ډیموکراټیک سوسیالیزم

ډیموکراتیک سوسیالیزم یوه سیاسي فلسفه ده، چې د سیاسي ډیموکراسۍ ملاتړ کوي او د ټولنیز ملکیت د اقتصاد یوه بڼه لري، پر اقتصادي ډیموکراسۍ، د کار ځای ډیموکراسۍ او د کارګرانو د ځان پر مدیریت له ځانګړي ټینګارسره د مارکیټ سوسیالیستي اقتصاد یا د نامتمرکز پلان شوي سوسیالیستي اقتصاد بدیله بڼه ده. ډیموکراتیک سوسیالستان استدلال کوي، چې پانګوالي په طبیعي توګه د آزادۍ، برابرۍ او پیوستون له ارزښتونو سره سمون نه لري او دا نظرونه یوازې د سوسیالیستي ټولنې د تحقق له لارې ترلاسه کېدای شي. که څه هم ډېری ډیموکراتیک سوسیالیستان د سوسیالیزم د تدریجي لېږد هڅه کوي، ډیموکراتیک سوسیالیزم د سوسیالیزم د رامنځته کولو لپاره د انقلابي یا اصلاحي سیاست ملاتړ کولای شي. ډیموکراتیک سوسیالیزم د هغو سوسیالیستانو له خوا مشهور شو، چې د ۲۰مې پېړۍ په اوږدو کې په شوروي اتحاد او نورو پېړۍ کې د یو ګوندي دولت په لور د شاتګ مخالف وو.

د ډیموکراټیک سوسیالیزم تاریخ په ټوله اروپا کې د ۱۹مې پېړۍ په سوسیالیستي مفکرانو او په انګلستان کېپه چارټیسټ غورځنګ پورې اړه لرلای شي، چې په خپلو موخو کې یې یو څه توپیر درلود، خو د ډیموکراټیکې پرېکړې او د تولید د وسیلو د عامه مالکیت ګډې غوښتنې یې شریکې کړې او د ټولنې د بنسټیزو ځانګړنو په توګه لیدل کېږي،چې دوی یې ملاتړ کوي. د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو او د ۲۰مې پېړۍ په لومړیو کې، ډیموکراټیک سوسیالیزم هم د سوسیالیزم د تدریجيبڼې تر اغېز لاندې راغی، چې په المان کې د برتانوي فابیان ټولنې او ادوارد برنسټین د تکامل سوسیالیزم له خوا دود شو.ډیموکراتیک سوسیالیزم هغه څه دي، چې ډېری سوسیالیستان د سوسیالیزم په مفهوم پوهېږي. دا ښايي خورا پراخ وي (سوسیالیستان چې د یو ګوند مارکسیستي – لیننیسټ دولت ردوي) یا ډېر محدود مفهوم (د پوسټ-جګړې ټولنیزه ډیموکراسي). د یو پراخ حرکت په توګه په دې کې د آزاد سوسیالیزم ډولونه شامل دي، لکه: بازاري سوسیالیزم،اصلاحي سوسیالیزم او انقلابي سوسیالیزم، همدارنګه اخلاقي سوسیالیزم،لیبرال سوسیالیزم،ټولنیزه ډیموکراسي، د دولتي سوسیالیزم ځینې ډولونه او یوټوپیايي سوسیالیزم، چې ټول یې دیموکراسۍ ته ژمنتیا لري.

دیموکراتیک سوسیالیزم له مارکسیزم – لینینیزم سره توپیر لري، چې مخالفین یې په عمل کې تر ډېره د استبدادي او نا ډیموکراتیک په توګه پېژني. ډیموکراټیک سوسیالستان له سټالینیسټ سیاسي سیسټم او د شوروي ډوله اقتصادي پلان کولو له سیسټم سره مخالفت کوي، د دوی د حکومتوالۍ بڼه د اداري - قوماندې سیسټم په توګه ردوي، چې د ۲۰مې پېړۍ په لړ کې په شوروي اتحاد او نورو مارکسیستي - لیننیسټ دولتونو کې رامنځته شوي. دیموکراتیک سوسیالیزم له پانګوالیزم نه سوسیالیزم ته د اقتصادی سیستماتیک بدلون د ژمنتیا پر اساس د درېیمې لارې له ټولنیزې ډیموکراسې سره توپیر لري.

