بریټانیا د جګړو په دوره کې
په بریټانیا کې د جګړو پر مهال (۱۹۱۸ ـ ۱۹۳۹ز کلونو) د ایرلینډ له وېش وروسته، که څه هم اقتصادي ناورین و خو نسبي ثبات حاکم و. په سیاسي ډګر کې د لیبرال ګوند سقوط وکړ او کارګر ګوند د واکمن محافظه کار ګوند د اصلي مخالف په توګه راڅرګند شو. له اقتصادي او سیاسي پلوه ستر ناورین د نورو لویو هېوادونو په پرتله په کمه کچه انګلستان تر اغېز لاندې راوست. که څه هم ځینې سیمې په ځانګړې توګه د سکاټلیند او د انګلستان په شمال لویدیځې برخې کې معدني سیمې لاهم له اوږدې مودې بېکارۍ او سختۍ نه ځورېدلې.
د ارتور مارویک په نامه تاریخ لیکونکی د انګلستان د ټولنې بنسټیز بدلون د لویې جګړې له امله بولي، هغه سیلاب چې ډېری پخواني لیدلوري یې له منځه یوړل او یوه مساوي ټولنه یې رامنځته کړه. هغه د ۱۹۲۰ ز لسیزې نامتو ادبي بدبیني یا ناهیلي غلطه بولي او داسې استدلال کوي، چې جګړې بریټانیایي ټولنې ته د اوږدې مودې لپاره ډېرې لویې مثبتې پایلې لرلې دي. هغه د کارګرانو په منځ کې یوې ځواکمنې ځان پېژندنې ته اشاره کوي، چې په چټکۍ سره یې د کارګر ګوند رامنځته کړ، د ښځو د رایې ورکولو نسبي حق، او دغه راز د ټولنیزو اصلاحاتو چټکوالی او اقتصاد باندې دولت د کنټرول درلودل. هغه په عمومي توګه د اشرافو او د واکمن ځواک پر وړاندې د درناوي کمېدل او په انفرادي اخلاقي چلند کې د ځوانانو تر منځ د دودیزو محدودیتونو کمزوري ویني. سیمه ییزو کیمیاپوهانو د امیندوارۍ ضد درمل وپلورل. مارویک وايي چې د دې دورې په لړ کې طبقاتي توپیرونه راکم او ملي یووالی ډېر شو او په بریتانیایي ټولنې کې نور هم مساوات او برابرۍ رامنځته شوه. [۱][۲]
سیاسي تاریخ سمول
د لوید جورج ایتلافي دولت: ۱۹۱۸ – ۱۹۲۲ ز سمول
د ډیویډ لویډ جورج په مشرۍ ایتلافي حکومت د ۱۹۱۸ ز کال په عمومي ټاکنو کې په زړه پورې بریا ترلاسه کړه ، او ژمنه یې وکړه چې «د اتلانو د ژوند کولو لپاره به مناسب هیواد» جوړوي. د ددې ایتلاف اکثریت وکیلان محافظه کار وو، همداراز په ټاکنو کې د H. H. Asquith لیبرال او د کارګر ګوند بریا مخ په ځوړ روانه وه.[۳]
د حګړې د وخت ځیني قوانین او مقررات لکه د صنعت دولتي کېدل، د نرخ کنټرول، د خامو موادو کنټرول، او بهرنۍ سوداګرۍ لغوه شوه، او سوداګریزو اتحادیو د دوی پر وړاندې ځیني محدودونکې لارې چارې رامنځته کړې. په دې توګه د خوراکي توکو بسته بندي یا ډلبندي تر ۱۹۲۱ ز کاله پورې پاتې شوه. قیمتونه د ۱۹۱۹ ز کال په لړ کې د جګړې د وخت په پرتله دوه چنده زیات شول او دا هرڅه د حق الزحمې د زیاتوالي لامل شو. لوړ مالیات د دولت د بېځایه لګښتونو د لامل په توګه وګڼل شوو او په ۱۹۲۱ ز کال کې د ضایعاتو ضد غورځنګ پیل شو، چې په «بېځایه او اضافي» عامه لګښتونو باندې د خپلو نیوکو او پر بنسټ یې د پام وړ ملاتړ ترلاسه کړ. دولت سر ایرک ګېدس د دولتي لګښتونو اړوند کمیټې د مشر په توګه وټاکه او د ۱۹۲۲ ز کال په فبروري میاشت کې یې خپل راپور خپور کړ، چې په دې راپور کې یې د وسله والو ځواکونو او ټولنیزو خدمتونو په برخه کې د لګښتونو د کمولو وړاندیز کړی و. په دولتي لګښتونو باندې د «ګېدس تبر وهل» او په ۱۹۲۲ ز کال کې له جګړې وروسته د اقتصادي ودې پای ته رسېدو د بیارغونې او «د اتلانو لپاره د کورونو» د ورکولو اړوند ژمنو عملي کېدل ناممکنه کړي و. [۴][۵][۶][۷][۸]
د ډیموکراسۍ پراختیا سمول
