د اسلامي دولت او طالبانو شخړه

د اسلامي دولت – طالبانو شخړه په افغانستان کې د طالبانو او اسلامي دولت ترمنځ روانه وسله واله شخړه ده. دغې شخړې هغه مهال زور واخیست چې د اسلامي دولت د خراسان ډلې وسله والو د ۲۰۱۵ ز کال کې د فبروري په دویمه نېټه په لوګر ولایت کې مخکښ طالب قوماندان عبدالغني وواژه. له هغه مهال وروسته، طالبان او د اسلامي دولت خراسان ډله تر خپلو ولکو لاندې قلمرونو باندې تر ډېره په ختیځ افغانستان کې سره ونښتل، خو په شمال لویدیځ او شمال ختیځ کې د اسلامي دولت د خراسان ډلې د هستو او طالبانو ترمنځ هم نښتې رامنځته شوې.

حقاني شبکه، القاعده او نور له طالبانو ملاتړ کوي، په داسې حال کې چې له اسلامي دولت (داعش) نه د افغانستان د اسلامي امارت عالي شورا، د ملا دادالله ډله او د اوزبیکستان د اسلامي خوځښت داعش پلوه ډله ملاتړ کوي. په ۲۰۲۱ ز کال کې د طالبانو له خوا د کابل په کنټرول ترلاسه کولو سره، د افغانستان د استخباراتي سازمان او د افغان ملي ځواک یو شمېر غړي د اسلامي دولت له خراسان ولایت سره یوځای شوي دي.

مخینه(شالید)

له ۱۹۹۶ ز کال نه تر ۲۰۰۱ ز کال پورې د افغانستان د اسلامي امارت د واک په لومړۍ دوره کې، واکمنو طالبانو له سخت درېځه دیوبندي اصولو نه په انګېزه اخیستو سلفیت ځپونکي سیاستونه پلي کړل. په دغه مهال کې د سلفي عالمانو اصلي لید لوری دا و چې طالبان د ما تریدي صوفیانو(Maturidi Sufis )له خوا رهبري کېږي. له همدې امله له ۱۹۹۶ ز کال نه تر ۲۰۰۱ ز کال دوره کې د طالبانو له خوا په اهل حدیثو غیررسمي ممنوعیت د دې لامل شو چې یو شمېر سلفیان پېښور ته کډه شي. په ورته مهال په ۲۰۰۱ ز کال کې په افغاستان باندې د متحده ایالاتو له برید وروسته، طالبان او اهل حدیث یو موټي شول، څو د دغه برید پر وړاندې په ګډه جهاد وکړي. افغان سلفیانو پرېکړه وکړه چې له طالبانو سره خپلې ستونزې یوې غاړې ته پرېږدي او د متحده ایالاتو پر وړاندې په «لوی جهاد (جهاد اکبر)» کې ونډه واخلي. د القاعده په لیکو کې یو شمېر عرب سلفیانو د طالبانو او افغان سلفیانو ترمنځ د ستونزو د هواري په موخه منځګړیتوب وکړ؛ هغوی یې په افغانستان کې د متحده ایالاتو او د هغو د متحدینو پر وړاندې د جګړې د مهمې دندې لپاره یو موټي کړل. ګڼ شمېر سلفي قوماندانانو او د اهل حدیثو بنسټونو د طالبانو تر قوماندې لاندې په طالب یاغیتوب (۲۰۰۱ – ۲۰۲۱ ز کال) کې ونډه واخیسته.

