اسلامي افراطیت

اسلامي افراطیت یا افراطي اسلام هغو افراطي عقیدو او چلندونو ته اشاره کوي، چې د اسلام له دین سره تړاو ولري. دا مخالف اصطلاحات، د بېلابېلو پېژندونو پرمټ وړاندې شوي، له علمي مفاهیمو نه نیولې تر دې نظریې پورې چې له اسلام پرته نورې ټولې ایډیالوژۍ ناکامې شوې او په ټیته مرتبه کې دي. دا کولای شي، د اسلام هغو فرقو ته هم وغځېږي، چې دا ډول عقیدې نه لري. په سیاسي تعریفونو کې هغه تعریفونه شامل دي، چې د بریتانیا د حکومت له خوا کارول کېږي او اسلامي افراطیت، د اسلام هر ډول بڼې ته کاروي، چې له «ډیموکراسۍ، د قانون حاکمیت، انفرادي آزادۍ، متقابل احترام او له بېلابېلو دینونو او عقیدو» سره مخالفت لري.

دا باید له اسلامي بنسټپالنې یا اسلامیت سره په ټکر که نه وي، لومړی یې د مسلمانانو د خوځښت په توګه پېژندل شوی او په دې باور دي، چې اکثریت مسلمان هېوادونه، باید د اسلامي دولت بنسټونو ته را وګرځي او دویم یې یو ډول سیاسي اسلام دی، که څه هم ځینې بیا اسلامي بنسټپالنه او اسلامپالنه دواړه د اسلامي افراطیت ډولونه ګڼي. اسلامي ټروریزم او جهاد، زیاتره وخت د افراطیت پایله ده، خو په ټولو حالتونو کې نه دی.

پېژندونه

علمي پېژند

د افراطي اسلام علمي پېژند دوه برخې لري:

لومړی: اسلامي فکر وایي: له اسلام پرته نورې ټولې ایډیالوژۍ که له لوېدیځ سره تړاو ولري (د پانګوالۍ نظام) او که له ختیځ (کمونیزم او سوسیالیزم) ناکامې شوې او خپله ماته یې څرګنده کړې ده.

دویم: اسلامي تفکر وایي: نیمه سیکولر رژیمونه غلط دي، ځکه له اسلام نه بې پروا دي.

د افراطي اسلام مهمې اغېزې

د اسلام په لومړیو کې

د افراطي اسلام د علمي پېژند له مخې دویم شرط دا دی، چې هغه څه د افراطي اسلام په توګه ونومول شي، چې د دولت ضد وي.  په پایله کې د افراطي اسلام لپاره حکومت شرط دی. په هر حال، سره له دې چې د ویسټفالیا سوله په ۱۶۴۸ز کال کې رامنځته شوه او ملي دولت یې معرفي کړ، د اسلامي تاریخ د جوړوونکو پېړیو لیکنو پر معاصرو لیکنو اغېزې درلودې. معاصرې لیکنې په هغه مهال پورې اړوندېږي، چې په اسلامي نړۍ کې د ملي دولت مفهوم په افراطي ډول رامنځته شو. د افراطي اسلام اصلي اغېزې، چې له لومړي اسلام نه سرچینه اخلي، دا دي:

خوارج

اسلامي افراطیت، د اسلام په لومړي تاریخ پورې اړه لري، یعنې هغه مهال چې په ۷مه پېړۍ کې خوارج راڅرګند شول. د خوارجو، سنیانو او شیعه ګانو تر منځ اصلي اختلاف د پیغمبر اکرم (ص) تر وفات وروسته رامنځته شول، چې د اسلامي امت د لارښوونې لپاره د سیاسي او مذهبي ځایناستي پر سر شخړه وه. خوارجو له خپل اصلي سیاسي درېځ نه افراطي عقیدو ته وده ورکړه، چې دوی یې له سني او شیعه مسلمانانو نه جلا کړل. شیعه ګان په دې باور دي، چې علي ابن ابي طالب د محمد (ص) ریښتینی ځایناستی دی، خو سنیان وایي، چې ابوبکر (رض) د دغه مقام وړ دی. خوارج د لومړۍ فتنې ( لومړۍ اسلامي کورنۍ جګړې) پر مهال له شیعه او سني نه بېل شول، دوی په ځانګړي ډول د تکفیر په اړه افراطي درېځ خپل کړی و، چې سني او شیعه مسلمانان یې کافر یا دروغجن مسلمانان (منافقین) اعلان کړل او له همدې امله یې دوی له دین نه د اوښتنې لپاره د وژلو وړ ګڼل.

