ويکيپېډيا

د بشر او اتباعو د حقونو اعلامیه

د بشر او اتباعو د حقونو اعلامیه (په فرانسوي کې: Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de ۱۷۸۹ز) چې د فرانسې د اساسي قانون د ملي بنسټ اېښودونکو له خوا په ۱۷۸۹ ز کال کې جوړه شوه، د فرانسې له انقلاب څخه د بشر د مدني حقونو یو سند دی. دا اعلامیه د روشنګرۍ له فیلسوفانو څخه په الهام جوړه شوې ده. دغه اعلامیه د فرانسې انقلاب د ارزښتونو له اصلي ویناوو څخه وه چې په اروپا او ټوله نړۍ کې یې د فردي ازادي او دیموکراسي د مشهورو مفاهیمو په پراختیا کې ستر اغېز درلود.[۱][۲]

دغه اعلامیه په اصل کې د مارکي دولافایټ له خوا له ټوماس جفرسون سره په مشوره ترتیب شوه، چې د انسان له «طبیعي حق» څخه اغیزمن شوې او د بشر حقونه یې نړیوال توصیف کړي دي چې باید هر وخت او هر ځای د درناوي وړ وي. دا اعلامیه د یوه ملت لپاره د ازادو وګړو بنسټ وګرځېد چې د قانون له مخې په برابره توګه سره ترې ملاتړ کېږي. دا اعلامیه همداشان د فرانسې د څلورم جمهوریت (۱۹۴۶ ز) او پنځم جمهوریت (۱۹۵۸ز) په اساسي قانون کې ځای شوې او تر اوسه پورې جاري ده. [۳]

د ۱۷۸۹ زکال د بشر او د اتباعو د حقونو اعلامیې له  مګنا کارتا ۱۲۱۵ز، د ۱۶۸۹ زکال د انګلستان حقوقي منشور، د ۱۷۷۶ ز د متحده ایالتونو د خپلواکۍ اعلامیه او د ۱۷۸۹ زد متحده ایالتونو حقوقی منشور سره یو ځای د دې لامل شول چې په پراخه کچه په ۱۹۴۸ ز کال کې د ملګرو ملتونو د بشر د حقونو نړیواله اعلامیه ترې الهام واخلي. [۴]

تاریخچه

سمول

د همدې سند منځپانګه ډېری د روښانتیا له نظریاتو څخه سرچینه اخیستې ده. د اصولو له مخې د دې اعلامیې مخلیکنه د لافایټ له خوا چمتو شوه، چې په ځینو وختونو کې یې له خپل نږدې ملګري ټوماس جفرسون سره پرې کار کړی و. د ۱۷۸۹ زکال د اګسټ په میاشت کې، ابي ایمانول جوزیف سیس او هونوري میرابو د بشر او اتباعو د حقونو د وروستۍ اعلامیې په مفهوم جوړونې او تدوین کې بنسټیز رول ولوباوه.[۵][۶][۷][۸][۹]

د بشر او اتباعو د حقونو د اعلامیې وروستۍ ماده د ۱۷۸۹ زکال د اګسټ په ۲۶مه د ملي بنسټ اېښودونکو د شورا له خوا د فرانسوي انقلاب په درشل کې د فرانسې د لومړني اساسي قانون د لیکلو د لومړني ګام په توګه ومنل شوه. د همدې اعلامیې لومړۍ ګڼه چې له روښانتیا څخه یې الهام اخیستی و، د استازو له خوا د هغو ۲۴ مقالو له مخې ترغور لاندې ونیول شو کوم چې د شپږم دفتر (بیرو) له خوا وړاندې شوې وې، چې مشري یې ژیروم چامپین دي سایس کوله. دغه مخلیکنه وروسته بیا د مناظرو او بحثونو په ترڅ کې تعدیل شوه. دویمه او تر ټولو اوږده اعلامیه، چې د ۱۷۹۳ زکال د بشر او اتباعو د حقونو د اعلامیې په نوم پيژندل کېږي، په ۱۷۹۳ زکې ولیکل شوه، خو په رسمي بڼه هېڅ وخت و نه منل شوه. [۱۰][۱۱][۱۲]

فلسفي او نظریاتي شرایط

سمول

په دغه اعلامیه کې مفاهیم د روشنګرۍ له فلسفي او سیاسي دندو څخه سرچینه اخلي، لکه فردګرايي، هغه ټولنیز قرارداد چې د جینوايي فیلسوف روسو له خوا تعریف شوې ده او د قواوو تفکیک چې د بارون ډي مونټیسکیو له خوا یې ملاتړ شوی دی. لکه څرنګه چې په متنونو کې لیدل کېږي، د فرانسې اعلامیه په کلکه سره د روښانتیا او د بشر د حقونو د اصولو تر اغېز لاندې وه، لکه څرنګه چې تر هغه وړاندې د متحده ایالتونو د خپلواکۍ اعلامیه وه (د ۱۷۷۶ز کال د جولای ۴مه).

