د آیرلنډ بهرنۍ اړیکې
د آیرلنډ بهرنۍ اړیکې د اروپایی ټولنې د غړیتوب تر پراخ اغېزه لاندې دي، که څه هم د دې دولت لپاره د متحده ایالاتو او بریتانیا سره دوه اړخیزې اړیکې هم ارزښت لري. په اروپایی ټولنه کې د کوچنیو هېوادونو له ډلې څخه دی او په دودیز ډول یې د بې طرفۍ بهرنی سیاست پر مخ وړی دی. له تاریخي اړخه، آیرلنډ په بهرنۍ پوځي سیاست کې د خپلواکۍ په لور تمایل خپل کړی، له همدې امله د شمالي اتلانتیک تړون د سازمان غړی نه دی او د پوځي بې طرفۍ اوږدمهاله سیاست پر مخ وړي. د آیرلنډ د دفاعي ځواکونو په وینا، د بې طرفۍ سیاست له دوی سره مرسته کړې چې له ۱۹۶۰ کال راهیسې د ملګرو ملتونو په سوله ساتونکو ماموریتونو کې (د کانګو په کړکیچ کې) او ورپسې په قبرس، لبنان او بوسنیا او هرزیګوینا کې بریالي څرګند شوی دی.[۱]
اصلي غړیتوبونه
سمولبریتانیا
سموللږترلږه له ۱۱۰۰ کال رهیسې، آیرلنډ د پوځي فتحې په پایله کې د بریتانیا او د هغه د مخکینیو دولتونو سره سیاسي اړیکې درلودې چې له ۱۸۰۱ کال څخه تر ۱۹۲۲ کال پورې، دا ټوله ټاپو د بریتانیا او آیرلنډ د شاهي دولت برخه شوه. آیرلنډ په ۱۹۲۲ کال کې له برتانیا څخه خپلواکي ترلاسه کړه او دواړه هېوادونه د شمالي آیرلنډ د حالت پر سر په شخړه کې ښکېل شول. د آیرلنډ د اساسي قانون ۲ او ۳ مادو، له وړاندې د شمالي آیرلنډ د "ملي قلمرو" د یوې برخې په توګه ادعا کړ و، خو په عمل کې د آیرلنډ حکومت په سیمه کې د بریتانیا واک په رسمیت پېژني.
په ۱۹۶۹ کال کې د کړکیچونو له پیل راهیسې، دواړو حکومتونو هڅه وکړه چې تاوتریخوالی پای ته ورسوي. د ۱۹۷۳ کال د سنینګډیل تړون او د ۱۹۸۵ کال د انګلو - آیرلنډ تړون د دې بهیر ارزښتمن ګامونه وو. دواړو هېوادونو په ۱۹۹۸ کال کې، نېکمرغه جمعې تړون لاسلیک کړ او اوس دواړه د سیمې د ستونزو د حل لپاره نږدې همکاري کوي. د آیرلنډ د اساسي قانون ۲ او ۳ مادې، د دې هوکړې د یوې برخې پر بنسټ تعدیل شوې، چې د خاورې د ادعا پر ځای، د آیرلنډ د ټاپو د خلکو د یوالي هیله راوړل شوې ده. د نېکمرغه جمعې د تړون د یوې برخې پر بنسټ، دواړه دولتونو د خپلو اړوندو نومونو په اړه خپله شخړه پای ته ورسوله: یعنې آیرلنډ او لویه بریتانیا او شمالي آیرلنډ. دواړو هوکړه وکړه چې د یو بل سم نوم ومني او ویې کاروي.
