ويکيپېډيا

خوب

خوب د ذهن او بدن یو طبیعي تکرار کېدونی حالت دی، چې د فهم د بدلېدو، یو څه مهار شوي حسي فعالیت، عضلاتي فعالیت په راکمېدو او د سترګو د چټک خوځښت ((REM د خوب پر مهال د نږدې ټولو ارادي عضلو د نه فعالیت او له چاپېریال سره د تعامل په کمښت مشخص کېږي. دا د بیدارۍ پر مهال د محرکاتو پر وړاندې د عکس العمل د وړتیا له کمېدو سره توپیر لري، خو د کوما او یا هم شعوري اختلالاتو په پرتله ډېر غبرګون ښکاره کوونکی حالت دی، ځکه د خوب پر مهال ګڼ شمېر مغزي فعالیتونه څرګندېږي.[۱][۲]

خوب په تکراري دورو کې رامنځته کېږي، په کوم کې چې بدن د دوو جلا حالتونو پر مهال تغيیر مومي: د سترګو د چټک خوځښت د خوب مهال او د سترګو د چټک خوځښت د نه خوب مهال. په داسې حال کې چې REM د سترګو د چټک خوځښت په معنا دی، په دغه ډول خوب کې یو شمېر نور اړخونه، لکه: د بدن مجازي فلج هم شاملېږي. د خوب یوه تر ټولو پېژندل شوې ځانګړنه د خوب(رویا )لیدل دي، چې په معمولي توګه د کیسې په توګه بیانېږي او د پرمختګ په حال کې د وېښ حالت له ژوند سره ورته والی لري، خو په معمول ډول وروسته د تصور یا ګومان په توګه پېژندل کېږي. د خوب پر مهال د بدن ډېری سیسټمونه په یوه انابولیک حالت کې وي او د وجود د محافظتي، عصبي، اسکلیټي او عضلاني سیستمونو په رغونه کې مرسته کوي؛ دا هغه حیاتي بهیرونه دي چې مزاج (خلق او خوی)، حافظه او ادراک ساتي او د بدن په اندوکراین او خوندیتوب سیسټمونو کې ستر اغېز لري. د انسان د وجود داخلي ساعت (circadian clock) د ورځې په اوږدو کې د شپې پر مهال خوب برابروي. د خوب بېلابېلې موخې او میکانیزم د پرله پسې راتلونکو څېړنو موضوع جوړوي. خوب د ټولو حیواناتو په تکامل او وده کې، تر ټولو خوندي چلن دی.[۳][۴][۵][۶]

انسانان کېدلای شي، د بې خوبۍ په ګډون د خوب بېلابېل اختلالات، لکه: کم خوبي، زیات خوب کول، د خوب برید (narcolepsy)، په خوب کې د نفس بند کېدل (sleep apnea)، په خوب کې نارامي (parasomnias) لکه: په خوب کې قدم وهل او په خوب کې د سترګو د چټک خوځښت یا رپولو د چلن اختلال، غاښ چیچل او د خوب کولو پر مهالونو کې اختلال تجربه کړي. د مصنوعي رڼا(نور) نه ګټنې په پام وړ ډول د بشریت د خوب په سیسټم کې بدلونونه راوړي. د مصنوعي رڼا تر ټولو عام منابع ځیرک ټلیفونونه او تلویزیونونه دي، چې د خوب پر روغتیا اغېز لري. آبي رڼا، د مصنوعي رڼا هغه ځانګړی ډول دی، چې د میلاتونین هورمون تولید اخلال کوي، هغه هورمون چې د خوب په راوړو کې مرسته کوي.[۷][۸]

د ټینبرګین د څلورو پوښتنو په کارولو سره د خوب بیولوژي

سمول

خوب د ټینبرګین د څلور پوښتنو په کارولو سره د یوې ټولګې په توګه په لاندې ډول تشرېح شوی (Bode & Kuula, 2021):[۹]