اسلامي سنت د خوارجو اصل په ۶۵۷ز کال کې د علي( رض) او معاویه تر منځ په صفین کې د جګړې پر مهال ګڼي. کله چې علي (رض) له پوځي کړکېچ سره مخامخ شو او موافقه یې وکړه، چې دا لانجه به منځګړیتوب ته سپاري؛ خو له دې سره یې د ګوند ځینې غړي له ملاتړه په شا شول. قضاوت یوازې د الله (ج) په لاس کې دی (لاَ حُكْم إلَا لِلّهِ) دا د دغو بېلتون غوښتونکو شعار وګرځېد. دوی ځان ته الشورات (پلورونکي) وویل، تر څو شهادت ته د لېوالتیا لپاره د خپل ژوند پلورل ښکاره کړي.

لومړیو خوارجو د علي (رض) او معاویه (رض) مخالفت وکړ او خپل مشران یې وټاکل. علي (رض) دوی ته کلکه ماتې ورکړه، چې په پایله کې د یوه خوارج له خوا شهید شو. خوارج د امویانو پر وړاندې په چریکي جګړو کې ښکېل وو، خو یوازې د دویمې فتنې (دویمې اسلامي کورنۍ جګړې) په لړ کې هغه مهال پر یو خوځښت بدل شو، چې دوی په یوه وخت کې د خپلو سیالانو په پرتله ډېرې سیمې نیولې وې. خوارج د ابن الزبیر د خلافت لپاره اصلي ګواښ و، دوی په دې موده کې یمامه او د سویلي عربستان ډېرې سیمې تر خپل کنټرول لاندې راوستې او د الطایف ښار یې ونیو.

اذریقه د خوارجو افراطي ډله ګڼل کېږي، چې د ایران د لوېدیځ ځینې برخې یې د امویانو تر واکمنۍ لاندې نیولې وې، تر دې چې په ۶۹۹ز کال کې له واکه وغورځول شوه. ډېرو معتدلو اباضیه خوارجو په عباسي دوره کې په شمالي او ختیځه افریقا او په ختیځ عربستان کې سیاسي واک ته دوام ورکړ. افراطي خوارجو هر مخالف مرتد اعلاناوه؛ نو له دې امله یې غوښتل چې پر کوچنیو ډلو ووېشل شي. څو ګډ ټکي چې د خوارجو وېشل شوو ډلو لرل ،هغه د خلافت په اړه د دوی نظر و، چې په دوو ټکو کې یې د نورو مسلمانانو له نظرونو سره توپیر درلود.

• لومړی: دوی اصولي برابري غوښته او په دې نظر وو، چې هر پرهېزګار او دیندار مسلمان (ان که یو ایتوپیایي غلام وي) خلیفه کېدای شي او په دې برخه کې کورنی یا قبیلوي تړاو بې ارزښته دی. د مشرۍ یوازینی شرط تقوا او د ټولنې له خوا منل دي.
• دویم: دوی ومنله، چې دا د مومنانو دنده ده، تر څو هغه مشر چې په ګمراهۍ کې دی، ګوښه یې کړي. دویم اصل د خوارجو په دیني علم کې ژور مفهوم درلود. د خلافت په لومړیو تاریخونو کې د دې نظریو د پلي کولو لپاره یوازې ابوبکر (رض) او عمر (رض) د مشروع خلفاوو په توګه مني. د عثمان (رض)د خلافت لومړني شپږ کلونه مشروع ګڼي او علي (رض) په بشپړ ډول ردوي.

تر هغه مهاله، چې ابن المقفع د عباسي دورې په لومړیو کې خپله سیاسي رساله ولیکله، نو تر هغه را وروسته خوارج نور د اسلام مرکزي سیمو ته مهم سیاسي ګواښ نه و.