د خلکو د استازولۍ یا نمایندګۍ قانون په ۱۹۱۸ز کال کې بالاخره په ۲۱ کلنۍ کې نارینه وو ته رایې ورکولو نړیوال حق، پرته له دې چې د مالکیت صلاحیت ولري ورکړ. ان په بې څاري ډول دې امر له ۳۰ کالو نه پورته عمر لرونکو ښځو لپاره د رایې ورکولو د حق لاره پرانیسته. په ۱۹۲۸ ز کال کې ټولې ښځې د نارینه وو په څیر په ورته شرایطو باندې تر پوښښ لاندې وې. د انقلابي ځواکونو په راڅرګندېدو سره، په ځانګړې توګه په بالشویک روسیه او سوسیالیستي المان کې، په مجارستان، ایټالیا او نورو ځایونو کې انقلاب د نخبه ګانو او اشرافو د راپرځولو لپاره و. کارګر ګوند تر ډېره د کارګرې طبقې سیاست کنترولوو، او په کلکه یې د لندن د حکومت ملاتړ کاوه او د تاوتریخوالي لرونکي انقلاب سره مخالف و. محافظه کاران په ځانګړې توګه په صنعتي سکاتلیند کې د «رید کلایدساید Red Clydeside» په هکله اندېښمن وو. د دوی وېره غلطه وه، ځکه چې د هېڅ ډول انقلاب لپاره کومه منظمه هڅه موجود نه وه. په رید کلایدساید کې سپین پوسته کیڼ اړخي افراطي سړي د تورپوستو او ښځو له ښو دندو نه د ګوښه کولو په هکله اندېښمن و. [۹][۱۰][۱۱]
سره له دې د جمهوریت غوښتنې په هکله اندیښنې موجودې وې. پاچا او د هغه نږدې سلاکاران د بریټانیا پاچاهۍ ته د جمهوریت ګواښ په اړه خورا اندیښمن وو. دغه راز عصبي محافظه کارانو جمهوریت غوښتنه له سوسیالیزم او د کارګرانو مخ پر ودې غورځنګ سره یوځای کړه. د دوی اندیښنې، که څه هم له مبالغې ډکې وې؛ خو په پایله کې د پاچاهۍ د داسې ټولنیز رول بیا جوړولو لامل شوې، چې د کارګر طبقه او د هغو اړوند استازي یې هم په برکي ونیول، د جورج لپاره داسې یو د پام وړ بدلون و، چې د سمندري ځواک له افسرانو او دغه راز د ځمکې له مشرانو او اشرافو سره ډېر هوسا و. په حقیقت کې سوسیالیستانو تر ۱۹۱۱ ز کاله پورې نور د پاچاهۍ ضد خپلو شعارونو باندې باور نه درلود او د پنځم جورج پر وړاندې یې د صبر او انتظار چلند اختیار کړ. هغوی دې ته چمتو وو، چې د لومړي ګام په اخیستلو یا کوچنۍ لېوالتیا په لیدو له پاچاهۍ سره موافقه وکړي، چې جورج د جګړې پر مهال دا ګام پورته کړ، هغه شاوخوا ۳۰۰ ځلې د کیښتیو او وسلو اړوند فابریکو نه لیدنه وکړه، له عادي کارګرانو سره یې خبرې وکړې او د جګړې د هلو ځلو او هڅو لپاره یې د دوی د سخت کار له امله هغوی وهڅول او مبارکي یې ورکړه. هغه یو ډېر ډیموکراټیک دریځ غوره کړ، چې له طبقاتي لیکو نه تېر شو او د خلکو او پاچاهۍ تر منځ واټن یې ختم کړ. پاچا د کارګر ګوند له مخکښو سیاستوالو او د سوداګرۍ اتحادیې له اړوندو چارواکو سره هم ښې او دوستانه اړیکې جوړې کړې. د پنځم جورج په وسیله د ټولنیز واټن او بېوزلیو له منځه وړلو د شاهي کورنۍ چلند ښه کړ او د ۱۹۲۰ ز لسیزې اړوند اقتصادي ناورینونو په لړ کې او له هغه وروسته د دوه نسلونو لپاره د هغوی محبوبیت یې لا ډېر کړ. د بېلګې په توګه، په ۱۹۲۴ ز کال کې پاچا دې ته چمتوالی وښود، چې غواړي د درې ګوندونو د واضح اکثریت په غیاب کې د هر یوه ګوند لپاره استنلي بالدوین محافظه کاره لومړی وزیر د رمزي مک دونالډ ځایناستی کړي، چې مک دونالډ د کارګر ګوند لومړنی صدراعظم و. د مک دونالډ له حکومت نه د پاچا جورج عالمانه او هوښیار ملاتړ او تود هرکلي په ټول هیواد کې د ګوند د پلویانو شکونه له منځه یوړل.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
ایرلنډ سمول