په داسې حال کې چې سوسیالیزم اوږدمهالې موخې لري، خو ځینې منځلاري دیموکراتیک سوسیالیستان د پانګوالیزم د زیاتوالي د مخنیوي په اړه ډېر اندېښمن دياو په اوسني وخت کې د انساني کولو لپاره د پرمختللو اصلاحاتو ملاتړ کوي، په داسې حال کېچې نورډیموکراتیک سوسیالیستان په دې اند دي، چې اقتصادي لاسوهنه او د ورته تګلارې اصلاحات، چې موخه یې د ټولنیزې نابرابرۍ په ګوته کول دي، د پانګوالۍ د اقتصادي تضادونو مخنیوی به دا تضادونه نور هم زیات کړي،چې دوی به په بل ځای کې په بل ډول راڅرګند شي.ډیموکراتیک سوسیالیستان په دې اند دي، چې د پانګوالۍ بنسټیزې ستونزې په طبیعت کې سیسټماتیکې دي او یوازې د تولید د وسیلو لهټولنیز مالکیت سره د خصوصي مالکیت د ځای په ځای کولو او پراخولو له لارې د تولید د پانګوالۍ طریقې پرځای د تولیدپه سوسیالیستي طریقېحل کېدای شي، یعنې د صنعتي ډیموکراسۍ په بڼه په اقتصادي ډګر کې د ډیموکراسۍ شاملېدل. د ډیموکراتیک سوسیالیزم اصلي نیوکه د ډیموکراسۍ او سوسیالیزم په مطابقت متمرکزه ده. ډېری اکاډیمیک او سیاسي شنونکي د سیاسي ایډیالوژۍ په توګه د استبدادي سوسیالیزم او ډیموکراتیک سوسیالیزم ترمنځ توپیرکوي، لومړۍ ډله یې د شوروي بلاک استازیتوب کوي او وروستۍ هغه یې د لوېدیځ بلاک په توګه په پېړۍ کې د ډیموکراتیک سوسیالیستي ګوندونو استازیتوب کوي، چې په ډیموکراتیک ډول د نورو په منځ کې د بریتانیا، فرانسې او سوېډن په څېر پېړۍ کې ټاکل شوي دي. په هر حال، د  سړې جګړې له پای ته رسېدو وروسته دا هېوادونه تر ډېره له سوسیالیزم نه لرې شوي دي، ځکه چې د نوي لیبرال اجماع په پرمختللې پانګواله نړۍ کې د سوسیالیستي ډیموکراټیکې اجماع ځای نیسي.

پېژند

د ډیموکراټیک سوسیالیزم د تعریف په توګه، سیاسي ساینسپوه لیمان ټاور سارجنټ وایي:

ډیموکراتیک سوسیالیزم په لاندې ډولپېژندلکېدای شي:

• ډېری ملکیتونه د لویو صنعتونو، اسانتیاوو او ټرانسپورتي سیسټمونو په ګډون په ډیموکراتیک ډول د خلکو له خوا دټاکل شوي حکومت له لارې ساتل کېږي.
• د شخصي ملکیت د راټولولو محدودیت.
• د اقتصاد دولتي مقررات.
• پراخه عامه تمویل شوې مرستې او د تقاعد پروګرامونه.
• ټولنیز لګښتونه او د خدماتو چمتو کول، د مؤثریت د اندازې په توګهخالصو مالي ملاحظاتو ته اضافه شوي.

په عامه توګه ساتل شوی ملکیت په تولیدي ملکیت او د پام وړ زیربنا پورې محدود دی. شخصي ملکیتونو، کورونو او کوچنیو سوداګرۍ ته نه غځولکېږي او په عمل کې په ډېروډیموکراتیکو سوسیالیستي پېړۍ کې په ډېرو لویو شرکتونو کې پراختیا نه ده ورکړل شوې.