د طالب یاغیتوب پر مهال، د ۲۰۱۵ ز کال په جنوري میاشت کې اسلامي دولت د خراسان ولایت بنسټ کېښود او د اسلامي دولت خراسان ډله یې رامنځته کړه. د اسلامي دولت د خراسان ډلې اصلي موخه دا وه چې د خراسان سیمه چې افغانستان هم په کې شاملېږي، ونیسي. په داسې حال کې چې د اسلامي دولت د خراسان ډلې لومړۍ ډله د طالبانو او د پاکستاني طالبانو د تحریک (TTP) له جلا شوو غړو جوړه وه چې له سلفیانو سره له ایدیالوژیکي پلوه یو شان وه، له همدې امله د سلفیانو تر واک لاندې راغله. د پاکستاني طالبانو د تحریک ناراضه غړو د اسلامي دولت د خراسان او پاکستان ډله جوړه کړه او ننګرهار ولایت ته ولېږدېدل. هغه مهال چې د دغې ډلې د پاکستاني طالبانو د تحریک نه جلا شوي پاکستاني مشران د متحده ایالاتو د بې پیلوټه الوتکو په بریدونو کې ووژل شول، افغان سلفیانو د پاکستاني طالبانو د تحریک مشري پر غاړه واخیسته.

د اسلامي دولت د خراسان ډلې په رامنځته کېدو سره، سخت درېځو افغان سلفیانو دا موکه ترلاسه کړه، څو یو سیال ځواک جوړ کړي، په داسې حال کې چې له دغې ډلې نه د سلفیانو ملاتړ راکم شو، ځکه ګڼ شمېر افغان سلفیانو له ایدیالوژیکي پلوه باور درلود چې دغه ډله «له حده زیاته سخت درېځه او بې رحمه» ده. په پایله کې دافغان سلفیانو لویه برخې بیا هم له طالبانو ملاتړ وکړ. د ۲۰۲۰ ز کال په مارچ میاشت کې د اهل حدیثو ګڼ شمېر علما د شیخ عبدالعزیز نورستاني او حاجي حیات الله تر مشرۍ لاندې په پېښور کې راغونډ شول، څو له طالبانو سره بیعت وکړي او په ښکاره ډول د اسلامي دولت خراسان ډله وغندي. دغو علماوو له افغان طالبانو وغوښتل، څو د اهل حدیثو د ټولنې ساتنه وکړي.

په افغانستان کې د طالبانو د جګړې له بریا او د اسلامي امارت له یو ځل بیا واکمنېدو وروسته، د اهل حدیثو ګڼ شمېر عالمان راغونډ شول، څو له اسلامي امارت سره خپل بیعت اعلان کړي. د افغانستان په ګڼ شمېر ولایتونو کې اهل حدیث روحانیونو او د هغو استازو غونډې جوړې کړې، څو بیاځلي له طالبانو ملاتړ تايید او په رسمي ډول د طالبانو له خوا د اسلامي دولت د خراسان ډلې له ځپلو ملاتړ اعلان کړي.

په افغانستان باندې د طالبانو له بیا واک موندلو وروسته

د اسلامي دولت بیاځلي بریدونه او سلفیت ضد پاکوونه (چارې)

طالبانو په پایله کې د ۲۰۲۱ ز کال په اوړي کې د افغانستان له اسلامي جمهوریت نه د افغانستان واک خپل کړ. کابل د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۱۵ مه سقوط وکړ او د اسلامي دولت د خراسان ډلې مشران یې دې ته اړ کړل، څو په افغانستان باندې د دغې ډلې واکمني وغندي. طالبانو له ځنډ پرته د اسلامي دولت د ملاتړو او سلفیانو په ګډون د خپلو احتمالي مخالفینو د له منځه وړو او یا هم تابع کولو په موخه ګام واخیست. طالبانو په ټول هېواد کې د سلفي علمیه جوماتونو د تړلو امر ورکړ او هڅه یې وکړه ، مخکښ سلفي مشران ونیسي، چې له امله یې ګڼ شمېر مخکښه سلفیان پټ شول. په دې ډله کې ان هغه سلفي علما د نویو طالب مشرانو له خوا په نښه شول، چې په ښکاره ډول یې د داعش له خراسان ډلې سره مخالفت څرګند کړی و. څېړونکی عبدالصیاد څرګندوي چې: دغه پاکوونه احتمالاً په طالبانو کې د سلفیت ضد سخت درېځو له خوا طراحي شوې وه چې انګېزې یې هم تر ډېره د اسلامي دولت د خراسان ډلې د راتلونکي بغاوت نه د وېرې پر ځای د دواړو ډلو ترمنځ د اوږد مهاله پخوانیو مخالفتونو نه سرچینه اخیسته. د اګست په ۱۶ مه نېټه طالبانو ادعا وکړه چې، د کابل له بندخونې نه د بندیانو د خوشي کېدو پر مهال د دغې ډلې د خوشي شوي پخواني مشر ابو عمر خراساني په ګډون یې د داعش د خراسان ډلې ۱۵۰ جنګیالي وژلي دي. په ورته مهال ګڼ شمېر داعشي جنګیالي وتوانېدل، وروسته له هغه چې د طالبانو له خوا بندخونې پرانیستل شوې، بېرته له دغې ډلې سره یوځای شي.