کله چې په شمالي آیرلنډ کې کړکېچونه راپورته شول، د یو لړ بریالیو ګامونو پر مټ، د آیرلنډ حکومت هڅه وکړه چې د خپلې خاورې له لارې د هغو وسلو او مهماتو د قاچاق مخه ونیسي چې د غیرقانوني نیمه پوځي سازمانونو له خوا د شمالي آیرلنډ له امنیتي ځواکونو سره په نښتو کې کاول کېده. په ۱۹۷۳ کال کې د آیرلنډ سمندري ځواکونو دریو کښتیو د هغې کښتۍ مخه ونیوله چې ښایي د آیرلنډ جمهوریت د ملېشو لپاره یې د لیبیا څخه وسلې لېږددولې. د دې په شان د قانون پلې کونکي کړنې، د بریتانیا له حکومت سره اړیکې ښې کوي. خو خپلواکه قضایي قوې د ۱۹۷۰ او ۱۹۹۸ کلونو ترمنځ د شکمنو کسانو د سپارلو یو شمېر هڅې له دې امله بندې کړې چې ښایي د دوی جرم "سیاسي" وي او په هغه وخت کې نړیوالو قوانینو خلاف وي. [۲]
آیرلنډ د راکال د کوچینۍ ټاپو د قاره یي جزیره نما د شخړې له اړخونو څخه دی چې په کې ډنمارک، آیسلنډ او بریتانیا هم نور اړخونه دي. آیرلنډ او بریتانیا د راکال په سیمه کې د پولو تړون لاسلیک کړی دی. خو دوی دواړو، د آیسلنډ یا ډنمارک (د فارو ټاپوګانو په استازیتوب) سره ورته کوم تړونونه ندی لاسلیک کړی او دا موضوع تر خبرو اترو لاندې ده. آیسلنډ اوس د آیرلنډ لوېدیځ لور ته، په 49°48'N 19°00'W مختصاتو د قاره یي جزیرې نما د پام وړ ساحه ادعا کوي، چې د آیرلنډ څخه ډېره سوېل لور ته ده. [۳]
د بریتانیا په شمال لوېدیځ کې د سیلفیلډ اټومي سوندتوکو د بیا پروسس جنجالي تاسیسات هم د دواړو حکومتونو ترمنځ د شخړې مسله ده. د آیرلنډ حکومت د سمندر د قانون په اړه د ملګرو ملتونو د کنوانسیون پر بنسټ د بریتانیا حکومت پروړاندې دوسیې په پرانیستلو د دې تاسیساتو د بندولو په لټه کې دی. خو د اروپا د عدالت محکمه دې پایلې ته ورسېده چې دوسیه باید د اروپايي ټولنې د قانون له مخې حل شوې وی. که څه هم په ۲۰۰۶ کال کې، دواړه هېوادونه یوې دوستانه هوکړې ته ورسیدل چې د آیرلنډ د رادیولوژیکي خوندیتوب انسټیټیوټ او د ګارډا سیوچانا (د آیرلنډ د پولیس ځواک) ته یې اجازه ورکړه چې څېړنې ترسره کړي. [۴][۵]
متحده ایالات
سمولد ۱۹۲۴ کال د جون په ۲۸ نېټه، متحده ایالاتو د آیرلنډ آزاد هېواد په رسمیت وپېژانده او د ۱۹۲۴ کال د اکتوبر په ۷ نېټه یې ډیپلوماټیکې اړیکې ټینګې کړې. متحده ایالاتو په ۱۹۲۷ کال کې په ډوبلین کې د امریکا د سفارت پرانیست. د دواړو هېوادونو تر منځ د اجدادي اړیکو پر بنسټ، آیرلنډ او متحده ایالات له سیاسي او اقتصادي اړخه ټینګې اړیکې لري، چې متحده ایالات د ۲۰۰۰ کال راهیسې د آیرلنډ ترټولو لوی سوداګریز شریک دی. د ډېرو لویو هېوادونو په پرتله، آیرلنډ هم د متحده ایالاتو څخه ډېره بهرنۍ مستقیمه پانګه اچونه ترلاسه کوي، چې دا پانګه اچونه د فرانسې او آلمان له پانګې اچونې سره مساوي ده او په ۲۰۱۲ کال کې، د آسیا د پرمختګ په لور د ټولو هېوادونو له مجموع څخه زیاته وه. [۶][۷][۸]
د شنون هوایی ډګر، چې عراق ته د امریکایی ځواکونو لپاره د تم ځای په توګه کارول کېده، په آیرلنډ کې د کورنیو شخړو لامل شوی دی. په ۲۰۰۳ کال کې، د دې سیاست مخالفانو د حکومت په وړاندې په ستره محکمه کې ناکامه قضیه وړاندې کړه او استدلال یې وکړ چې د آیرلنډ د فضایي حریم کارول د آیرلنډ بې طرفۍ سرغړونه ده. محدودیتونه لکه د وسلو، مهماتو، یا چاودیدونکي توکو نه لېږد، او دا چې تر شخړو لاندې الوتنو د پوځي تمریناتو یا عملیاتو برخه نه وو، د آیرلنډ د بې طرفۍ د دفاع لپاره وړاندې شول، خو د مرکزي استخباراتو ادارې په وړاندې تورونه لګول شوي چې د ۳۰ څخه تر ۵۰ ځله یې هوایی ډګر د متحده ایالاتو د ځینو کسانو د غیر قانوني لېږدونو لپاره، د آیرلنډ د حکومت له خبرتیا پرته، کارولی دی، سره له دې چې د متحده ایالاتو له خوا د ډیپلومات ډاډ ورکړل شوی چې د آیرلنډ هوایی حریم به د بندیانو د لېږد لپاره نه کارول کېږي. [۹][۱۰][۱۱]
