د "ځمکني توتان" د بڼو تر مېنځ توپير

ځمكني توت په كلونو كلونو په وحشي ډول شنه كيدل ، دا بوټي مخكي له ميلاد څخه وكرل شو او د پخوانيو روميانو له خوا ارزښتناك و ګڼل شول، د روميانو له سقوط څخه وروسته خپل ارزښت يي له لاسه وركړ تر هغه چي په منځني پيړيو (Middle Age) كلونو كي په اروپا كي دوباره څرګند شو.

او وروسته له هغه دابوټي بيا د طبي كيفيت او خوند له مخي ارزښتناك وګڼل شو.

د ځمكنيو توتو په فارمونو كي عموما د شاتو مچيو صنوقونه ايښودل كيږي تر څوګرده افشاني (pollination) ته انكشاف وركړي .

په نړيواله كچه له ۲۰ څخه ډيري د Fragaria species نوعي وجود لري. د ځمكني توتو كليدي طبقه بندي د هغوي د كروموزومونو د تعداد د تغير له مخي ، ددوي نوعي پيژندل كيږي ، په عامه ډول ځمكني توت ۷ قسمه كروموزومونه لري ، اګر چي دوي مختلف )polyploidy ( بيانوي ، ځيني ددوي diploid ( دوه سيټه كروموزومونه يعني ۱۴ كروموزومونه ) ، tetraploid ( څلور سيټه كروموزومونه يعني ۲۸ كروموزومونه)، hexaploid ( شپږ سيټه ټول ۴۲ كروموزومونه ) ، octoploid( اته سيټه ټول ۵۶ كروموزومونه ) او يا decaploid ( لس سيټه ټول ۷۰ كروموزومونه )دي.

په عمومي ډول ( سره له استثنا ) ، دځمكني توتو نوعي species چي ډير كروموزومونه ولري ډير قوي دي او لو ي بوټي له ډيرو ميوو سره توليدوي .

 

 

 

June- Bearers ياSpring bearing، Ever-Bearers او Day- Neutral دري ډولونو د ځمكني توتو دي د Day- Neutral اوEver-Bearer ډول نظرJune- Bearer ته واړه دي.

*N = adapted to region north of Interstate 80; C = adapted to region between Interstate 80 and Interstate 70; S = adapted to region south of Interstate 70.

 

ځمكني توت هغه ميوه ده چې په پراخه توګه كرل كيږي . ځمكني توت ښې زهكشي شوې خاورې ته ترجيح وركوي چې په لوړه پيمانه عضوي مواد ولري. بوتي پوره لمر ته اړتيا لري ترڅو لوړ حاصل توليد كړي يعنې شپږ ساعته لمر ته په ورځ كښې اړتيالري.

په هغه ځمكه كښې چې د ترمخه رومي بانجان ، توربانجان ،مرچ او كچالو پكښې كرل شوي وي ځمكني توت بايد ونه كرل شي ځكه چې په داسې ځمكه كښې بوټى د Verticillum wilt په ناروغۍ چې د ځمكني توت خطرناكه ناروغي ده ككړيږي

 

 

ځمكني توت د كيفيت او ډير حاصل لپاره پوره اندازه لمر ته اړتيا لري . ځمكني توت بوټي په مختلفوخاوروكښې د بوټي توليد كولاى شي. كه څه هم چې ښه نتيجه يې د حاصلخيزو ځمكو چي په لويه پيمانه غوره عضوي مواد ولري وركړى دي. خاوره بايد يوه كمه اندازه تيزابي وي چې پي اچ يې د5.8-6-5 وي . كه چيرې د خاورې حاصلخيزي او تيزابيت معلوم نه وي دا سپارښتنه كيږي چې له خاورې نه نمونه واخستل شي او تيسټ شي. دا خاورې تيست كيداى شي چې ستاسو د سيمه ايز توسعه وي دفتر په واسطه وشي او همدارنګه ځانګړي ځانګړي ازمايښتونه د عضوي موادو او د بوران لپاره هم بايد وشي، چونه او سره بايد د خاورې د ټيست مطابق واچول شي.