د اګست په ۲۶ مه، د افغانستان په کابل کې د حامد کرزي د نړیوال هوايي ډګر آبي دروازې مخه ته ځانمرګی برید او په زیاته کچه ډزې وشوې، دغه برید څو ساعته وروسته له هغه وشو، چې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزارت له هوايي ډګر نه بهر امریکایانو ته امر وکړ چې د ترهګریز برید د ګواښ له امله هوايي ډګر ته لاړ نه شي. په دغه برید کې د دیارلسو امریکايي سرتېرو په ګډون لږ تر لږه ۱۸۵ کسان ووژل شول. طالبانو دغه برید وغنده او څرګنده یې کړه چې: «شیطاني غونډې به په کلکه سره ودروي». طالبانو وروسته اعلان وکړ چې، د اسلامي دولت د خراسان او پاکستان ډلې د مشر شهاب المهاجر د نیولو په موخه به له هرې لارې چارې کار واخلي. په همدغه ورځ، د طالبانو د جنايي څېړنو مشر سیف الله محمد انګلیسي ټایمز ورځپاڼې ته وویل چې: دوی د داعش خراسان ډلې اړوند ۶ جنګیالي، د کابل په لوېدیځ کې د نښتې پر مهال نیولي دي.

د اګست په ۲۸ مه نېټه طالب وسله والو مخکښ سلفي عالم مولوي ابو عبیدالله متوکل وتښتاوه، هغه یوه اونۍ وروسته په ډېره بې رحمانه توګه ووژل شو. طالب ویاند ذبیح الله مجاهد د متوکل په وژنه کې د طالبانو لاس لرل رد کړل، خو د هغه وژنه یې وه نه غندله. په داسې حال کې چې متوکل د اسلامي دولت د خراسان ډلې پیاوړی طرفدار بلل کېده او د هغه ګڼ شمېر زده کوونکي د داعش د خراسان ډلې غړي و، خو هغه هېڅکله په رسمي ډول له اسلامي دولت نه ملاتړ نه و کړی. د اسلامي دولت خراسان ډلې، د هغه له مړینې وروسته د هغه لپاره د دعا هېڅ مراسم ترسره نه کړل او څرګنده یې کړه چې: هغه د اسلامي دولت خلافت ته وفادار نه و. د ۲۰۲۱ ز کال کې د نومبر په ۹ مه نېټه، د رویټرز خبري آژانس خبریال جیمز مکنزي څرګنده کړه چې: په دغه جګړه کې «د مکررو او کوچنيو جنایاتو» راپور تر ډېره نه ورکول کېږي. په ننګرهار کې د اسلامي دولت په پیاوړي مرکز سربېره، د دغې ډلې تر اغېز لاندې نورو برخو کې په مرکزي افغانستان کې غزني، په لویدیځ کې هرات، په شمال کې بلخ او سویل ختیځ کې پکتیا، پکتیکا او خوست شاملېږي.