د ۲۰۰۶ کال د جولای په میاشت کې، د آیرلنډ د بهرنیو چارو پخوانی وزیر، درموت احرن د ۲۰۰۶ کال د لبنان د جګړې په اړه اندېښنه څرګنده کړه. د متحده ایالاتو له لوري اسراییلو ته د بمونو لېږدد د آیرلنډ هوایی حریم یا هوایی ډګرونو څخه منع شوی و. [۱۲][۱۳]
د متحده ایالاتو حکومت په ۱۹۹۵ کال کې پرېکړه وکړه چې د شمالي آیرلنډ لپاره ځانګړی استازی وټاکي ترڅو د د دې هېواد د سولې له بهیر سره مرسته وکړي. خو په متحده ایالاتو کې د ۲۰۰۸ کال د ولسمشرۍ د کمپاین په اوږدو کې، د ډیموکراټ ګوند نوماند بارک اوباما د شمالي آیرلنډ لپاره د متحده ایالاتو د ځانګړي استازي د ساتلو اړتیا تر پوښتنې لاندې راوسته. د هغه څرګندونو د جمهوري غوښتونکو په ګوند کې د غوغا لامل شو، چې سناتور جان مکېن درهبرۍ د خپلې وړتیاوې او په شمالي آیرلنډ کې د سولې روانې بهیر ته خپله ژمنتیا تر پوښتنې لاندې راوسته. [۱۴]
له ۲۰۲۲ کال راهیسې، دانیال مولهال په متحده ایالاتو کې د آیرلنډ سفیر دی پداسې حال کې چې په آیرلنډ کې د متحده ایالاتو د سفیر چوکۍ د کلیر ډی کرونین سره ده.
چین
سمولد آیرلنډ سره د چين له ولسي جمهوريت رسمي اړيکې د ۱۹۷۹ کال د جون په ۲۲ نېټه پيل شوې. پخوانی تاویسیچ برتي اهرن په ۱۹۹۹ کال کې چین ته له خپل سفر وروسته، د آسیا د ستراتیژۍ د را منځ ته کولو اجازه ورکړه. د دې ستراتیژۍ موخه دا وه چې ډاډ ترلاسه شي چې د آیرلنډ حکومت او آیرلنډي نوښت په ګډه کار کوي ترڅو د آیرلنډ او آسیا ترمنځ مهمې اړیکې پیاوړې کړي. په دې وروستيو کلونو کې د چين د اقتصاد د چټک پرمختګ له امله، چين د آیرلينډ په عمده سوداګريز شريک بدل شوی او په ٢٠١٠ کال کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د دوه اړخيزې سوداګرۍ ارزښت له ٦ مليارډو ډالرو څخه زيات شوی دی. د ٢٠١٣ کال په جولای کې، د چین د بهرنیو چارو د وزیر وانګ یي له لوري، تاونیشتې او د بهرنيو چارو او سوداګرۍ وزير ته د سوداګریز ماموریت بلنه ورکړل شوه ترڅو د دواړو هېوادونو ترمنځ د پانګونې او سیاسي اړیکې پراخې کړي. [۱۵][۱۶][۱۷]
آیرلينډ په وار وار له چين سره د بشري حقونو په برخه کې خپلې اندېښنې څرګندې کړې دي. پخواني لومړي وزیر برایان کراون (ورسته د مالیې وزیر) د ٢٠٠٧ کال د مې په ١٢ نېټه له بېجينګ څخه د ليدنې په ترڅ کې د چين د بهرنيو چارو له وزير لي ژاو شينګ سره د بشري حقونو ستونزې تر بحث لاندې ونیولې. د لومړي وزیر پخواني مرستیالې، ماري کوګلان هم د چین د لومړي وزیر له مرستیال زینګ پیان سره په لیدنه کې د بشري حقونو ستونزې او اندیښنې راپورته کړې. آیرلنډ د اروپا - چین د بشري حقونو په بحثونو کې هم ګډون کوي. [۱۸]
د تایوان د ستونزې په اړه، آیرلنډ د واحد چین د سیاست ملاتړ کوي او ټینګار کوي چې د تایوان مسله باید د "اړوند اړخونو ترمنځ" د خبرو اترو له لارې حل شي. آیرلنډ له تایوان سره رسمي ډیپلوماټیکې اړیکې نه ساتي که څه هم د تایپي د استازي دفتر شتون لري چې د اقتصادي او کلتوري ودې په برخه کې استازندوی فعالیت پر مخ وړي.
