ويکيپېډيا

هستوي فزيک

هستوي فزيک د فزيک هغه څانګه ده، چې د هستوي مادې د نورو بڼو د څېړنې تر څنګ، اتومي هستې او د هغوی ترکيبوونکي او غبرګونونه څېړي.

هستوي فزيک بايد له اتومي فزيک سره ځکه ګډ نه شي، چې اتومي فزيک د اتوم د الکترونونو په ګډون په ټوله کې اتوم څېړي.

په هستوي فزيک کې موندنو په زياتو څانګو کې کاريالونو ته لاره هواره کړې ده، چې هستوي برېښنا ځواک، هستوي وسلې، هستوي درمل او مقناطيسي اهتزازي انځورول، صنعتي او کرنيز ايزوتوپونه، د موادو په جوړولو (انجنيرينګ) کې د ايون کښت يا القا کول او راډيو کاربن په کې شاملېږي، چې په جيولوژي [ځمکه پېژندنه] او لرغونپوهنه کې تاريخ يا سابقه لري. دا ډول کاريالونه، د هستوي جوړوونې (انجنيرينګ) په څانګه کې څېړل کېږي.

ذروي فزيک، له هستوي فزيک څخه وده وکړه او يادې دواړه څانګې په نمونه يې ډول په نږدې ټولنه کې تدريسېږي. هستوي اسټروفزيک [د ستورو اړوند فزيک] چې د اسټروفزيک په اړه د هستوي فزيک کاريال دی، د ستورو دننه کارونو او د کيمياوي عناصرو د اصليت په تشرېح کولو پرېکړه کوونکي (غوڅ) دی.

تاريخچه سمول

له اتومي فزيک څخه بېل د يو سمون په توګه د هستوي فزيک تاريخ په ۱۸۹۶ز کې د Henri Becquerel له خوا د راډيواکتيف په کشف کولو سره پيل کېږي، چې په يورانيم مالګو کې يې له حرارت پرته د رڼا پيداکولو ځانګړتيا (لکه فاسفورس يې چې لري) پلټلو پر مهال جوړ شو. يو کال وروسته د J. J. Thomson له خوا د الکترون موندل د اتوم د داخلي جوړښت لرلو لپاره يوه نښه وه [يعنې دا چې اتوم داخلي جوړښت لري]. د شلمې پېړۍ په پيل کې د اتوم په اړه منل شوی موډل، د “plum pudding” په نوم د J. J. Thomson و، چې اتوم په کې په منفي چارج لرونکو کوچنيو الکترونونو په لرلو سره چې د هغې په دننه کې ځای پر ځای شوي دي؛ په مثبت ډول يو چارج لرونکی توپ [ذره] وه. [۱][۲][۳]

په راتلونکو کالونو کې راډيواکټيفيټي [د بې سيم فعاليت] په پراخه ډول وپلټل شو، چې د Marie Curie، Pierre Curie، Ernest Rutherford او نورو پوهانو پلټنې د يادولو وړدي. د يادې پېړۍ په بدلېدلو سره فزيکپوهانو د وړانګو درې ډولونه وموندل، چې له اتومونو څخه خپرېدل او د الفا، بېټا او ګاما وړانګې نومونه يې ورکړل. په ۱۹۱۱ز کې د Otto Hahn او په ۱۹۱۴ ز کې د James Chadwick له لورې ازمېښتونو وموندل، چې د ليدلو ويجاړ شوی طيف د ګوښه شوي يا بېل په پرتله دوام لرونکی و. الکترونونه د انرژي د هغه ګوښه شوې يا بېلې اندازې په پرتله د انرژي په يو دوام لرونکي لړۍ سره له اتوم څخه دفع شوي وو، چې د ګاما او الفا په ويجاړېدنه کې په پام کې نيول شوې وه. دا په هغه وخت کې د هستوي فزيک لپاره ځکه يوه ستونزه وه، چې څرګندېدل، چې په دې ويجاړېدنه کې انرژي نه وه خوندې شوې.