  • فعالیت: د انرژي بیا ترلاسه کول، متابولیک نظم، د تودوخې تنظیم، د ایمني سیسټم پیاوړتیا، د مسمومیت دفع، د مغزو وده، د وجود د سیسټم بیا تنظیم، د مغزي رېښو پیاوړتیا، د خطر نه مخینوی.
  • فیلوژني: خوب په غیر فقاریه موجوداتو، ښکته او پورته فقره لرونکو موجوداتو کې شته دی. NREM او REM خوب د تي لرونکو او marsupialiformes موجوداتو په لویه برخه کې شتون لري او په مرغانو کې وده کوي.
  • میکانیزم: میکانیزم له خوبه پاڅېدل، د خوب پیل او خوب تنظیم کوي. په ځانګړو میکانیزمونو کې یې د عصبي پیغامونو لېږدونکي، ژنونه، عصبي جوړښت او د شپې او ورځې ریتم شاملېږي.
  • انتوجیني (وده پېژندنه): خوب په نویو زېږېدلو ماشومانو، کوچنیانو، تنکیو ځوانانو، ځوانانو او لویانو کې په بېلابېلو توپیرونو څرګندېږي. په دغو توپیرونو کې د خوب پړاوونه، د خوب مهال او جنسي توپیرونه شاملېږي.

فزیولوژي

سمول

خوب تر ټولو ډېر څرګند فزیولوژیکي تغییرات په ماغزو کې راولي. ماغزه په پام وړ ډول د بېدارۍ د مهال په پرتله د خوب په حالت، په ځانګړې توګه د non-REM خوب په حالت کې ډېره کمه انرژي مصرف کوي. په هغو مهالونو کې چې فعالیت کم وي، ماغزه د ادینوسین ترای فاسفیت (ATP) تولیدي منابع بېرته رغوي، هغه مالیکول چې په بدن کې د انرژي د لنډ مهاله لېږد او زېرمه کولو مسئولیت لري. په آرام ویښ حالت کې مغز د وجود ۲۰ سلنه انرژي مصرف کوي، له دې امله دغه کمښت د انرژي په ټولیز مصرف د پام وړ اغېز لري.[۱۰][۱۱][۱۲]

خوب حسي آخذې پیاوړې کوي. په خوب ویده کسان ډېر کم محرکونه درک کوي، خو په ټولیز ډول کولای شي، د لوړ غږ او نورو پام وړ حسي پېښو اړوند غبرګون وښيي.[۱۳]

د لږ موج(څپې) لرونکي خوب پر مهال، د انسان د ودې هرمون ترشح کېږي. ټول مهال خوب کول، ان د ورځې پر مهال د پرولاکتین د ترشح لامل ګرځي.[۱۴]

د خوب پر مهال د خوب د څارنې او اندازې اخیستنې کلیدي لارو چارو کې د مغز د څپو الکتروانسفالوګرافي (electroencephalography) یا (EEG)، د سترګو د حرکت الکترواکولوګرافي (electrooculography) یا ((EOG او اسکلیټي عضلاتو د فعالیت الکترومایوګرافي (electromyography) یا (EMG) شاملېږي، چې د خوب په تخصصي لابراتورا کې ترسره کېدلای شي. د خوب څېړونکي د زړه د فعالیت اړوند له ساده الکتروکارډیوګرافي (electrocardiography) او د حرکي خوځښتونو لپاره له اکتیوګرافي (actigraphy) ګټنه کوي.[۱۵][۱۶]

د خوب روغتیا

سمول

ټیټ کیفیت لرونکی خوب، له روغتیايي حالاتو، لکه: د زړه او رګونو د ناروغیو، چاغوالي او اروايي ناروغیو سره اړیکه لري. په داسې حال کې چې لږ خوب لرل، د زړه او رګونو د ناروغیو لرونکو ترمنځ په عام ډول شتون لري، یو شمېر څېړنې څرګندوي چې لږ خوب کېدای شي. د دغو ناروغیو لامل وي. له اووه ساعتونو نه لږ خوب، د زړه د کرونري ناروغیو او د زړه د کرونري ناروغیو له امله د مړینې د لوړ ګواښ لامل ګرځي. له ۹ ساعتونو ډېر خوب هم د زړه د کرونري ناروغیو، مغزي سکتې او له قلبي عروقي پېښوسره اړیکه لري.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

په ماشومانو او لویانو دواړو کې لنډ مهالی خوب د چاغوالي د ګواښ له زیاتوالي سره مل دی، چې د ګڼ شمېر څېړنو له مخې له ۴۵- ۵۵ سلنه دغه ګواښ لوړوي. د خوب د روغتیا نور اړخونه هم، له چاغوالي سره اړیکه لري، چې په کې د ورځې پر مهال چرت وهل، د خوب مهال، د خوب د مهال بدلون او د لږ خوب اغېزې شاملېږي. په داسې حال کې چې د ګڼ شمېر څېړنو پر بنسټ، د خوب مهال په چاغوالي ډېر اغېز لرونکی ښوول شوی.