عصري اسلام

سلفیت او وهابیت

سلفیه په سني اسلام کې یو محافظه کار خوځښت دی، چې د ۱۹مې پېړۍ په دویمه نیمایي کې راڅرګند شو. دوی د پرهېزګارو نیکونو (سلف الصالح) سنت ته بېرته ورګرځي او دفاع ترې کوي. دا د تر ټولو چټک او مخ پر ودې خوځښت په نامه یاد شوی. هر عالم په ټولنیز، دیني او سیاسي ډګر کې بېلابېل نظرونه وړاندې کوي. سلفیان پر یوې عقیدې باور کوي، چې لنډیز یې دا دی: د اسلام لپاره بنسټپال چلند، د حضرت محمد (ص) او د هغه د لومړیو پیروانو «سلف الصالح» تقلید کول.... دوی دیني ابداع یا بداعت ردوي او د شریعت (اسلامي قانون) له تطبیق نه ملاتړ کوي. سلفي خوځښت پر درېیو ډلو وېشل کېږي: لومړۍ لویه ډله تر ټولو پاک پالونکي (خاموش) دي، چې له سیاست نه ډډه کوي. دویمه لویه ډله مبارز فعالان دي، چې په سیاست کې ونډه لري او درېیمه او وروستۍ ډله جهادیان دي، چې لږه کي جوړوي. زیاتره توندې اسلامي ډلې، د سلفي جهادي خوځښت او له فرعي ډلو نه یې سرچینه اخلي. دویمه لویه ډله سلفي فعالان دي، چې د سیاسي فعالیت اوږد دود لري، لکه: هغوی چې د اخوان المسلیمن په څېر سازمانونو کې فعالیت کوي، اخوان المسلمین د عربي نړۍ لوی اسلامي خوځښت دی. د دوی لویه ډله ارام پالونکي دي، چې له سیاست نه په جلا کېدو باور لري او له فتنې (ګډوډۍ) نه د مخنیوي لپاره د مسلمانانو له حکومتونو سره بیعت کوي، که هر څومره استبدادي هم وي.

وهابي خوځښت، د حنبلي عالم محمد ابن عبدالوهاب له خوا رامنځته او رهبري شو، محمد ابن عبدالوهاب په مرکزي عربستان کې د نجد سیمې دیني مبلغ او په عربي ټاپووزمه کې یې د ال سعود د واکمنۍ په رامنځته کولو کې مهمه ونډه لرله. ابن عبدالوهاب هڅه وکړه، ترڅو د اسلامي دین بنسټیز اصول چې د ده په باور دي، بېرته را وګرځوي او دین له غیر اسلامي باورونو او مذهبي اعمالو نه پاک کړي. د هغه آثار لنډ دي او د قرآن کریم له اقتباسونو او حدیثي ادبیاتو نه ډک دي، لکه د هغه اصلي او غوره الهیاتي رساله؛ کتاب التوحید (د توحید کتاب) دی.

وهابیت د سني اسلام د یوې محافظه کارې، سختې او بنسټپالې څانګې په توګه تشرېح شوی، چې پر پاکو نظریو او د قرآن پر تحت اللفظي تفسیر باور لري. د «وهابیت» او «سلفیت» اصطلاحات، کله ناکله له یو بل سره بدلېږي، که څه هم د «وهابي» نوم په ځانګړې توګه، د محمد ابن عبدالوهاب پیروانو او د هغه د اصلاحي نظریو لپاره کارول کېږي.

معاصر اسلام

معاصره دوره، له ۱۹۲۴ز کال نه وروسته پیلېږي، د عثماني سترواکۍ (۱۹۰۸ز- ۱۹۲۲ز) له ماتې سره عثماني خلافت هم ړنګ شو. دې پېښې په عمومي ډول پر اسلامي فکر ډېره اغېزه وکړه، په ځانګړي ډول، په هغه څه یې ډېره اغېزه درلوده، چې وروسته د افراطي اسلامي فکر په توګه رامنځته شو.