په فزيک کې د ۱۹۰۳ ز نړيواله جاېزه په ګډ ډول Becquerel ته د هغه د موندنې او Marie او Pierre Curie ته په راډيو اکټيويټي کې د دوی د وروستۍ څېړنې لپاره ورکړل شوه. Rutherford ته په ۱۹۰۸ ز کې د کيميا برخه کې د راديواکټيف مادو د کيميا او د عناصرو په تجزيه کې د نوموړي د پلټنو له امله نړيواله جايزه ورکړل شوه.

البرت انسټاين په ۱۹۰۵ ز کې د کتلوي انرژي تعادل نظريه رامنځته کړه. په داسې حال کې چې د راډيو اکټيويټي په اړه د Bacquerel او Marie Curie کار له دې وړاندې دی، د راډيواکټيويټي انرژي د سرچينې يوه تشرېح به بياد هغې موندې پورې صبر کړی وی، چې په خپله هسته د نيکليونونو په نوم د کوچنيو ترکيبونو څخه جوړه شوې وه.

Rutherford او د هستې موندل (کشف کول) سمول

په ۱۹۰۶ ز کې Ernest Rutherford «د اوبو له لارې په تېرېدنه کې له راديوم څخه د الفا ذرې مخه نيول» تر سرليک لاندې خپره کړه. Hans Geiger د دې کار په اړه شاهي ټولنې ته په اړيکه يا خبرو کې په هغو ازمېښتونو سره چې هغه او Rutherford کړي وو، څرګنده کړه چې، د هوا، المونيم پاڼې او سرو زرو پاڼې څخه د الفا ذرو تېرېدل څرګند کړل. نور کار په ۱۹۰۹ ز کې د Geiger او Ernest Marsden له خوا خپور شو او له دې نور زيات سپړل شوی کار د Geiger له لوري په ۱۹۱۰ ز کې خپور شو. په ۱۹۱۱ – ۱۹۱۲ ز کالونو کې Rutherford د شاهي ټولنې پر وړاندې راغی، چې هغه ازمېښتونه ورته تشرېح کړي او د اتومي هستې هغه نوې نظريه ورته په ډاګه (محسوس) کړي، چې موږ پرې اوس پوهېږو. [۴][۵][۶][۷]

په ۱۹۰۹ ز کې د وروستۍ لرغونې شننې سره د Rutherford له خوا په ۱۹۱۱ ز می مياشت کې د کليدي مخنيوي خپور شوی ازمېښت د ۱۹۰۹ ز کال پر مهال د مانچستر په پوهنتون کې تر سره شو. د Ernest Rutherford مرستيال پروفيسور Johannes “Hans Geiger” او لېسانس Marsden یو ازمايښت وکړ، چې Geiger او Marsden په کې د Rutherford تر څار لاندې د سرو زرو پاڼې په يوه نري فلم کې د الفا ذرې بمبار کړې (helium 4 nuclei). د plum pudding model اټکل کړې ده، چې د الفا ذرې بايد په تر ټولو لږ قات کې په خپلو لورو سره د سرو زرو له پاڼې څخه د باندې راوځي، مګر Rutherford خپلې ډلې ته لارښوونه وکړه، چې هغه څه وويني چې هغه يې د په پام کې نيولو لپاره حيران کړ: يو څو ذرې په پراخه زاويو سره، ان په ځينو حالتونو کې په بشپړ وروسته پاتې ډول شیندل شوې وې. نوموړي دا په کاغذي دستمال کې د يوه مردکي د بمبارولو سره ورته او دا يې له پامه وغورځوله. په ۱۹۱۱ ز کې د Rutherford شننې په معلوماتو سره موندنې د Rutherford د اتوم موډل ته لاره هواره کړه، چې اتوم په کې خورا کوچنۍ او خورا غليظه هسته لرله، چې د اتوم ډېره برخه رانغاړي او د ځای پر ځای شوو الکترونونو په لرلو سره د دې لپاره پياوړی مثبت چارج لرونکې ذرې لري، چې چارج متوازن کړي (تر هغه وخته چې نيوترون لا نه و پېژندل شوی). د بېلګې په توګه: په دې مودل کې (چې معاصر موډل نه دی) د ۱۴ پروتونونو او ۷ الکترونونو په لرلو سره (ټول ۲۱ ذرې) نايتروجن – ۱۴ د ۷ نورو اربيټي [مداري، چې په مدار کې وي] الکترونونو له لورې راچاپېر شوی دی. [۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

