آزاد تجارت

آزاد تجارت یو سوداګریز سیاست دی چې واردات او صادرات نه محدودوي. موږکولی شو، هغه ته په نړیوال تجارت کې د آزاد بازار پلې شوې بڼې په توګه وګورو. په دولت کې، آزاد تجارت په عمده توګه د هغو سیاسي ګوندونو له خوا ملاتړ کېږي چې لېبرال اقتصادي موقف لري، په داسې حال کې چې اقتصادي ملي پلوه او کین اړخه سیاسي ګوندونه په ټولیز ډول له محافظت پلوۍ څخه ملاتړ کوي، چې د آزاد تجارت مخالف ده. ډېری هېوادونه اوس د سوداګرۍ نړیوال سازمان د څو اړخیزه تجاري تړونونو غړي دي. د برېټانیې یو اړخیز موقف سره آزاد تجارت چې د وارداتو او صادراتو مقررات یې د نولسمې پېړۍ له منځ څخه تر ۱۹۲۰مې لسیزې راښکته کړل، د دې کار ترټولو ښه بېلګه وه. یوه بدیله لاره، د توافق له لارې د هېوادونو په منځ کې د آزاد تجارت سیمو جوړول دي، لکه د اروپا اقتصادي سیمه او د مرکوسور آزاد بازارونه، چې د آزاد بازار هغې سیمې او نورې نړۍ تر منځ یو حفاظتي خنډ جوړوي. ډېری دولتونه تراوسه هم ځینې حفاظتي سیاستونه پلي کوي چې موخه یې د سیمه ییزې کارموندنې څخه ملاتړ دی، لکه پر وارداتو د تعرفې او پر صادراتو د سبسایډي پلي کول. دولتونه کېدای شي آزاد تجارت د طبیعي سرچینو د صادراتو محدودولو لپاره هم محدود کړي. نور خنډونه چې کېدای شي، د آزاد تجارت مخه ونیسي، دا دي: د وارداتو سهمیه، مالیات او غیر تعرفه یي خنډونه، لکه څارنیز قوانین. له تاریخي اړخه، د آزاد تجارت خلاصون له ۱۸۱۵ز کال څخه د لومړۍ نړیوالې جګړې تر پیل پورې د پام وړ زیاتوالی وموند. د تجارت خلاصون د ۱۹۲۰مې لسیزې په اوږدو کې بیاځلي زیات شو، خو (په ځانګړې توګه اروپا او شمالي آمریکا کې) یې د لوی رکود په لړ کې سقوط وکړ. د تجارت خلاصون بیاځلي له ۱۹۵۰مې لسیزې څخه زیات شو (البته د ۱۹۷۳ز کال د تیلو بحران کې یې ټیټ سرعت درلود). اقتصادپوهان او اقتصادي تاریخ لیکونکي په دې باور دي چې: د تجارت خلاصون اوسنۍ کچه ترټولو لوړه کچه ده چې تر نن پورې لاس ته راغلې ده. اقتصادپوهان په ټوله کې له آزاد تجارت څخه ملاتړ کوي. یوه پراخه اجماع د اقتصادپوهانو په منځ کې شتون لري چې فکر کوي حفاظت ګرایي د اقتصاد پر ودې او اقتصادي هوساینې منفي اغیزه لري په داسې حال کې چې آزاد تجارت او د تجاري موانع کمېدل د اقتصاد پر ودې او اقتصادي ثبات باندې مثبتې اغیزې لري. په هرحال، په لنډمهال کې، د تجارت آزادونه کولی شي د پام وړ او نابرابره ویشل شویو زیانونو لامل شي او په وارداتي سیالیزو سکټورونو کې د کارکوونکو اقتصادي بې ځایه کېدلو لامل شي. ځانګړنې د آزاد تجارت پالیسي ګانې کېدای شي، لاندې ځانګړنو ته وده ورکړي: د توکو تجارت پرته له مالیاتو (د تعرفې په شمول) یا نورو تجاري خنډونو څخه (د بېلګې په توګه: د وارداتو سهمیه یا د تولید کوونکو سبسایډي). د مالیاتو او نورو تجاري خنډونو پرته د خدماتو تجارت. د «تجارت تحریف کوونکي» سیاستونو نه شتون (لکه مالیې، سبسایډي ګانې، مقررې یا قوانین) چې ځینې شرکتونو، کورنیزو شرکتونو یا تولیدي فکټورونو ته د نورو په پرتله ښه امتیاز ورکوي. بازارونو ته غیر منظم لاسرسی. د بازار معلوماتو ته غیر منظم لاسرسی. د دولت له لوري د انحصاري یا تحمیلي قدرت په پلي کولو سره په بازارونو کې د انحراف جوړولو کې د شرکتونو ناتواني. سوداګریز تړونونه چې آزاد تجارت هڅوي. اقتصاد اقتصادي ماډلونه د آزاد تجارت د وړاندیز شوو ګټو پېژندلو لپاره دوه ساده لارې د ډېوېډ ریکارډو د نسبي ګټې تیوري او د وارداتو د سهمې یا تعرفې د اغیزې تجزیه او تحلیل دي. د عرضې او تقاضا له قانون څخه په ګټې اخیستنې سره اقتصادي تحلیل او د اقتصادي مالیاتو اغیزې