ويکيپېډيا

جالینوس

الیوس جالینوس یا کلادیوس جالینوس (په یوناني: Κλαύδιος Γαληνός؛ زوکړه: د ۱۲۹ زکال سپټمبر میاشت – مړینه: شاوخوا ۲۱۶ زکال) چې تر ډېره د جالینوس یا جالینوس پرګامون په نومونو پېژندل کېږي یو رومي یوناني طبیب، جراح او فیلسوف و. نوموړی د لرغونې زمانې د بریالیو طبي څېړونکو څخه بلل کېږي چې د اناتومي، فزیولوژي، پتالوژي، فارماکولوژي، نیورلوژي سربېره یې د فلسفې او منطق په ګډون په ګڼ شمېر علمي برخو باندې پام وړ اغېز لرلی. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

جالینوس د بډایه یوناني معمار او له علومو سره د لیوالتیا لرونکي الیوس نیکون د زوی په توګه جامعې زده کړې وکړې او له امله یې نوموړی د یو بریالي مسلکي طبیب او فیلسوف په توګه و روزل شو. جالینوس د پرګامون په لرغوني ښار (اوس مهال د ترکیې په ازمیر ولایت کې د برګاما سیمه ده) کې وزېږېد، هغه پریمانه سفرونه وکړل او په روم کې له استوګن کېدو وړاندې له ګڼ شمېر طبي نظریاتو او نوښتونو سره بلد شو؛ هغه د رومي ټولنې مخکښو غړو ته خدمت وکړ او بالاخره نوموړی د څو سترواکانو ځانګړی طبیب شو.

له اناتومي او طبابت څخه د جالینوس درک تر ډېره پورې د تور تریخي، زیړ تریخي، وینې او بلغم اړوند د سنتي طبابت د لرغونې او هماغه مهال ته د اړوندې نظریې تر اغېز لاندې و؛ چې د لومړي ځل لپاره د انساني طبیعت په نامه د اثر د لیکوال کورپوس بقراط له خوا مطرح شوې وه. د جالینوس نظریاتو د څه باندې ۱۳۰۰ کلونو لپاره پر لویدیځ طبابت باندې تسلط درلود او هغه یې تر خپل اغېز لاندې راوستی و. د هغه له خوا تشریحي موارد تر ډېره پورې د بربري شادیانو د تشرېح پر بنسټ و. ورته مهال، وروسته له هغه چې د نوموړي دې ته پام شو چې د دغه شادیانو د څېرې حالات تر ډېره د انسانانو د څېرې حالاتو ته ورته دي د خوګانو په څېر نورو حیواناتو ته یې مخه کړه. د انسان د بدن د غړو د کشف په موخه له حیواناتو څخه د نوموړي د ګټنې لامل دا و چې هغه مهال د طبي څېړنو په موخه د انسانانو د وجود څیرل په شدیده توګه منع و. جالینوس خپل زده کوونکي هڅول څو مړو ګلادیاتورانو یا هم هغو اجسادو ته ډېر پام ولري چې د اوبو پر مټ به یې بدن شړېدلی و؛ د دې لپاره چې د انسان د بدن سره بلد شي. د انسان د بدن اړوند د هغه تشریحي راپورونه تر ۱۵۴۳ زکال پورې بې سیاله و، تر هغه مهاله چې د انسان د بدن د غړو انځورونه د آندریاس وسالیوس له خوا د انسان د وجود د جوړښت (فابریکا) په نامه علمي اثر کې خپاره شول او د جالینوس فزیولوژیکي نظریې ته د دغه نوو مشاهداتو سره تطبیق ورکړل شو. د وینې د دوراني سیسټم د فزیولوژي اړوند د جالینوس نظریه تر ۱۲۴۲ زکال پورې بې ننګونې پاتې شوه، هغه مهال چې ابن النفیس خپل اثر، شرح تشریح القانون لی ابن اسینا (د ابن سینا د قانون پر بنسټ د اناتومي تشرېح) خپور کړ او په هغو کې یې د وینې د ریوي دوران اړوند خپل کشف وړاندې کړ. [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

جالینوس خپل ځان طبیب او فیلسوف باله، هماغه ډول چې خپله یوه رساله یې په دې نامه چې «یو غوره طبیب فیلسوف هم دی» ولیکله. جالینوس د عقل پالونکو او تجربه پالونکو طبي ډلو ترمنځ له بحث سره پریمانه لیوالیتا لرله چې د هغه مستقیم مشاهدات، تشریحات او سپړنې د دغه دوه ډلو د نظریاتو ترمنځ د موجودو افراطي لیدلورو د یو پېچلي منځګړي حالت څرګندويي کوي. د هغه ډېری آثار ساتل شوي او /یا هم د هغو له اصلي یوناني ډول څخه ژباړل شوي، په داسې حال کې چې ګڼ شمېر نور یې له منځه تللي او یو شمېر هغه چې ده ته یې نسبت ورکول کېږي، جعلي دي. په داسې حال کې چې د مړینې د نېټې اړوند یې بحثونه شتون لري، خو هغه مهال چې ومړ عمر یې له اویا کلونو کم نه و. [۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

