ويکيپېډيا

بنوآ منډلبراټ


بنوآ بي. منډلبراټ (زوکړه: د ۱۹۲۴ زکال د نومبر ۲۰مه – مړینه: د ۲۰۱۰ زکال د اکتوبر ۱۴مه) پولنډي الاصله فرانسوي او امریکایي ریاضي پوه او نابغه و چې له عملي ساینسي موضوعاتو په ځانګړې توګه له هغو موضوعاتو سره یې لیوالتیا لرله چې په فیزیکي ښکارندو کې د «سازښت د هنر» او همدارنګه «د ژوندانه د نه کنټرول کېدونکي عنصر» په توګه پېژندل کېږي. هغه خپله ځان «فرکټالېسټ» باله او د فرکټال هندسې په برخه کې یې د خپلې ونډې له امله شهرت درلود؛ نوموړي د «فرکټال» کلمه ابداع او همدارنګه یې په طبیعت کې د «سازښت او ځان ورته والي» تیوري ته پراختیا ورکړه. [۱][۲][۳][۴]

منډلبراټ د ۱۱ کلنۍ په عمر له خپلې کورنۍ سره یوځای د پولنډ له وارسا څخه فرانسې ته کډه وکړه. د دویمې نړیوالې جګړې له پای وروسته نوموړي د ریاضیاتو په برخه کې د پاریس او متحده ایالاتو په پوهنتونونو کې زده کړې وکړې؛ ده د کالیفورنیا د ټکنالوژۍ له انستیتیوت څخه د هوانوردۍ په برخه کې د ماسټرۍ سند ترلاسه کړ. هغه د خپل کاري ژوند ډیری برخه په فرانسه او متحده ایالاتو کې تېره کړه ځکه چې د دواړو هېوادونو تابعیت یې درلود. نوموړي په ۱۹۵۸ زکال کې د کار او کسب د دستګاوو له نړیوال شرکت (IBM) سره کار ته مخه کړه او ۳۵ کاله یې دلته کار وکړ؛ هغه د همدغه شرکت غړیتوب ترلاسه کړ او په دوره یي توګه به یې په هاروارډ پوهنتون کې د تدریس په موخه له هغو رخصت اخیست. په هاروارډ کې یې په متحده ایالاتو کې د پنبې څخه د جوړېدونکو توکو د بازار اړوند د خپلې څېړنې له خپرولو وروسته د اقتصاد او تطبیقي علومو تدریس ته مخه کړه.

منډلبراټ د آی بي ام شرکت کمپیوټرونو ته د لاسرسي له امله یو له لومړنیو کسانو څخه و چې د فرکټال هندسې د رامنځته کولو او د هغو د انځورونو د ښوولو په موخه یې له کمپیوټري ګرافیک څخه ګټنه وکړه چې له امله یې په ۱۹۸۰ زکال کې د منډلبراټ ټولګه کشف شوه. هغه وښووله چې څه ډول کېدای شي د ساده قوانینو پر مټ بصري پیچلتیا رامنځته شي. هغه څرګنده کړه چې د ورېځو یا سواحلي کرښو په څېر یو شمېر شیان چې په معمول ډول «سازښت نه لرونکي»، «ګډوډ» او یا هم «جنجالي» ګڼل کېږي په واقعیت کې د «نظم درجه» لري. د ریاضي او هندسې په برخو کې د هغه څېړنو د ستاتیکي فیزیک، هوا پوهنې، هایډرولوژي، جیومورفولوژي، اناتومي، ټکسانومي، عصب پوهنې، ژب پوهنې، معلوماتي ټکنالوژۍ، کمپیوټري ګرافیک، اقتصاد، ځمک پوهنې، طبابت، فیزیکي کائنات پوهنې، انجینرۍ، د کړکېچ د نظریې، اکونوفیزیک، متالورژي او ټولنیزو علومو په برخو کې مرستې کړې دي. [۵][۶]