د هغه حقوقي درسي کتاب له مخې چې په ۲۰۰۷ زکال کې خپور شو، دغه اعلامیه د «سیکولار طبیعي حق» له روحیې څخه برخمنه ده، چې د طبیعي قوانینو د دودیزې نظریې له مخې چې د دیني زده کړو یا اقتدار له مخې بنسټ نه لري، تر سره کېږي.[۱۳]

دغه اعلامیه د ټولو سړو لپاره د فردي او جمعي حقونو واحده ټولګه تعریفوي، چې د طبیعي حقونو له دوکتورینو څخه اغېزمن شوې او دغه حقونه په هر وخت او هر ځای کې نړیوال او د باوروړ دي. د بېلګې په توګه: «انسانان ازاد نړۍ ته راغلي او په برابرو حقونو سره به ازاد پاتې وي. ټولنیز توپیرونه یوازې هغه مهال وضع کېدای شي چې د ټولو خیر په کې وي». انسانان، ملکیت، ازادي او ژوند کولو لپاره ټاکلي طبیعي حقونه لري. د همدې تیوري له مخې، د حکومت دنده دا ده، څو دغه حقونه په رسمیت وپیژني او خوندي یې کړي. سربېره پر دې، حکومت باید د ټاکل شوو استازو له خوا پر مخ یوړل شي.[۱۴]

د همدې اعلامیې د لیکلوپرمهال، هغه حقونه چې په دغه اعلامیه کې راغلي ؤ، هغه یوازې نارینه وو ته ورکړل شوي وو. سربېره پر دې، دغه اعلامیه د دې پر ځای چې حقیقت وي، یوه خیالي وینا وه. دغې اعلامیې هغه مهال د لویدیځ او فرانسې په کړو وړو کې هېڅ ریښه نه لرله. دغه اعلامیه د ۱۸مې پیړۍ په وروستیو کې له جګړې او انقلاب وروسته راووته. هغه مهال دغه اعلامیه له مخالفتونو سره مخامخ شوه، ځکه چې ډیموکراسي او فردي حقونه زیاتره د ګډوډۍ او ورانکارۍ مترادف ګڼل کېدل. دغه اعلامیه د هغه ارمان ښکارندوی وو چې فرانسه په راتلونکې کې د هغې لپاره مبارزې ته ژمنه شوه.[۱۵]

اصلي ماده

سمول

دغه اعلامیه په هغې سریزې سره بیانیږي چې د حقونو بنسټیزې ځانګړنې تشریح کوي، کوم چې د «طبیعي، نه انکار کېدونکي او سپیڅلي» په توګه مشروط شوي او د «ساده او نه مناقشې وړ اصول» په کې شامل دي چې ښاراوسېدونکي یې کولای شي خپلې غوښتنې د هغو له مخې توصیف کړي. په دویمه ماده کې «د انسان طبیعي او نه توصیف کېدونکي حقونه» د «ازادي، ملکیت، امنیت او له ظلم سره د مقاومت» په توګه تعریف شوي دي. دغې اعلامیې د اشرافو د امتیازاتو د له منځه وړلو او د فیوډالیزم د پای ته رسیدو د اعلام او له مالیاتو څخه معافیت، د ټولو «انسانانو» لپاره ازادي او برابر حقونه او دولتي پوستونو ته د استعداد له مخې لاسرسی لرل غوښتل. سلطنت را محدود شو او تولو ښاراوسېدونکو حق درلود، څو د قانون جوړونې په بهیر کې ګډون وکړي. د بیان او رسنیو ازادي اعلان شوه او په خپل سر بندي کول ناقانونه اعلان شول.[۱۶]

دغې اعلامیې، همداشان د پاچهانو د دې الهي حق پرخلاف چې د فرانسې د سلطنت ځانګړنه وه، د عمومي حاکمیت پر اصولو او د ښاراوسېدونکو تر منځ د ټولنیزې برابرۍ باندې ټینګار کړی ؤ. د دې اعلامیې له مخې « ټول اتباع د قانون پر وړاندې یو شان دي، د هغوی وړتیا ته په کتو سره او پرته له کوم توپیرهغو ټولو عامه ویاړونو، ځایونو او استخدامونو ته د هغوی د فضیلت او استعدادونو له مخې د منلو وړ دي» چې په دې سره به د اشرافو او روحانیونو ځانګړي حقونه هم له منځه تلل.[۱۷]

