه چې چینايي توکي یوازې د سپینو زرو په مقابل کې صادر کېدای شي.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

برتانوي کښتیو په 1635 کال کې د چین د ساحلونو په شاوخوا کې په ناڅاپي ډول راڅرګندیدل پیل کړل. پرته له دې چې د چین د مرستې سیسټم له لارې رسمي اړیکې رامنځته کړي، د هغه په مټ چې ډیری آسیایي هیوادونه له چین سره د خبرو اترو وړتیا درلوده، برتانوي سوداګرو ته یوازې د ژوشان، ژیامین او ګوانګجو په بندرونو کې د سوداګرۍ اجازه ورکړل شوه. د برتانیې رسمي تجارت د برتانوي ختیځ هند شرکت په مرسته ترسره کیده، کوم چې د لري ختیځ سره د سوداګرۍ لپاره یې شاهي منشور درلود. د ختیځ هند شرکت په تدریج سره په هند کې د خپل موقعیت څخه او د شاهي سمندري ځواک د پیاوړتیا له امله د چین-اروپایي سوداګرۍ تسلط ترلاسه کړ.[۱۴][۱۵][۱۶]

په 1680 یمې لسیزې کې د نوي راپورته شوي کینګ سلطنت وروسته له هغه چې د سمندري سوداګرۍ محدودیتونه یې نرم کړل، سوداګرۍ ګټه وکړه. فورموسا (ټایوان) په 1683 کال کې د کینګ تر کنټرول لاندې. ګوانګزو (اروپایانو ته د کانټون په نوم ور پېژندل شوی) د راتلونکي بهرنۍ سوداګرۍ لپاره د لومړیتوب درجې لرونکی بندر شو. بېړیو هڅه وکړه چې نورو بندرونو ته ټیلیفون وکړي، مګر دا ځایونه د پیرل سیند په خوله کې د کانټون د جغرافیایي موقعیت له ګټو سره سمون نه خوري او نه یې د چینایي او بهرنیو سوداګرو سره د بیجینګ غوښتنې انډول کولو کې د ښار اوږده تجربه درلوده. .[23] د 1700 څخه وروسته کانتون د چین سره د سمندري سوداګرۍ مرکز و، او د بازار دغه بهیر په تدریجي ډول د کینګ چارواکو لخوا د "کانټون سیسټم" کې جوړ شو. [23] په 1757 کې د سیسټم له پیل راهیسې، په چین کې سوداګري د اروپا او چینایي سوداګرو لپاره خورا ګټوره وه، لکه چای، چینی، ورېښم او ورېښم په اروپا کې د آسیا لپاره د سفر لګښتونو توجیه کولو لپاره خورا ارزښت درلود. دا سیسټم د کینګ حکومت لخوا خورا تنظیم شوی و. بهرنیو سوداګرو ته یوازې اجازه ورکړل شوې وه چې د چینایي سوداګرو د یوې ډلې له لارې سوداګرۍ وکړي چې د کوهانګ په نوم پیژندل کیږي او د چینایي زده کړې منع دي. بهرنیان یوازې د دیارلس فابریکو څخه په یوه کې ژوند کولی شي او د چین بلې برخې ته د ننوتلو یا سوداګرۍ اجازه نه درلوده. یوازې د ټیټې کچې دولتي چارواکو سره معامله کیدی شي، او شاهي محکمه د رسمي ډیپلوماتیکو ماموریتونو پرته د کوم دلیل لپاره نه شو کولی. هغه امپراطوري قوانین چې د سیسټم ساتنه یې کوله په ټولیز ډول د بربریت مخنیوي احکامو په نوم پیژندل شوي (防範外夷規條). [۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

سرچينې

سمول
  1. ↑ Fay (2000) p. 73.
  2. ↑ Fay (2000) p. 143.
  3. ↑ "digital china/harvard: Letter of Advice to Queen Victoria". cyber.harvard.edu. بياځلي په 2022-11-23.
  4. ↑ "Longman World History". wps.pearsoncustom.com. بياځلي په 2022-11-23.
  5. ↑ "Opium Wars | Definition, Summary, Facts, & Causes | Britannica". www.britannica.com (in انګليسي). بياځلي په 28 November 2021.
  6. ↑ "Opium Wars | Definition, Summary, Facts, & Causes | Britannica". www.britannica.com (in انګليسي). بياځلي په 28 November 2021.
  7. ↑ Steve Tsang, A modern history of Hong Kong (2007) pp. 3–13.
  8. ↑ Tsang, A modern history of Hong Kong p. 29.
  9. ↑ "The Mechanics of Opium Wars". The Australian Museum (in انګليسي). بياځلي په 2022-06-28.
  10. ↑ Carrera Stampa, Manuel. "La Nao de la China." Historia Mexicana 9 no. 33 (1959) 97–118.
  11. ↑ Goldstone, Jack A. (2016). Revolution and Rebellion in the Early Modern World: Population Change and State Breakdown in England, France, Turkey, and China, 1600–1850; 25th Anniversary Edition (in انګليسي). Routledge. ISBN 978-1-315-40860-6.
  12. ↑ Charles C. Mann (2011) pp. 123–163.
  13. ↑ Gray 2002، مم. 22–23.
  14. ↑ Spence (1999) p. 120.
  15. ↑ Bernstein, William J. (2008). A splendid exchange: how trade shaped the world. New York: Atlantic Monthly Press. p. 286. ISBN 978-0-87113-979-5.
  16. ↑ Spence 1999، م. 120.
  17. ↑ Van Dyke, Paul A. (2005). The Canton trade: life and enterprise on the China coast, 1700–1845. Hong Kong: Hong Kong University Press. pp. 6–9. ISBN 962-209-749-9.
  18. ↑ Hucker, Charles O. (1958). "Governmental Organization of the Ming Dynasty". Harvard Journal of Asiatic Studies. Harvard-Yenching Institute: 38.
  19. ↑ Alain Peyrefitte, The Immobile Empire – The first great collision of East and West – the astonishing history of Britain's grand, an ill-fated expedition to open China to Western Trade, 1792–94 (New York: Alfred A. Knopf, 1992), pp. 520–545
  20. ↑ Fay (2000) p. 65.
  21. ↑ Fay (2000) pp. 62–64.
  22. ↑ Fay (2000) pp. 38–45, 55–54, 60–68.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_تریاکو_لومړۍ_جګړه&oldid=328939" نه اخيستل شوی