د آیرلينډ په ګډون د ملګرو ملتونو د ۲۲ هېوادونو سفیرانو، د ۲۰۱۹ کال په جولای کې د بشري حقونو خپلواک کمېسيون ته يو ګډ ليک لاسليک کړ چې د اويغور او نورو لږکيو ډلو سره د د چين د ناوړه چلند غندنه یې کوله او د چين له حکومت څخه يې غوښتنه وکړه چې د شينجيانګ د توقیف (اصلاح او تربیت) کمپونه بند کړي.[۱۹][۲۰]
سرچينې
سمول- ↑ "Ireland and the United Nations". Archived from the original on 14 April 2010. نه اخيستل شوی 15 July 2010.
- ↑ "The Claudia". An Phoblacht. 21 July 2005. Archived from the original on 3 February 2016. نه اخيستل شوی 26 January 2016.
- ↑ "Dóms- og kirkjumálaráđuneyti : Reglugerđ varđandi afmörkun landgrunnsins til vesturs, í suđur og til austurs". Reglugerd.is. Archived from the original on 6 June 2011. نه اخيستل شوی 24 October 2010.
- ↑ "Irish Sellafield appeal ruled illegal". The Guardian. 30 May 2006. نه اخيستل شوی 27 October 2013.
- ↑ Irish Government must pursue Sellafield case via EU Archived 1 January 2016 at the Wayback Machine. — European Parliament press release, 8 June 2006.
- ↑ "Ireland – Countries – Office of the Historian". History.state.gov. نه اخيستل شوی 15 January 2018.
- ↑ "Ireland Trade Visualization". Massachusetts Institute of Technology. Archived from the original on 29 October 2013. نه اخيستل شوی 28 October 2013.
- ↑ "Ireland ranked as fourth largest destination for investment from US companies". Irish Central. 7 October 2013. نه اخيستل شوی 28 October 2013.
- ↑ Horgan v. An Taoiseach & others IEHC 64 (28 April 2003) — High Court judgement in the unsuccessful case brought by Ed Horgan
- ↑ "US report accuses Ireland of collusion in 'extraordinary rendition' flights". BreakingNews.ie. 5 February 2013. نه اخيستل شوی 28 October 2013.
- ↑ Simon Carswell (2014-12-22). "Bush assured Irish State Shannon not used for rendition flights". Irishtimes.com. نه اخيستل شوی 2020-05-11.
- ↑ "Israeli envoy to pass on Irish concerns". RTÉ. 27 July 2006. نه اخيستل شوی 27 July 2006.
- ↑ Barnes, Eddie; Macleod, Murdo (30 July 2006). "Irish refused bombs sent to Prestwick airport". Edinburgh: The Scotsman.
- ↑ "Obama seeks to recover from Irish blunder". Republican News. 5 September 2008. نه اخيستل شوی 28 October 2013.
- ↑ Centre for Asian Studies, University Collete Dublin, China the Emerging Power: Prospects for Sino-Irish Relations, By Keisha Carty, Asia Correspondent, The Irish Times
- ↑ Irish Department of Foreign Affairs: a Decade of the Asia Strategy
- ↑ "Tánaiste begins four-day political and economic mission to China". Department of Foreign Affairs. 29 July 2013. نه اخيستل شوی 29 October 2013.
- ↑ Oireachtas: WRITTEN answer on Wednesday, 31 January 2007. Ref No: 43859/06
- ↑ "Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?". The Diplomat. 15 July 2019.
- ↑ "More than 20 ambassadors condemn China's treatment of Uighurs in Xinjiang". The Guardian. 11 July 2019.