په خوب کې ستونزو ته تر ډېره د اروايي ناروغیو د یوه رامنځته کوونکي لامل پر ځای د هغو د نښې په توګه کتل کېږي. په ورته مهال د اړوندو شواهدود  پام وړ زیاتوالی ښيي چې ،هغه د اروايي ناروغیو لامل او هم نښانه ده.

د خوب اړوند څېړنې د نژاد او طبقې له مخې، د خوب په کیفیت کې توپیرونه څرګندوي. لنډ مهالی خوب او کم خوبي، د سپین پوستانو په پرتله په قومي لږه کیو کې ډېره څرګندېږي. د راپورونو له مخې: افریقايي الاصله امریکایان د سپین پوستو په پرتله پنځه ځله لنډ خوب تجربه کوي، چې په ډېر احتمال سره د ټولنیزو او چاپېریالي عواملو له امله دی. د سپین پوستو ماشومانو په پرتله، د تورپوستو ماشومانو او د محرومو سیمو د ماشومانو ترمنځ د خوب پر مهال د نفس د بندېدو کچه ډېره لوړه ده چې په ډېره لږ کچه درملنه ورسره غبرګون ښوول کېږي.[۲۱]

د خوب روغتیا د ښه خوب د عادتونو په اجرا کولو سره کېدلای شي وده وکړي. د ښه خوب کولو روغتیا ستاسو د بدن د فزیکي او اروايي روغتیا سره مرسته کوي، ځکه یوازې په آرامه خوب کولو سره ستاسو د وجود اړتیا وړ ځوانښت بېرته رامنځته کېږي. یو شمېر هغې لارې چارې ستاسو د خوب له روغتیا سره مرسته کولای شي دا دي: هره شپه په ټاکلي وخت د خوب کول، د خوب په خونه کې د الکترونیکي وسایلو، لکه: د تلویزیون له کارونې نه ډډه کول، د ورځې په اوږدو کې په کافي کچه ورزش کول او له خوب وړاندې د کافینو له کارولو ډډه کول دي. د خوب د روغتیا د ښه کولو بله لار د خوب لپاره د آرامه او سکون لرونکي چاپېریال برابرول دي. په تیاره او پاکه خونه کې د سپین غږ تولیدونکو وسایلو په کارونې سره، د آرامه خوب کولو لپاره زمینه برابرېږي.[۲۲][۲۳]