نوموړی د خپل مسلکي ژوند په وروستیو کې په ییل پوهنتون کې د ریاضي د څانګې سټرلېنګ ښوونکی و؛ چېرې چې نوموړی تر ټولو ډیر عمر لرونکی، خو نوی ښوونکی و. منډلبراټ همدارنګه په پاسیفیک نارت وېسټ ملي لابراتوار، د فرانسې په لیل نورد پوهنتون، د پرمختللو مطالعاتو په انستیتیوت او د علمي څېړنو په ملي مرکز کې فعالیت درلود. نوموړي د خپل مسلکي ژوند په اوږدو کې ۱۵ افتخاري دوکتوراوې ترلاسه کړې، په ګڼ شمېر علمي مجلو کې یې مقالې خپرې شوې او همدارنګه یې ګڼ شمېر جوایز ترلاسه کړي. د هغه ژوند لیک د نوموړي له مړینې وروسته په ۲۰۱۲ زکال کې د «The Fractalist: Memoir of a Scientific Maverick» تر عنوان لاندې خپور شو. [۷]

لومړني کلونه

سمول

بنډیکت منډلبراټ د پولنډ د دویم جمهوریت پر مهال د وارسا په یوه لیتوانیايي یهودي کورنۍ کې وزیږېد. پلار یې د جامو سوداګري کوله او مور یې د غاښونو ډاکټره وه. ده د خپل ښوونځي په لومړنیو دوو کلونو کې د خپل تره سره زده کړې وکړې چې په میخانیکي ډول یې له زده کړو څخه کرکه لرله: «زما ټول ژوند د شطرنج لوبې په کولو، د نقشې په مطالعه او همدارنګه د دې په زده کړې تېر شو چې څه ډول زه د خپل چاپېر توکو ته وګورم». په ۱۹۳۶ زکال کې هغه مهال چې منډلبراټ ۱۱ کلن و، کورنۍ یې له پولنډ څخه فرانسې ته کډه شوه. دغه کډوالي، نړیواله دویمه جګړه او د هغه ریاضي پوه تره سزولیم منډلبراټ (چې د ۱۹۲۰ زکال په شاوخوا کې پاریس ته کډه شوی و) په ګډه سره د هغه د معیاري زده کړو پر وړاندې خنډ وګرځېدل. هغه لیکلي: «دغه واقعیت چې پلار او مور مې د سیاسي او اقتصادي پناه غوښتونکو په توګه په فرانسه کې له سزولیم سره یوځای شول، زموږ ژوند یې وژغوره». [۸][۹][۱۰][۱۱]

منډلبراټ د دویمې نړیوالې جګړې تر پیله په پاریس کې د رولین لیسې (اوس مهال د ژاک – ډکور کالج یا لېسه) ته تر هغه مهاله ولاړ چې کورنۍ یې د فرانسې تیول سیمې ته کډه وکړه. له هغه سره د بریو-لا- ګیارد ښار خاخام ډیوېډ فویرورکر مرسته وکړه چې خپلو زده کړو ته دوام ورکړي. دغه مهال د فرانسې ډېری برخې د نازیانو له خوا نیول شوې او خپله منډلبراټ هم دغه دوره داسې یاده کړې:[۱۲]

زموږ همېشنۍ وېره له دې څخه وه چې کېدای شي زموږ په کافي کچه هوډمن دښمن موږ داسې یوې ادارې ته معرفي کړي چې بیا مو هغوی د مرګ لوري ته ولېږي. همدغه ډول چاره په پاریس کې د زینا مورهنګ په نامه زموږ له یوې نږدې ملګرې ډاکټرې سره وشوه چې موږ ته په نږدې سیمه کې یې دنده لرله. یو بل ډاکټر هم په ډېرې سادګۍ سره د سیالۍ د له منځه وړو په موخه هغه وغندله ... موږ له دغه ډول برخلیک څخه وتښتېدو. څوک په دې پوهېږي چې ولې؟[۱۳]:49