ځمكنې توت د خاورې د ډير لندبل سره حساس دي . كه د لندبل ( زهكشي) مشكل وي بوټي بايد په جګ بستر كښې و كرل شي.همدارنګه د ځمكني توت د كرلو څخه په هغه ساحه كښې چې مخكينى فصل تور بانجان، رومي پانجان او مرچ او يا چمن وي ،د حشراتو او ناروغىومشكل ممكن منځ ته راوړي.

د Day- Neutral ځمكني توتو كښې بوټي 8-12 انچو پورې يو له بل څخه لرې وي او 30-36 انچو پورې فاصله په مابين د دوو قطارونو كښې دي . د لومړني فصل كښي Runner په جريان كښې لرې كري. اوګلان په شپږو لومړنيو هفتو كښې له كرلو وروسته لرې كيږي.

 

د ځمكني توتو كرنه په پسرلي كښې هغه محال شروع كيږي چې ځمكه د كار د تر سره كولو اجازه وركړي. كرنه معمولا د مارچ او اپريل په مياشتو كښې مخكښې له دې چې توده هوار راورسيږي تر سره كيږي . كه چيرې خاوره لنده وي كرنه بايد و ځنډول شي تر څوخاوره وچه او د كښت لپاره برابره شي.كرنه بايد په وريځ لرونكې ورځ يا په مازديګر كښې تر سره شي.

 

 

بوټى په خاوره كښې په داسې ډول كيښودل كيږي چې يواځې پاشنۍ ريښې يې په خاوره پټې شي د بوټي تاج په خاوره كښې بايد پټ نه شي . بوټي له پنځو اونيو وروسته رينر او نوي بوټي توليدوي.

 

 

په وچ وده ايز فصل كښې د زياتو اوبو لګولو سپارښتنه كيږي.بوټى د جون له نيمايي څخه د اګست تر نيمايي پورې 1-1.5 انچ اوبه په يوه هفته كښې ضرورت لري.

اوبه لګول بايد په ښه منظم ډول تر سره شي. زيات اوبه لګولوته اړتيا نشته پاملرنه بايد وشي چې خاوره د اوږدې مودې لپاره لنده پاتې نشي.

قطارونه بايد د بيل يا كتمن په واسطه 6-12 انجو پورې نرم شي ، ټول نامطلوبه بوټي هم ترې لري كيږي، د بوټي ګڼ والى بايد لږ شي . په نويو قطارونوكښې د بوټو كرنه په داسې ډول تر سره كيږي چې د بوټو تر منځ واټن 4-6 انچو پورې وي . په اونۍ كښې يو ځل اوبه لګول تر سره كيږي تر ځو د بوټو ودې او انكشاف ته پراختيا وركړي او نوي Runner د نوى كال لپاره جوړ كړي.

 

د نا مطلوبوبوټو له لرې كولو پرته د ملچ پوښل اړين بريښي تر څو چې بوټي په ژمي كښې له يخ وهلوڅخه وساتل شي. د ملچ لپاره داسې واښه او د بوټو پاتې شوڼي په كار يوړل شي چې د هرزه بوټو تخمونه له ځان سره ونه ليږدوي. د دوو او دريو انچو په پنډوالي سره ملچ كولاي شي چې بوټى له سختې يخنۍ( +20 څخه تر -30 ) دمني او ژمي په اوږدوكښې په ښه ډول وساتي.

ځمكني توت د يخ وهنې په وړاندې زيات حساس دي ،هغه ملچ چې بوټي په ژمي كښې پوښلي وي بايد پسرلي په پيل كښې له بوټي څخه لرې او د پولو دپاسه واچول شي ، كه په پسرلي كښې يخ راځي بايد ګلان پرې وپوښل شي. زړه كمبله او يا درخت ټوټه هم كولاى شي د يخ وهنې نه مخنيوى وكړي.

.

 

برعلاوه څمكني توت يو طبيعي ماده Ellagic acid لري . دا ماده د سرطان د ناروغي څخه مخنيوي كوي

ځمكني توت د يوي بډايي منبع د Phenol اود Phyto Nutrient په نړي كي ګڼل كيږي ، دا فينول د Antocyanin او ellagitanins په وسيله رهبري كيږي.