فعال او غیرفعال تابعیت

سمول

په داسې حال کې چې د فرانسې انقلاب د دې هېواد د وګړو یوې لویې برخې ته حقونه ورکړي وو، خو د هغو کسانو تر منځ چې د بشراو ښاراوسېدونکو د حقونو په اعلامیه کې یې سیاسي حقونه تر لاسه کړي ؤ او هغوی چې دا حقونه یې نه وو تر لاسه کړي، توپیروو. هغه کسان چې د همدې سیاسي حقونو لرونکي ګڼل کېدل، هغوی ته فعال اتباع ویل کېده. فعال ښاروندتوب په هغه چا پورې اړوند و چې لږ تر لږه ۲۵ کاله عمر یې درلود او د درېو ورځو معادل کار مالیات یې ورکول او هغوی د خدمتکار په توګه نه تعریف کېدل. دا په دې معنا چې د اعلامیې پرمهال یوازې د ملکیتونو نارینه څښتنانو دا حقونه درلودل. [۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

سرچينې او ياداښتونه

سمول
  1. ↑ The French title can be also translated in the modern era as "Declaration of Human and Civic Rights".
  2. ↑ Kopstein Kopstein (2000). Comparative Politics: Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order. Cambridge UP. p. 72. ISBN 9780521633567.
  3. ↑ Fremont-Barnes, Gregory (2007). Encyclopedia of the Age of Political Revolutions and New Ideologies, 1760–1815. Greenwood. p. 190. ISBN 9780313049514.
  4. ↑ Douglas K. Stevenson (1987), American Life and Institutions, Stuttgart (Germany), p. 34
  5. ↑ Lefebvre, Georges (2005). The Coming of the French Revolution. Princeton UP. p. 212. ISBN 0691121885.
  6. ↑ George Athan Billias, ed. (2009). American Constitutionalism Heard Round the World, 1776–1989: A Global Perspective. NYU Press. p. 92. ISBN 9780814791394. {{cite book}}: |author= has generic name (help)
  7. ↑ Susan Dunn, Sister Revolutions: French Lightning, American Light (1999) pp. 143–45
  8. ↑ Fremont-Barnes 2007, p. 190.
  9. ↑ Keith Baker, "The Idea of a Declaration of Rights" in Dale Van Kley, ed. The French Idea of Freedom: The Old Regime and the Declaration of Rights of 1789 (1997) pp. 154–96.
  10. ↑ The original draft is an annex to the 12 August report (Archives parlementaires, 1,e série, tome VIII, débats du 12 août 1789, p. 431).
  11. ↑ Archives parlementaires, 1e série, tome VIII, débats du 19 août 1789, p. 459.
  12. ↑ Gregory Fremont-Barnes, ed. (2007). Encyclopedia of the Age of Political Revolutions and New Ideologies, 1760–1815. Greenwood Publishing Group. pp. 159 vol 1. ISBN 9780313334450. {{cite book}}: |author= has generic name (help)
  13. ↑ Merryman, John Henry; Rogelierdomo (2007). The civil law tradition: an introduction to the legal system of Europe and Latin America. Stanford University Press. p. 16. ISBN 978-0804755696.
  14. ↑ First Article, Declaration of the Rights of Man and of the Citizen.
  15. ↑ Lauren, Paul Gordon (2003). The evolution of international human rights: visions seen. University of Pennsylvania Press. p. 32. ISBN 978-0812218541.
  16. ↑ Spielvogel, Jackson J. (2008). Western Civilization: 1300 to 1815. Wadsworth Publishing. p. 580. ISBN 978-0-495-50289-0.
  17. ↑ von Guttner, Darius (2015). The French Revolution. Nelson Cengage. pp. 85–88.{{cite book}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  18. ↑ "Thouret 'Report on the Basis of Political Eligibility' (29 September 1789) · LIBERTY, EQUALITY, FRATERNITY: EXPLORING THE FRENCH REVOUTION". revolution.chnm.org. بياځلي په 2021-01-12.
  19. ↑ Censer and Hunt 2001, p. 55.
  20. ↑ Popkin 2006, p. 46.
  21. ↑ Doyle 1989, p. 124.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_بشر_او_اتباعو_د_حقونو_اعلامیه&oldid=335450" نه اخيستل شوی