بله بېلګه یې د امریکاډیموکراتیک سوسیالیزم (DSA)دی، چې سازمان یې ډیموکراتیک سوسیالیزم د نامتمرکز ټولنیز ملکیت اقتصاد په توګه تعریفوي او د شوروي ډوله اقتصادي پلان جوړونه ردوي. دوی دا په ګوته کوي چې:

ټولنیز ملکیت ډېرې بڼې لرلای شي،لکه: د کارګر ملکیت کوپراتیفونه یا د عامه ملکیت تصدۍ، چې د کارګرانو او مصرفوونکو استازو له خوا اداره کېږي. ډیموکراتیک سوسیالیستان د امکان تر بریده د نامرکزي کېدو پلوي کوي. په داسې حال کې چې په صنعتونو کې د پانګې لوی غلظت لکه انرژي او پولاد ښايي د دولت ملکیت ته اړتیا ولري، د مصرفي توکو زیاتره صنعتونه ښايي د کوپراتیفونو په توګه غوره وي. دیموکراتیکو سوسیالیستانو له اوږدې مودې راهیسې دا نظر رد کړی، چې ټول اقتصاد باید په مرکزي توګه پلان شي. په داسې حال کې چې موږ باور لرو، چې ډیموکراټیکه پلان جوړونه لویې ټولنیزې پانګه اچونې،لکه: ډله‌ییز ټرانزیټ، کوراو انرژۍ ته بڼه ورکړې،د زیاترو مصرفوونکو د غوښتنو د ټاکلو لپاره د بازار میکانیزمونو ته اړتیا ده.

DSAپر ځان تشرېح شوو سوسياليستي دولتونو نيوکه کوي او استدلال کوي، چې د بيوروکراسي مخکښان دوی «سوسياليست» بولي، داسې نه کوي؛ دوی خپل رژيمونه هم «ډيموکراتيک» بولي. په داسې حال کې چې د سوسیالیزم بنسټ ایښودو ته ژمن دي، DSAخپل ډېری سیاسي فعالیتونه د پانګوالۍ پراصلاحاتو متمرکزوي او استدلال کوي: « څرنګه چې موږناڅاپه او سملاسي د پانګوالیزم پای نه شو لیدلای، DSAد اصلاحاتو لپاره نن مبارزه کوي، چې د شرکتونو ځواک کم کړي او د کاري خلکو ځواک زیات کړي». د کارګر ګوند سیاستوال پیټر هاین، چېازاد سوسیالیزم راپېژني،لاندې تعریف وړاندې کوي:

ډیموکراتیک سوسیالیزم باید د یوه فعال ډیموکراتیک حساب ورکوونکي دولت په معنا وي، چې د فردي ازادۍ په اړه فکر وکړي او د هرچا لپاره د ځواکمن کېدو شرایط وړاندې کړي، پرته له دې چې هغوی څوک دي یا د هغوی عاید څه وي. دا باید د ډیموکراسۍ او ټولنیز عدالت د زیاتوالي لپاره له نامرکزي کولو او ځواکمنتیا سره بشپړ شي. ... نن ورځ د ډیموکراتیک سوسیالیزم دنده دا ده، چې د ډیموکراسۍ او ازادۍ لوړ پوړ د کنټرول، مالکیت او تصمیم نیولو د اعظمي نامرکزي کولو له لارې بېرته ترلاسه کړي. د سوسیالیزم لپاره یوازې هغه وخت ترلاسه کېدای شي، چې سرچینه یې له ښکته خوا د مشهورو غوښتنو پر اساس وي. د سوسیالیستي حکومت دنده بایدځواکمنول وي، نه د خلکو مجبورول. ماموریتیې د ډیموکراسۍ په زړه کې له څو اړخیزو مفکورو سره د واک د متمرکز کولو پر ځای د واک خپرول دي.