ژوند لیک (بیوګرافي)

سمول

د جالینوس یوناني نوم د γαληνός (جالینوس) له ستاینوم څخه ریښه اخیستې چې د «آرامښت» په معنی دی. هدارنګه د هغه لاتیني نوم (الیوس یا کلادیوس) ښيي چې نوموړي رومي تابعیت لرلی. [۲۷][۲۸]

جالینوس خپل لومړنی ژوند «د زهني عاطفو اړوند» (On the affections of the mind) په نامه خپل اثر کې توصیف کړی. نوموړی د ۱۲۹ زکال په سپټمبر میاشت کې وزېږید. پلار یې، الیوس نیکون بډایه معمار او د ودانیو جوړونکی و چې له فلسفې، ریاضیاتو، منطق، ستورپوهنې، کرهڼې او ادبیاتو سره یې پام وړ مینه لرله. جالینوس خپل پلار د یو «مهربانه، عادل، غوره او خیر غوښتونکي» کس په توګه ستایلی. هغه مهال د نوموړي زیږون ځای، پرګامون (اوس مهال د ترکیې د ازمیر ولایت برګاما ښار دی) یو مهم کلتوري او فکري مرکز و چې د خپل کتابتون له امله یې شهرت درلود او له سکندریې وروسته په نړۍ کې دویم لوی کتابتون و، همدارنګه په کې د سکلېپیوس لوی معبد شتون درلود چې نوموړی د لرغونو یوناني باورونو له مخې د طبابت او درملنې خدای ګڼل کېده. دغه ښار ځانته رواقي (ستاوندي) او همدارنګه افلاطوني فیلسوفان را جلب کړی و چې جالینوس  په ۱۴ کلنۍ کې له هغو سره بلد شو. هغه خپل مطالعات د هغه مهال د اصلي فلسفي سیسټمونو په برخه کې وکړل چې د ارسطو فلسفه او اپیکورېزم په کې شامل و. پلار یې د هغه لپاره د فلسفې یا سیاست په برخه کې د یوې سنتي مسلک پلان نیولی و او هڅه یې کوله چې هغه د ادبي او فلسفي اغېزو لاندې راولي. له دې سره جالینوس بیانوي چې د ۱۴۵ زکال په شاوخوا کې د هغه پلار په خوب کې سکلېپیوس ولید او ورته یې لارښوونه وکړه چې خپل زوی د طبابت په برخه کې زده کړو ته ولېږي. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

طبي زده کړې

سمول

جالینوس له خپلو لومړنیو لیبرال زده کړو وروسته د ۱۶ کلنۍ په عمر د طبیب یا مرستیال طبیب کېدو په موخه د زده کړو یوه څلور کلنه دوره د سیمه ییزې درملنې په معبد یا سکلېپیون کې پیل کړه. نوموړی هلته د یو شمېر کسانو لکه د پرګامون د ایسچیرون(Aeschrion of Pergamon)، ستراتونیوس (Stratonicus) او ستایروس (Satyrus) تر اغېز لاندې راغی. دغه معبد د مساج خونې یا د پاکولو د ځای په توګه عمل کاوه چې ناروغان به هلته د کشیشانو د خدمتونو د ترلاسه کولو په موخه تلل. په پرګامون کې دغه معبد ته تر ډېره رومیان ورتلل څو د خپلو دردونو یا ناروغیو لپاره درملنه ومومي. دغه معبد همدارنګه د یو شمېر مخکښو کسانو لکه د تاریخ پوه کلودیوس چاراکس، ویناوال آیلیسو آریستیدس، ژبغړاند پولمو او قونسل کوسپیوس روفینوس د راغونډېدو ځای و.