Eddington او ستوري ته ورته هستوي ګډېدنه سمول

نږدې ۱۹۲۰ ز کې Arthur Eddington په ستورو کې د هستوي ګډېدنې پړاوونو موندنه او د کار څرنګوالی د «د ستورو دنننی جوړښت» تر سرليک لاندې خپله څېړنه کې اټکل کړه. په هغه وخت کې د ستورو انرژي سرچينه يو راز و. Eddington په سم ډول فکر وکړ، چې ياده سرچينه په هيليم کې د هايدروجن ګډېدنه وه، چې د انسټاين د معادلې (E = mc2) له مخې يې زياته انرژي آزادوله. دا په هغه وخت کې په ځانګړي ډول د پام وړ پرمختګ ځکه و، چې سره ګډېدنه، thermonuclear او ان دا چې ستوري په پراخ ډول له هايدروجن څخه جوړ شوي دي؛ تر اوسه نه دي موندل (کشف) شوي. [۱۸][۱۹]

د هستوې څرخېدلو څېړنې سمول

د Rutherford موډل تر هغې وخته پورې په بشپړ ښه ډول کار وکړ، چې په ۱۹۲۹ ز کې د کليفورنيا د ټکنالوژۍ په انسټيټيوټ کې د Franco Rasetti له لورې د هستوې څرخېدلو څېړنې رامخته شوې. تر ۱۹۲۵ پورې دا نظر عام و، چې پروتونونو او الکترونونو هر يو د ±+1⁄2 يو څرخ درلود. د Rutherford د نايتروجن – ۱۴ په موډل کې، د ټولو ۲۱ ذرو له ډلې ۲۰ هغه يې بايد تر هغې جوړه شوی وی، چې د هر يو څرخېدل (spin) ناچل يا له منځه يوسي او وروستۍ طاق ذرې بايد د سوچه ۲/۱ څرخېدلو په لرلو سره هسته پرېښی وی. Rasetti که څه هم وموندل چې نايتروجن -۱۴ د ۱ يو څرخ درلود.

جيمز چادويک (James Chadwick) او د نيوترون موندل سمول

په ۱۹۳۲ ز کې چادويک درک کړه، چې هغه وړانګه چې د Walther Bothe، Herbert Becker، Irene او Frederic Joliot-Curie له خوا په پام کې نيول شوې وه، په حقيقت کې نږدې د پروتون د کتلې سره د ورته يوې خنثی (بې چارجه) ذرې له امله وه، چې نوموړي نيوترون ونوموله (دې ډول يوې ذرې ته د اړتيا په اړه د Rutherford له خوا له يو وړانديز څخه وروسته). [۲۰]