کولی شي د آزاد تجارت د نظري ګټو او عیبونو د ښکارولو لپاره وکارول شي. ډېری اقتصادپوهان سپارښتنه کوي چې آن مخ پر ودې هېوادونه هم باید د خپلو تعرفو بیې ډېرې ټیټې کړي، خو ها-جون چانګ، اقتصاد‌پوه، د صنعتي سیاست پلوی، باور لري چې مخ پر ودې هېوادونو کې لوړې کچې کېدای شي توجیه شي، ځکه چې اوس د هغوی او پرمختللو هېوادونو ترمنځ د تولید تشه له هغه وخت چې پرمختللي هېوادونه د صنعتي ودې له اړخه په ورته حالت کې ورسره مخ وو، څخه ډېره لوړه ده. چانګ په دې باور دی چې ننني وروسته پاتي هېوادونه، په یو ډېر رقابتي سیسټم کې ضعیفه لوبغاړي دي. د چانګ له لیدلوري سره متضاده استدلالونه دا دي چې مخ پر ودې هېوادونه د هېواد نه بهر ټکنالوژي ګانو د منلو وړ دي، په داسې حال کې چې پرمختللي هېوادونه باید خپله نوې ټکنالوژي جوړه کړي او مخ پر ودې هېوادونه کولی شي خپل محصولات د نولسمې پېړۍ د شته بازارونو په پرتله لا ډېرو غني صادراتي بازارونو کې وپلوري. که د تعرفې اصلي توجیه د نویو صنایعو هڅول وي، باید دومره پورته وي چې د کورني تولید شويو توکو ته له وارداتي توکو سره د سیالۍ اجازه ورکړي ترڅو بریالي شي. دا نظریه چې د وارداتو د بدیلې صنعتي کېدو په توګه پېژندل کېږي، تر ډېره حده مخ پر ودې هېوادونو لپاره غیر موثره ګڼل کېږي. تعرفې ښي خوا چارټ د وارداتو پر ځینو خیالي توکو د تعرفې پلي کولو اغیز تحلیل کوي. مخکې له تعرفې، د توکو بیه په نړیوال بازار کې او همدارنګه په داخلي بازار کې Pworld دی. تعرفه داخلي بیه Ptariff ته لوړوي. لوړه بیه له QS1 څخه QS2 ته د داخلي تولید د لوړېدو او له QC1 څخه QC2 ته د داخلي مصرف د را ټیټیېدو لامل کېږي. دا په ټولنیزه هوساینه درې اغېزې لري. مصرف کوونکي لا بدترېږي، ځکه چې د مصرف کوونکي پاتې شونی (زرغونه سیمه) کوچنۍ کېږي. د تولید کوونکو حالت ښه کېږي، ځکه چې د تولیدکوونکي پاتې شونی (ژېړه سیمه) پراخېږي. دولت هم اضافي مالیاتي عاید (آبي سیمه) لرري. په هرحال، د مصرف کوونکو زیان د تولید کوونکو او دولت له ګټې څخه ډېر دی. د دې ټولنیز زیان اندازه دوه ګلابي مثلثونه ښکاروي. د تعرفې لرې کول او آزاد تجارت لرل به ټولنې ته خالصه ګټه رامنځته کړي. د یو خالص تولید کوونکي هېواد له نظره له دې تعرفې څخه کابو یوډول تجزیه او تحلیل کول د موازي پایلو لاسته راوړلو لامل کېږي. د هغه هېواد له نظره، تعرفه د تولیدکوونکو حالت خراب او د مصرف کوونکو حالت ښه کوي، خو د تولید کوونکو زیان د مصرف کوونکو له ګټې څخه ډېر دی (په دې مورد کې هیڅ مالیاتي عاید شتون نه لري ځکه هغه هېواد چې د تجزیې او تحلیل لاندې دی تعرفه لاس ته نه راوړي). په ورته تحلیل کې، صادراتي تعرفې، د وارداتو سهمیې او صادراتي سهمیې ټولې کابو یو ډول پایلې لري. ځینې وختونه د مصرف کوونکو حالت ښه او د تولید کوونکو حالت بد او ځینې وختونه بیا د مصرف کوونکو حالت بد او د تولید کوونکو حالت ښه وي، خو د تجاري محدودیتونو پلي کول د ټولنې د خالص زیان لامل کېږي، ځکه چې د تجاري محدودیتونو زیانونه د تجارتي محدودیتونو د ګټې په پرتله لا ډېر دي. آزاد تجارت ګټونکي او بایلونکي جوړوي، خو تیوري او تجربیز شواهد ښکاروي چې له آزاد تجارت څخه لاس ته راغلې ګټه، د هغه له زیان څخه ډېره ده. په ۲۰۲۱ز کال کې یوه مطالعه ښکاروي چې په ۱۵۱ هېوادونو کې د ۱۹۶۳-۲۰۱۴ز کلونو موده کې،«د تعرفې زیاتوالی په داخلي تولید او ګټې اخیستنې کې د دوامدار، اقتصادي او آماري کمېدو لامل کېږي او د بېکارۍ او نابرابرۍ د زیاتوالي، د اصلي تبادلې نرخ زیاتېدو او د سوداګرۍ توازن پورې اړوند بې ارزښته بدلونونو لامل کېږي». سرچينې