د جالینوس پلار په ۱۴۸ زکال کې ومړ او له همدې امله جالینوس د ۱۹ کلنۍ په عمر په یو خپلواک بډایه واوښت. وروسته له دې نوموړي د بقراط په لارښوونو کې شوې مشورې تعقیب کړې او په پریمانه کچه یې سفرونو او مطالعاتو ته مخه کړه؛ هغه د سمورنا (اوس ازمیر)، کورینث، کرت، کیلیکیه (اوس مهال چوکوروا)، قبرس او بالاخره د الکسندریې د لوی طبي ښوونځي په ګډون ګڼ شمېر ځایونو ته سفرونه وکړل او ځان یې د طبابت په برخه کې له بېلابېلو فکري مکتبونو سره بلد کړ. په ۱۵۷ زکال کې د ۲۸ کلنۍ په عمر پرګامون ته راوګرځېد او د اسیا د لوی کاهن د ګلادیاتورانو (سرتېرو) د طبیب په توګه وټاکل شو چې د آسیا تر ټولو زیات نفوذ لرونکي او بډایه کسان و. جالینوس ادعا کړې چې لوی کاهن وروسته له هغه چې یوه شادي یې راوویسته او نور طبیبان یې د هغې د ټپ په درملنې سره وازمویل، دی یې له ټولو څخه غوره کړه. کله چې هغوی دغه ټاکنه وه نه منله، جالینوس خپله د هغې د جراحي عملیات ترسره کړل او په دې سره د لوی کاهن پام وړ وګرځېد. نوموړي هلته په څلور کاله خپل ژوند کې د غذايي رژیم، د اندامونو د تناسب، حفظ الصحې او وقایوي چارو په اهمیت وپوهېد؛ همدارنګه یې د ژوندیو موجوداتو اناتومي او د بدن د غړو د ماتوالي او شدیدو ضربو درملنه زده کړه او د هغوی ټپونه یې «بدن ته د کړکۍ» په توګه یاد کړل. د نوموړي د دندې پر مهال یوازې ۵ ګلادیاتوران مړه شول چې د هغه د پخواني ځای ناستي پر مهال دغه کچه ۶۰ تنه وه؛ دا د هغوی ټپونو ته د جالینوس د ډېر پام پایله وه. په همدغه مهال کې نوموړي د نظري طبابت او فلسفې په برخه کې خپلې څېړنیزې چارې ترسره کړې. [۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