سرچینې سمول

  1. ↑ B. R. Martin (2006). Nuclear and Particle Physics. John Wiley & Sons, Ltd. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-470-01999-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Henri Becquerel (1896). "Sur les radiations émises par phosphorescence". Comptes Rendus. 122: 420–421. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Thomson, Joseph John (1897). "Cathode Rays". Proceedings of the Royal Institution of Great Britain. XV: 419–432. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Rutherford, Ernest (1906). "On the retardation of the α particle from radium in passing through matter". Philosophical Magazine. 12 (68): 134–146. doi:10.1080/14786440609463525. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Geiger, Hans (1908). "On the scattering of α-particles by matter". Proceedings of the Royal Society A. 81 (546): 174–177. Bibcode:1908RSPSA..81..174G. doi:10.1098/rspa.1908.0067. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Geiger, Hans; Marsden, Ernest (1909). "On the diffuse reflection of the α-particles". Proceedings of the Royal Society A. 82 (557): 495. Bibcode:1909RSPSA..82..495G. doi:10.1098/rspa.1909.0054. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Geiger, Hans (1910). "The scattering of the α-particles by matter". Proceedings of the Royal Society A. 83 (565): 492–504. Bibcode:1910RSPSA..83..492G. doi:10.1098/rspa.1910.0038. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Radvanyi, Pierre (January–February 2011). "Physics and Radioactivity after the Discovery of Polonium and Radium" (electronic). Chemistry International (په انګرېزي ژبه کي). online: iupac.org International Union of Pure and Applied Chemistry. 33 (1). د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱ – عبر Microsoft Bing. ..Geiger and an English-New Zealand student, E. Marsden, to study their scattering through thin metallic foils. In 1909, the two physicists observe that some alpha-particles are scattered backwards by thin platinum or gold foils (Geiger 1909)...It takes Rutherford one and a half years to understand this result. In 1911, he concludes that the atom contains a very small “nucleus”... الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: التاريخ والسنة (link) صيانة CS1: لغة غير مدعومة (link)
  9. ↑ Rutherford F.R.S., E. (May 1911). "The Scattering of α and β Particles by Matter and the Structure of the Atom". Philosophical Magazine (www.chemteam.info/Chem-History/Rutherford-1911). د کتاب پاڼي 669–688. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ "citation download". Taylor & Francis Group 5 Howick Place, London, SW1P 1WG , (Informa UK Limited). doi:10.1080/14786440508637080. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); Cite journal requires |journal= (مساعدة)
  11. ↑ "1911 John Ratcliffe and Ernest Rutherford (smoking) at the Cavendish Laboratory..." www.fnal.gov Fermilab. PO Box 500 Batavia IL 60510-5011. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)CS1 maint: location (link)"..that would become a classic technique of particle physics..."
  12. ↑ * Davidson, Michael W. "The Rutherford Experiment". micro.magnet. micro.magnet.fsu.edu. Florida State: Florida State University. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱ – عبر Microsoft Bing. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) "experiment was conducted 1911"
  13. ↑ Jariskog, Cecilia (December 2008). "ANNIVERSARY The nucleus and more" (PDF). CERN Document Server Accelerating Science CERN Switzerland. د کتاب پاڼې 21. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱. .. in 1911, Rutherford writes: “I have been working recently on scattering of alpha and beta particles and have devised a new atom to explain the results.. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: التاريخ والسنة (link)
  14. ↑ Godenko, Lyudmila. The Making of the Atomic Bomb (E-Book). cuny.manifoldapp.org CUNY's Manifold (City University of New York). د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جون ۲۰۲۱ – عبر Microsoft Bing. The discovery for which Rutherford is most famous is that atoms have nuclei; ...had its beginnings in 1909...Geiger and Marsden published their anomalous result in July, 1909...The first public announcement of this new model of atomic structure seems to have been made on March 7, 1911, when Rutherford addressed the Manchester Literary and Philosophical Society;... الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)[مړه لينکونه]
  15. ↑ Rutherford model, https://www.lumitos.com/en/media-and-portals/chemeurope-com/, LUMITOS AG, "..Rutherford directed the famous Geiger-Marsden experiment in (1909), which suggested to Rutherford's analysis (1911).." Retrieved 13 June 2021
  16. ↑ Rutherford model, https://www.lumitos.com/en/media-and-portals/chemeurope-com/, LUMITOS AG, "..Rutherford directed the famous Geiger-Marsden experiment in (1909), which suggested to Rutherford's analysis (1911).." Retrieved 13 June 2021
  17. ↑ Watkins, Thayer. "San José State University applet-magic.com Thayer Watkins Silicon Valley & Tornado Alley USA The Structure and Binding Energy of the Alpha Particle, the Helium 4 Nucleus". www.sjsu.edu/faculty/watkins. San Jose University. د لاسرسي‌نېټه ۱۴ جون ۲۰۲۱ – عبر Microsoft Bing. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Eddington, A. S. (1920). "The Internal Constitution of the Stars". The Scientific Monthly. 11 (4): 297–303. Bibcode:1920SciMo..11..297E. JSTOR 6491. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Eddington, A. S. (1916). "On the radiative equilibrium of the stars". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 77: 16–35. Bibcode:1916MNRAS..77...16E. doi:10.1093/mnras/77.1.16. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Chadwick, James (1932). "The existence of a neutron". Proceedings of the Royal Society A. 136 (830): 692–708. Bibcode:1932RSPSA.136..692C. doi:10.1098/rspa.1932.0112. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=هستوي_فزيک&oldid=302243" نه اخيستل شوی