منډلبراټ په ۱۹۴۴ زکال کې بېرته پاریس ته راوګرځېد او د لیون ښار په دوپارک لیسه کې یې زده کړې وکړې؛ دلته له زده کړو څخه وروسته له ۱۹۴۵ زکال څخه تر ۱۹۴۷ زکال پورې پلتخنیک پوهنتون ته ولاړ او هلته یې بیا د ګاسټون جولیا او پل لېوي تر نظر لاندې زده کړو ته دوام ورکړ. نوموړي له ۱۹۴۷ زکال څخه تر ۱۹۴۹ زکال پورې د کالیفورنیا د ټکنالوژۍ په انستیتیوت کې زده کړې وکړې او له دغه ځایه یې د هوانوردۍ په برخه کې د ماسټرۍ سند ترلاسه کړ. فرانسې ته له بېرته ستنېدو وروسته نوموړي په ۱۹۵۲ زکال کې د پاریس له پوهنتون څخه د ریاضیکي علومو افتخاري دوکتورا ترلاسه کړه. [۱۴]

څېړنیز ژوند

سمول

له ۱۹۴۹ زکال څخه تر ۱۹۵۸ زکال پورې منډلبراټ د فرانسې د علومو د څېړنیز ملي مرکز د کارکوونکي په توګه کار وکړ. په دغه موده کې نوموړي یوکال په نیوجرسي کې د پرینسټون د پرمختللو علمي څېړنو په ملي مرکز کې تېر کړ، چېرې چې جان فون نویمان له هغه مالي ملاتړ کاوه. په ۱۹۵۵ زکال کې نوموړي له الیټ کاګان سره واده وکړ او د سویس جینوا ته ولاړ (څو د ژنټیکي معرفت پوهنې په نړیوال مرکز کې له ژان پیاژه سره همکاري وکړي)؛ وروسته بیا د فرانسې لیل نورد پوهنتون ته ولاړ. په ۱۹۵۸ زکال کې دغې جوړې متحده ایالاتو ته کډه وکړه او د نیویارک په یورک ټاون هایټس کې د توماس جې واټسون په آی بي ام څېړنیز مرکز کې له څېړنیز پلاوي سره مل شو. نوموړي ۳۵ کاله په آی بي ام کې تېر کړل، د آی بي ام غړی شو او له تقاعد وروسته د هغو افتخاري غړی پاتې شو. [۱۵][۱۶]

له ۱۹۵۱ زکال وروسته منډلبراټ نورو مسایلو ته هم مخه کړه او نه یوازې دا چې د ریاضیاتو بلکې د اطلاعاتو د نظریې، اقتصاد او مایعاتو د ډینامیک په څېر یې د نورو ډیرو تطبیقي برخو اړوند علمي مقالې خپرې کړې.

مړینه او میراث

سمول

منډلبراټ د ۲۰۱۰ زکال د اکتوبر په ۱۴مه د ۸۵ کلنو په عمر د پانقراس د سرطان له امله د ماسچوستس، کمبرېج په یوه پالنځای کې ومړ. ریاضي پوه هاینز اتو پیټګن د هغه د مړینې د خبر اړوند په غبرګون کې وویل: «که چېرې په ریاضیاتو او همدارنګه د نورو علومو په برخه کې د هغه د اغېز اړوند خبرې وکړو، نوموړی په وروستیو ۵۰ کلونو کې یو له مهمو څېرو څخه و». [۱۷]

د ټېډ کانفرانس متصدي کریس انډرسون، منډلبراټ د هغه کس په توګه توصیف کړی چې په خبره یې د «نړۍ اړوند زموږ لیدلوری بدل کړ». د منډلبراټ د مړینې پر مهال د فرانسې ولسمشر نیکولا سارکوزي وویل چې منډلبراټ «پیاوړی او اصیل فکر درلود او هېڅکله یې د نوښتونو د ترسره کولو او همدارنګه د پخوا څخه ټاکل شوو عقایدو د له منځه وړو څخه لاس نه اخیست... د هغه چارو په بشپړ ډول له موجودو څېړنیزو جریانونو بهر وده لرله چې له امله یې د اطلاعاتو معاصره تیوري رامنځته شوه». ایکانومېسټ ورځپاڼې د منډلبراټ د مړینې اړوند د خپلې خواخوږۍ په پیغام کې هغه «د پوهانو ترمنځ د مخکښ» په توګه توصیف کړ او هغه یې د «فرکټال هندسې پلار» وباله. [۱۸][۱۹][۲۰]