سرچينې

سمول
  1. ↑ S. Alexandru (2021). "Critical Remarks on Codices in which Galen Appears as a Member of the gens Claudia". Mnemosyne. 74 (4): 553–597. doi:10.1163/1568525x-12342720. S2CID 225298224.
  2. ↑ "Galen" entry in Collins English Dictionary.
  3. ↑ Life, death, and entertainment in the Roman Empire. David Stone Potter, D. J. Mattingly (1999). University of Michigan Press. p. 63. ISBN 0-472-08568-9
  4. ↑ "Galen on bloodletting: a study of the origins, development, and validity of his opinions, with a translation of the three works". Peter Brain, Galen (1986). Cambridge University Press. p. 1. ISBN 0-521-32085-2
  5. ↑ Nutton Vivian (1973). "The Chronology of Galen's Early Career". Classical Quarterly. 23 (1): 158–171. doi:10.1017/S0009838800036600. PMID 11624046. S2CID 35645790.
  6. ↑ "Galen on the affected parts. Translation from the Greek text with explanatory notes". Med Hist. 21 (2): 212. 1977. doi:10.1017/s0025727300037935. PMC 1081972.
  7. ↑ Arthur John Brock (translator), Introduction. Galen. On the Natural Faculties. Edinburgh 1916
  8. ↑ Debru, Armelle (1997). Galen on Pharmacology: Philosophy, History, and Medicine : Proceedings of the Vth International Galen Colloquium, Lille, 16–18 March 1995. Brill. ISBN 978-9004104037 – via Google Books.
  9. ↑ Rocca, Dr Julius (2003). Galen on the Brain: Anatomical Knowledge and Physiological Speculation in the Second Century AD. Studies in Ancient Medicine. Vol. 26. Brill. pp. 1–313. ISBN 978-9004125124. PMID 12848196.
  10. ↑ Nutton, V. (2005). "The Fatal Embrace: Galen and the History of Ancient Medicine". Science in Context (په انګليسي). 18 (1): 111–121. doi:10.1017/S0269889705000384. PMID 16075496. S2CID 10878807.
  11. ↑ Hankinson, R. J. (2008), Hankinson, R. J. (ed.), "The man and his work", The Cambridge Companion to Galen, Cambridge Companions to Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 1–33, ISBN 978-0-521-81954-1
  12. ↑ Von Staden, H. (1995). "Anatomy as rhetoric: Galen on dissection and persuasion". Journal of the History of Medicine and Allied Sciences. 50 (1): 47–66. doi:10.1093/jhmas/50.1.47. PMID 7876529.
  13. ↑ Andreas Vesalius (1543). De humani corporis Fabrica, Libri VII (په لاتیني). Basel, Switzerland: Johannes Oporinus. Archived from the original on 1 September 2016. نه اخيستل شوی 7 August 2010.
  14. ↑ O'Malley, C., Andreas Vesalius of Brussels, 1514–1564, Berkeley: University of California Press
  15. ↑ Siraisi, Nancy G., (1991) Girolamo Cardano and the Art of Medical Narrative, Journal of the History of Ideas. pp. 587–88.
  16. ↑ Bigotti, Fabrizio (2019). Physiology of the Soul. Mind, Body and Matter in the Galenic Tradition of the Late Renaissance (1550-1630) (په انګليسي). Brepols. pp. 21–40. ISBN 978-2-503-58161-3.
  17. ↑ West, John (1985). "Ibn al-Nafis, the pulmonary circulation, and the Islamic Golden Age". Journal of Applied Physiology. 105 (6): 1877–1880. doi:10.1152/japplphysiol.91171.2008. PMC 2612469. PMID 18845773.
  18. ↑ Claudii Galeni Pergameni (1992). Odysseas Hatzopoulos (ed.). "That the best physician is also a philosopher" with a Modern Greek Translation. Athens, Greece: Odysseas Hatzopoulos & Company: Kaktos Editions.
  19. ↑ Theodore J. Drizis (Fall 2008). "Medical ethics in a writing of Galen". Acta Med Hist Adriat. 6 (2): 333–336. PMID 20102254. نه اخيستل شوی 7 August 2010.
  20. ↑ Brian, P., 1977, "Galen on the ideal of the physician", South Africa Medical Journal, 52: 936–938 pdf Archived 2021-02-24 at the Wayback Machine.
  21. ↑ Bigotti, Fabrizio (2019). Physiology of the Soul: Mind, Body and Matter in the Galenic Tradition of Late Renaissance (1550-1630) (په انګليسي). Brepols. ISBN 978-2-503-58161-3.
  22. ↑ Frede, M. and R. Walzer, 1985, Three Treatises on the Nature of Science, Indianapolis: Hacket.
  23. ↑ De Lacy P (1972). "Galen's Platonism". American Journal of Philosophy. 1972 (1): 27–39. doi:10.2307/292898. JSTOR 292898.
  24. ↑ Cosans C (1997). "Galen's Critique of Rationalist and Empiricist Anatomy". Journal of the History of Biology. 30 (1): 35–54. doi:10.1023/a:1004266427468. PMID 11618979. S2CID 35323972.
  25. ↑ Cosans C (1998). "The Experimental Foundations of Galen's Teleology". Studies in History and Philosophy of Science. 29 (1): 63–80. Bibcode:1998SHPSA..29...63C. doi:10.1016/s0039-3681(96)00005-2.
  26. ↑ Todman, D. (2007). "Galen (129–199)". Journal of Neurology (په انګليسي). 254 (7): 975–976. doi:10.1007/s00415-007-0625-5. PMID 17676358. S2CID 33437522.
  27. ↑ γαληνός, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
  28. ↑ Galen and roman medicine
  29. ↑ Arthur John Brock (translator), Introduction. Galen. On the Natural Faculties. Edinburgh 1916
  30. ↑ Metzger BM. New Testament Studies: Philological, Versional, and Patristic. Brill 1980, ISBN 978-90-04-06163-7
  31. ↑ "Galen | Biography, Achievements, & Facts". Encyclopedia Britannica (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2020-12-18.
  32. ↑ Nutton Vivian (1973). "The Chronology of Galen's Early Career". Classical Quarterly. 23 (1): 158–171. doi:10.1017/S0009838800036600. PMID 11624046. S2CID 35645790.
  33. ↑ Hankinson, R. J. (2008), Hankinson, R. J. (ed.), "The man and his work", The Cambridge Companion to Galen, Cambridge Companions to Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 1–33, ISBN 978-0-521-81954-1
  34. ↑ "Hippocrates Collected Works I". daedalus.umkc.edu. Archived from the original on 2011-09-30. نه اخيستل شوی 2023-06-20. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help)
  35. ↑ Nutton Vivian (1973). "The Chronology of Galen's Early Career". Classical Quarterly. 23 (1): 158–171. doi:10.1017/S0009838800036600. PMID 11624046. S2CID 35645790.
  36. ↑ Ustun C. Galen and his anatomic eponym: Vein of Galen. Clinical Anatomy Volume 17 Issue 6 454–457, 2004
  37. ↑ Galen; Grant, Mark (2018). Galen on Food and Diet. Psychology Press. ISBN 9780415232333 – via Google Books.
  38. ↑ Gleason, M. Making Men: Sophists and Self-Presentation in Ancient Rome. Princeton 1995
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=جالینوس&oldid=339784" نه اخيستل شوی