همدارنګه د Dietary Fiber, Iodine, Potassium, Folate, riboflavin, Vit B5, Omega-3 Fatty acide, Vit B6, Magnissium او Copper دي.

 

ځمكني توت د ellagitanin محتوياتو د سرطان ناروغيو په مړينه كي يي كموالي راوستي ، په يوه مطالعه كي ځمكني توت د هغه ۸ غذايي موادو په راغي كوم چي د سرطان د ناروغي له كبله يي مړينه يي په ۱۲۷۱ ناروغانو په New Jercy كي ټيټه كړي ده.

دي ناروغانو به د ورځي دري ځلي ځمكني توت خوړل او په دوي كه د سرطان ناروغي نظر هغه خلكو ته چي كم او يا هيڅ ځمكني توت يي نه خوړل كم انكشاف كړي.

د حيواناتو په مطالعه كي محققينو دا پيدا كړه چي ځمكني توت د مغز د oxidative له فشار څخه د مغز ساتنه كوي ، او همدارنګه په پرمختللي سن كي د حافظي او د مغزو د فعاليت د كموالي څخه مخنيوي كوي.

محققينو د موږكانو د ځمكنيو توتو له تغذيي څخه دا پيدا كړه چي ددوي د حافظي په زياتوالي كي په موثره توګه انكشاف وركړ.

Macular degeneration دا يوه طبي حالت دي چي معمولا په زړو خلكو كي د ليدلو د لاسه وركول د ليدلو په مركز (macula) كي د Retina د خرابوالي له امله منځ ته راځي، دا په لامده او وچ شكل منځ ته راځي ، دا د ۵۰ كلونو په سن كي د ړندوالي عمده دليل دي . Macular degenerationدا نا ممكنه كوي چي خه ولولي او يا وويني، اګر چي يه اندازه د ليدلو قوه پاتي كيږي تر خو ورځني دندي ترسره كړاي شي.

د ګازرو خوړل د سترګو بينايي ډيروي ، مګر يوه بالغ انسان ته ضرور دي تر څو د ميوو څخه استفاده وكړي ترڅو چي د هغوي د سترګو بينايي ډيره شي.

دري ځله د ميوي خوړل په ورځ كي داسي ښكاري چي په ورځ كي بايد ډيره ميوه وخوړل شي، مګر ځمكني توت ستاسو سره ددي هدف په لاسته راوړلو كي مرسته كوي.

 

يوي مطالعي په ۲۰۰۴ كال كي دا پيشنهاد وكړ چي دلوړي پيماني ويتامين سي درلودونكي مواد او يا ځمكني توت چي په لوړه پيمانه د ويتامين سي درلودونكي دي ، د Osteoarthritis چي يوه خرابه نوع د Arthritis Reumatism ده چي د هندي خوګ د غوښي (Gainea Pig) او يا له (Aging) څخه پيښيږي، مخنيوي كوي.

دا د روماتيزمي امراضو (Rheumatic Disease) مطالعه د يوه كال په موده كي په ۲۰۰۰۰ تنو چي پرهيز كړلو او د مرض څخه خلاص و (Arthritis Free) و دا سروي شروع شوه، د هغه له جملي څخه ۷۳ تنه د Polyarthritis په روماتيزم دردونو اخته شول ، په دي اشخاصو كي هغه چاچي د كم اندازي ويتامين سي درلودونكي غذا څخه استفاده كوله نظر هغه كسانو ته چي دا ويتامين سي يي مصرفول ۳\۱ ځله زيات په هغوي كي مرض انكشاف كړي و.

ځمكني توت د فيتونوترينتونو لرونكي دي چي د سرطان د التهاب او د اعصابو د تخريب د انتي اكسيدان په توګه كار تر سره كوي.

دا بايد هي نشي چي دا ميوه حساسيت راوړونكي ده او تر دوو كلونو ټيټو ماشومانو ته ورنكړل شي ، ځمكني توت اګر چي د قند درلودونكي دي خو بيا هم د شكر د ناروغانو لپاره مضر ندي.

1. www.wikipedia.com

2. http://www.sabziran.ir