اختیارالدین کلا هرات

د اختیارالدین کلا (انګرېزي: Herat Citadel فارسي: ارگ ھرات) چې د افغانستان تر ټولو لرغونې کلا ده. نوموړې کلا چې د هرات د ارګ او سکندرۍ کلا په نامه هم مشهوره ده د هرات ښار په زړه کې پرته ده.[۱]

تاریخ

د تاریخپوهانو د څېړنې ترمخه دغه کلا د عیسی علیه السلام له میلاد څخه هم ۳۳۰ کاله مخکې افغانستان ته د لوی سکندر او د هغه د لښکر د راتګ په وخت کې جوړه شوې ده. ډېرو امپراتوریو له دغې کلا څخه د خپلې پلازمېنې په توګه کار اخیستی دی، او د پېړیو په بهیر کې ډېر ځلې ویجاړه او بیا جوړه شوې ده. له سیمې نه د سکندر له تګ څخه وروسته د پارتیانو، کوشانیانو،‌ ساسانیانو، هیپتالیانو، امویانو، طاهریانو، صفاریانو، سامانیانو، سلجوقیانو، غزنویانو او غوریانو په شمول واکمنانو په هرات واکمني لرله او له دغې کلا څخه یې استفاده کوله چې په ۱۱۷۵ کې هرات د دې کلا له امله د غوریانو د لړۍ یو مهم ښار وو.[۲] Archived 2022-01-03 at the Wayback Machine.

د کلا جوړښت

اختیارالدین کلا نژدې ۵۰۰۰ مربع متره مساحت لري او ۲۵۰ متره اوږدوالی نژدې ۷۰ متره پلنوالی او د ۲۸ مترو په لوړوالي ۲۳ برجونه لري.[۳]

د کلا ویجاړېدل او بیا رغونه

اختیارالدین کلا د تاریخ په اوږدو کې څو څو ځلې د بېلا بېلو واکمنو له لوري ویجاړه شوې او بیا د نورو له لوري څخه رغول شوې ده. په کال ۱۲۲۱میلادي کې د مغولي لښکر له خوا سخته ویجاړه شوه خو وروسته کرتي واکمنو بېرته جوړه کړله.‌ کرتي امیر فخرالدین په ۱۲۹۹-۱۳۰۰ میلادي کې د دغې کلا برجونه او دېوالونه قوي کړل.‌

په ۱۳۸۰ میلادي کال کې د تیمور لښکر اختیارالدین کلا خرابه کړه خو وروسته په ۱۴۰۵ – ۱۴۴۴ کې یوه تیموري واکمن شاه رخ جوړه کړه او خپله پلازمېنه یې هرات ته ور انتقال کړه.‌ هغه د کلا دېوالونه په ډبرو او پخو خښتو کلک کړل او د دېوالونو په بهرني اړخ یې کاشي ولګول.

په ۱۸مه پېړۍ کې د هوتکي او دراني امپراتوریو پر وخت له دې کلا څخه د استوګنځي، خزانې، محبس او د سلا کوټ په توګه کار اخیستل کېده، او په ۱۹مه پېړۍ کې د افغان – انګلیس جګړې پر وخت بیا زیانونه ور ورسېدل.‌

په ۱۹۵۰مو میلادي کالونو کې پخواني افغان پاچا محمد ظاهرشاه د دغې کلا د پوره ورانېدلو مخه ونیوله، او د ۱۹۷۶ او ۱۹۷۹ تر منځ یونیسکو په کې ډېرې کیندنې وکړې او بیا یې ورغوله.‌

په افغانستان باندې د شوروي اتحاد له یرغل څخه وروسته او د کورنیو جګړو پر وخت دا کلا بیا له خرابۍ سره مخامخ شوه،‌ خو په وروستیو کالونو کې څو نړۍ والو موسسو بیا له سره ورغوله. د ۲۰۰۶ او ۲۰۱۱ میلادي کالونو تر منځ د اختیارالدین کلا د اغاخان فنډ په مرسته او د متحده ایالاتو او جرمني د ۲.۴ میلیونو ډالرو په لګښت بیا ورغول شوه چې اوس یې ډېرې برخې د لیدونکو پر مخ پرانستې دي.

امیر اختیارالدین

اختیارالدین چې دا کلا یې په نامه نومول شوې ده د کرتيانو د واکمنۍ یو امیر یا نظامي قوماندان وو چې دغه کلا یې بیا رغولې وه ځکه کلا دده په نامه مشهوره شوه.

کلا په ملي میوزم واړول شوه

په وروستیو کې دا کلا د هرات په ملي میوزیم واړول شوه او د کلا ملکیت د افغانستان د اطلاعات او کلتور وزارت په لاس کې دی.

سرچینې

[۴]

[۵] Archived 2022-01-03 at the Wayback Machine.

[۶] Archived 2022-01-03 at the Wayback Machine.