سرچینې

سمول
  1. ↑ Ferri R, Manconi M, Plazzi G, Bruni O, Vandi S, Montagna P, et al. (March 2008). "A quantitative statistical analysis of the submentalis muscle EMG amplitude during sleep in normal controls and patients with REM sleep behavior disorder". Journal of Sleep Research. 17 (1): 89–100. doi:10.1111/j.1365-2869.2008.00631.x. PMID 18275559. S2CID 25129605.
  2. ↑ "Brain Basics: Understanding Sleep". National Institute of Neurological Disorders and Stroke.
  3. ↑ Krueger, James M.; Frank, Marcos G.; Wisor, Jonathan P.; Roy, Sandip (2015-08-28). "Sleep function: Toward elucidating an enigma". Sleep Medicine Reviews. 28: 46–54. doi:10.1016/j.smrv.2015.08.005. ISSN 1087-0792. PMC 4769986. PMID 26447948.
  4. ↑ Krueger, James M.; Frank, Marcos G.; Wisor, Jonathan P.; Roy, Sandip (2015-08-28). "Sleep function: Toward elucidating an enigma". Sleep Medicine Reviews. 28: 46–54. doi:10.1016/j.smrv.2015.08.005. ISSN 1087-0792. PMC 4769986. PMID 26447948.
  5. ↑ Bingham R, Terrence S, Siegel J, Dyken ME, Czeisler C (February 2007). "Waking Up To Sleep" (Several conference videos). The Science Network. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 July 2011. بياځلي په 25 January 2008.
  6. ↑ Joiner WJ (October 2016). "Unraveling the Evolutionary Determinants of Sleep". Current Biology. 26 (20): R1073–R1087. doi:10.1016/j.cub.2016.08.068. PMC 5120870. PMID 27780049.
  7. ↑ "How Blue Light Affects Sleep". Sleep Foundation (in انګليسي). 2020-11-04. بياځلي په 2021-11-18.
  8. ↑ Randall DK (19 September 2012). "Book excerpt: How the lightbulb disrupted our sleeping patterns and changed the world". National Post. خوندي شوی له اصلي څخه په 7 April 2019. بياځلي په 31 August 2016. "... the sudden introduction of bright nights during hours when it should be dark threw a wrench into a finely choreographed system of life.
  9. ↑ Bode, Adam; Kuula, Liisa (September 2021). "Romantic Love and Sleep Variations: Potential Proximate Mechanisms and Evolutionary Functions". Biology (in انګليسي). 10 (9): 923. doi:10.3390/biology10090923. PMC 8468029. PMID 34571801.
  10. ↑ Maquet PA, Sterpenich V, Albouy G, Dang-Vu T, Desseilles M, Boly M, et al. (2005). "Brain Imaging on Passing to Sleep". The Physiologic Nature of Sleep. pp. 123–137. doi:10.1142/9781860947186_0006. ISBN 978-1-86094-557-1.
  11. ↑ Brown, pp. 1118–1119: "Compared with wakefulness, sleep reduces brain energy demands, as suggested by the 44% reduction in the cerebral metabolic rate (CMR) of glucose (791) and a 25% reduction in the CMR of O2 (774) during sleep."
  12. ↑ Siegel JM (April 2008). "Do all animals sleep?". Trends in Neurosciences. 31 (4): 208–13. doi:10.1016/j.tins.2008.02.001. PMID 18328577. S2CID 6614359.
  13. ↑ Van Cauter E, Spiegel K (1999). "Circadian and Sleep Control of Hormonal Secretions". In Zee PC, Turek FW (eds.). Regulation of Sleep and Circadian Rhythms. pp. 397–425.
  14. ↑ Van Cauter E, Spiegel K (1999). "Circadian and Sleep Control of Hormonal Secretions". In Zee PC, Turek FW (eds.). Regulation of Sleep and Circadian Rhythms. pp. 397–425.
  15. ↑ Brown, p. 1087.
  16. ↑ Peraita-Adrados R (2005). "Electroencephalography, Polysomnography, and Other Sleep Recording Systems". The Physiologic Nature of Sleep. pp. 103–122. doi:10.1142/9781860947186_0005. ISBN 978-1-86094-557-1.
  17. ↑ Hale L, Troxel W, Buysse DJ (April 2020). "Sleep Health: An Opportunity for Public Health to Address Health Equity". Annual Review of Public Health. 41 (1): 81–99. doi:10.1146/annurev-publhealth-040119-094412. PMC 7944938. PMID 31900098.
  18. ↑ Jackson, Chandra L.; Redline, Susan; Emmons, Karen M. (2015-03-18). "Sleep as a Potential Fundamental Contributor to Disparities in Cardiovascular Health". Annual Review of Public Health. 36 (1): 417–440. doi:10.1146/annurev-publhealth-031914-122838. PMC 4736723. PMID 25785893.
  19. ↑ Cespedes Feliciano, Elizabeth M.; Quante, Mirja; Rifas-Shiman, Sheryl L.; Redline, Susan; Oken, Emily; Taveras, Elsie M. (July 2018). "Objective Sleep Characteristics and Cardiometabolic Health in Young Adolescents". Pediatrics. 142 (1): e20174085. doi:10.1542/peds.2017-4085. PMC 6260972. PMID 29907703. بياځلي په 28 June 2021.
  20. ↑ St-Onge MP, Grandner MA, Brown D, Conroy MB, Jean-Louis G, Coons M, Bhatt DL (November 2016). "Sleep Duration and Quality: Impact on Lifestyle Behaviors and Cardiometabolic Health: A Scientific Statement From the American Heart Association". Circulation (Review). 134 (18): e367–e386. doi:10.1161/CIR.0000000000000444. PMC 5567876. PMID 27647451.
  21. ↑ Wang, Rui; Dong, Yan; Weng, Jia; Kontos, Emily Z.; Chervin, Ronald D.; Rosen, Carol L.; Marcus, Carole L.; Redline, Susan (January 2017). "Associations among Neighborhood, Race, and Sleep Apnea Severity in Children. A Six-City Analysis". Annals of the American Thoracic Society (in انګليسي). 14 (1): 76–84. doi:10.1513/AnnalsATS.201609-662OC. ISSN 2329-6933. PMC 5291481. PMID 27768852.
  22. ↑ "Mental Health and Sleep". Sleep Foundation (in انګليسي). 2020-09-18. بياځلي په 2021-11-18.
  23. ↑ "CDC - Sleep Hygiene Tips - Sleep and Sleep Disorders". cdc.gov (in American English). 2019-02-13. بياځلي په 2021-11-18.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=خوب&oldid=277069" نه اخيستل شوی