سرچينې

سمول
  1. ↑ "Remembering the Father of Fractals". 22 October 2010. Archived from the original on 8 January 2018. نه اخيستل شوی 8 January 2018.
  2. ↑ Mandelbrot, Benoit (February 2010), "Fractals and the art of roughness", TED.com, archived from the original on 14 April 2016
  3. ↑ Hudson & Mandelbrot, Prelude, page xviii
  4. ↑ Gomory, R. (2010). "Benoît Mandelbrot (1924–2010)". Nature. 468 (7322): 378. Bibcode:2010Natur.468..378G. doi:10.1038/468378a. PMID 21085164. S2CID 4393964.
  5. ↑ Wolfram, Stephen (22 November 2012). "The Father of Fractals". The Wall Street Journal. Archived from the original on 25 August 2017.
  6. ↑ list includes specific sciences mentioned in Hudson & Mandelbrot, the Prelude, p. xvi, and p. 26
  7. ↑ Olson, Steve (November–December 2004). "The Genius of the Unpredictable". Yale Alumni Magazine. Archived from the original on 22 October 2014. نه اخيستل شوی 22 July 2014.
  8. ↑ Gołąb-Meyer, Zofia (Spring 2011). "Benoit Mandelbrot (1924–2010) – ojciec geometrii fraktalnej". Foton. Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. 112: 50. نه اخيستل شوی 25 December 2021.
  9. ↑ Hoffman, Jascha (2010-10-16). "Benoît Mandelbrot, Novel Mathematician, Dies at 85 (Published 2010)". The New York Times (په انګليسي). ISSN 0362-4331. Archived from the original on 21 January 2017. نه اخيستل شوی 2020-11-20.
  10. ↑ Mandelbrot, Benoît (2002). "The Wolf Prizes for Physics, A Maverick's Apprenticeship" (PDF). Imperial College Press. Archived (PDF) from the original on 3 December 2013. نه اخيستل شوی 23 April 2012.
  11. ↑ "'Fractal' mathematician Benoît Mandelbrot dies aged 85". BBC Online. 17 October 2010. Archived from the original on 18 October 2010. نه اخيستل شوی 17 October 2010.
  12. ↑ Hemenway, P. (2005). Divine proportion: Phi in art, nature and science. Psychology Press. ISBN 0-415-34495-6.
  13. ↑ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named maverick
  14. ↑ Mandelbrot, Benoît (2002). "The Wolf Prizes for Physics, A Maverick's Apprenticeship" (PDF). Imperial College Press. Archived (PDF) from the original on 3 December 2013. نه اخيستل شوی 23 April 2012.
  15. ↑ Mandelbrot, Benoît (2002). "The Wolf Prizes for Physics, A Maverick's Apprenticeship" (PDF). Imperial College Press. Archived (PDF) from the original on 3 December 2013. نه اخيستل شوی 23 April 2012.
  16. ↑ Mandelbrot, B. B. (1984). "Mathematical People, Interview of B. B. Mandelbrot" (PDF). Interviewed by Anthony Barcellos. Birkhaüser. Archived (PDF) from the original on 27 April 2015. نه اخيستل شوی 25 June 2013.
  17. ↑ "Benoît Mandelbrot, fractals pioneer, dies". United Press International. 16 October 2010. Archived from the original on 22 October 2012. نه اخيستل شوی 17 October 2010.
  18. ↑ Benoît Mandelbrot's obituary Archived 24 October 2010 at the Wayback Machine.. The Economist (21 October 2010)
  19. ↑ "Sarkozy rend hommage à Mandelbrot" [Sarkozy pays homage to Mandelbrot]. Le Figaro (په فرانسوي). Archived from the original on 28 July 2013. نه اخيستل شوی 17 October 2010.
  20. ↑ "Mandelbrot, father of fractal geometry, dies". The Gazette. Archived from the original on 19 October 2010. نه اخيستل شوی 16 October 2010.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=بنوآ_منډلبراټ&oldid=303991" نه اخيستل شوی