د ایرلنډ جمهوریت غوښتونکو په وسیله یو وسله وال پاڅون د پاک اختر (ایستر رایزینګ) په نامه رامنځته شو، چې دا پاڅون د ۱۹۱۶ ز کال د پاک اختر په اونۍ کې ترسره شو. دا پاڅون په غلط ډول تنظیم شوی و، چې ډېر ژر د اردو سرتېرو په وسیله مات او وځپل شو. دولت د سخت جبر او زور زیاتي له لارې د ۲۰۰۰ تنو په نیولو او د ۱۵ تنه مشرانو په چټک اعدام سره دې پاڅون ته ځواب ورکړ. تر دې وروسته د کاتولیکي ایرلنډیانو په مزاج او خوی کې پراخ بدلون رامنځته شو او د غچ اخیستلو او خپلواکۍ غوښتنه یې وکړه. په ۱۹۱۷ ز کال کې ډیویډ لویډ جورج د ایرلند د ۱۹۱۷ – ۱۹۱۸ ز مجلس راوغوښت، ترڅو د ایرلنډ لپاره د کورني قانون مهمې موضوع د حل او فصل په هکله، چې په کمه کچه ملاتړ یې درلود پرېکړه وکړي. په ایرلنډ کې له پاک اختر یا ایستر رایزینګ پاڅون نه وروسته د جمهوریت غوښتونکو د خواخوږۍ زیاتوالی د ۱۹۱۸ ز کال په اپریل میاشت کې ایرلنډ ته د جبري خدمت کولو اړوند قانون د تمدید کولو په برخه کې د لویډ جورج سختې هلې ځلې د ۱۹۱۸ ز کال د ډسمبر میاشتې په ټاکنو کې د واکمن ګوند له منځه تلو لامل شوې. هغوی د بریټانیا له جنګي هڅو ملاتړ وکړ چې بیا وروسته د سین فین له خوا بې ځایه شوو، چې ډېری مخالفین یې د بریټانیا له حکومت سره د مرستو لپاره راټول کړي وو. د سین فین استازو د بریټانیا په پارلمان کې خپلې څوکۍ ونه نیولې، د هغه پرځای یې دوبلین کې خپل نوی پارلمان جوړ او سمدلاسه یې د ایرلنډ جمهوریت اعلان کړ. [۱۶][۱۷][۱۸]
سرچينې سمول
- ↑ John Peel, "The manufacture and retailing of contraceptives in England." Population Studies 17.2 (1963): 113–125.
- ↑ Arthur Marwick, The Deluge: British Society and the First World War (1965)
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (Oxford: Oxford University Press, 1965), p. 128.
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (1965), p. 139.
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (1965), p. 140.
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (1965), p. 183.
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (1965), pp. 183-184.
- ↑ A. J. P. Taylor, English History 1914–1945 (1965), pp. 183, 187-188.
- ↑ Robert Blackburn, "Laying the foundations of the modern voting system: The Representation of the People Act 1918." Parliamentary History 30.1 (2011): 33–52.
- ↑ Jacquelin Jenkinson, "Black Sailors on Red Clydeside: rioting, reactionary trade unionism and conflicting notions of ‘Britishness’ following the First World War." Twentieth Century British History 19.1 (2007): 29–60.
- ↑ Kay Blackwell, "Women on Red Clydeside: The Invisible Workforce Debate." Journal of Scottish Historical Studies 21.2 (2001): 140–162.
- ↑ Kenneth Rose, King George V (2000) p 215 [https://books.google.com/books?id=9BuIAgAAQBAJ&pg=PA40 online excerpt.
- ↑ Neville Kirk, "The conditions of royal rule: Australian and British socialist and labour attitudes to the monarchy, 1901–11." Social History 30.1 (2005): 64–88, especially p. 80.
- ↑ H. C. G. Matthew, "George V (1865–1936)" Oxford Dictionary of National Biography
- ↑ Frank Prochaska, "George V and Republicanism, 1917–1919." Twentieth Century British History 1999 10(1): 27–51.
- ↑ Fearghal McGarry, The Rising: Easter 1916 (2010).
- ↑ Caoimhe Nic Dhaibheid, "The Irish National Aid Association and the Radicalisation of Public Opinion in Ireland, 1916–1918." The Historical Journal 55.3 (2012): 705–729.
- ↑ Nick Pelling, Anglo-Irish Relations: 1798–1922 (2003) pp. 98–109.