د "تېمور شاه دراني" د بڼو تر مېنځ توپير

اعليحضرت تېمور شاه درانى د [[افغانستان]] د لوى او نوميالي مشر ، د افغان دولت د بنسټ اېښودونكىاېښودونكي او ټولواكمن اعليحضرت [[احمد شاه بابا]] زوى وو ، چې په ۱۷۴۸ ز كالې زېږېدلى دى . دى په ۱۷۷۳ ز كال كې د خپل پلار له مړينې وروسته د افغانستان پر پلاز كېناست . د افغانستان پلاز دده د واكمنۍ پر مهال له [[كندهار]] نه [[كابل]] ته ولېږدول شوهشو .

موږ د ښوونځي په تاريخونو كې لوستي وو ، چې تېمورشاه هوسايي غوښتونكى سړى وو او دده له نرم طبيعت نه محلي مشران له ده ياغي شول . دا ډول ذهنيت زموږ په ذهن كې پاتې وو . بله خبره دا راووته ، چې ده قزلباش ډېر پالل او پښتو ته يې پاملرنه نه كوله . صديق فرهنگ په ۱۹۸۸ ز كال كركې وليكل ، چې تېمور شاه پخپل حرم كې درې سوه ښځې درلودې او هره مياشت يوه ښځه زياتېدله . بيا ليكي مگر ويښ سړى وو ، له هرې جګړې نه بريالى راستون شوى دى .

د ملي تاريخ لپاره دده ويښتوب ، زړورتيزړورتيا او هېوادپالنه ضروري ده . د ښځو معامله يې څوك څه كوي ؟

بيا درې سوه ښځې دومره ډېرې دي ، چې په يوه كلي كې هم نه ځاييږي ، نو په يوه كور كې چې د پاچا هم وي ، څنگه ځاىږيځاييداى شي ؟ او يو سړى ټولو ته څنگه رسېداى شي ؟ تېمور شاه د [[هند]] او د [[ايران]] د پادشاهانواپادشاهانو لوڼې كړې وې ، څو نورې د قومي مشرانو لوڼې يې هم وېوكړې ، چې ټولې لس تنه كېدې ، نو د يوې شاهزادگۍ ساتل چې يوه ايرانۍ او بله هندۍ وه ، دوئ سترگې نه درلودې .

د تېمورشاه خسران برحال پادشاهان ووول ، په هره مياشت كې چې يې يوه ښځه زياته شي ، په كال كې دولس كيږي ، په دې صورت كې نو دده د پاشاهۍپادشاهۍ تر پايه پورې بايد د هغوى شمېر پېنځه سوه شوى واى . دا د نه منلو وړ خبره ده .

د تېمور شاه دوره په ټوله امپراتورۍ كې د تهران او مشهد له سړكه تر گنگا پورې ، له امو نه د هند تر سممندره پورې كراره كراروي وه . په شلو كلونو كې ايله څلور پېښې وشوې ، چې امپراتور پخپله ورغى او عاملين يې سم كړي ديكړل . ده دوه نيم سوه بېړۍ درلودې او تجارت ښه روانسوداگري ووروانه وه . عدالت خپور وو ، دى ظالم سړى نه وو .

د تېمرو شاه بهپه دوران كې دوه ايراني شهزادگان په كابل كې اوسېدل ، چې له فروغي سره درې كېدل ، يانې دوه افشار او يو صفوي وو . په افغانستان كې د امپراتور [[شاه زمان]] له واكمنۍ نه راهيسې ، يانې له ۱۸۰۱ ز كال نه بيا تر ۱۹۷۹ پورې د ايران اغېز پر سلطنت پروت وو .

همداسې چې په يوولسمه زېږديزه پېړۍ كې غزني د فارسي شاعرانو او ليكوالو بانډه وه ، په اتلسه پېړۍ كې كابل د فارسي شاعرانو مركز وو . په دغه عصر مكېكې توپير دومره دى ، چې امپراتور تېمورشاه د پښتو شاعر او ليكوال وو . [[پير محمد كاكړ]] ، [[عبدالله خان دېوان بېگي]] او نور كه پښتانه وو ټولو فارسي شاعري كوله او د خپل مهال پاخه شاعران له هند او ايران څخه راغلي وو ، البته دا ټوله يوه امپراتوري وه او كابل هم د دوى د كور په څېر وو . لكه [[واقف لاهوري]] ، عشرت له هند څخه ، [[فروعي اصفهاني]] ، [[موسوي]] ، مهدي له ياران څخه او عاجز له كابل څخه .

(( افغان )) ، [[حزين حيرت شاملو]] ، [[ذكي]] ، [[رضا]] ، [[هما]] ،شاه، [[شاه عبدالحكيم خراساني]] ، [[شجاع]] ، [[شهاب]] ، ليكوال [[محمودالحسني]] ، [[مظهر جانان]] ، [[محمد حيات]] ،لچهمي، [[لچهمي رام پنډت]] ، [[الشايي]] ، [[بوسعيد]] ، [[ميرزيان]] ، [[عبدالله ميرزا علي عسكر وصفي]] ، [[ميرزا شكيبا]] ، [[ميرزا عطار]] او په سلگونو نور واړه او غټ دراني شاهزادگانو ټولو په يوه خوله پارسي شاعري كوله . داسې نه وه ، چې د شاهي كورنۍ ژبه پښتو نه وه ، دوى په پښتو غږېدل ، سم پښتانه وو ، خو د موضوع په اهميت نه پوهېدل . له دوى څخه يوازې د امپراتور تېمور شاه او [[سردار عبدالله خان دېوان بېگي]] د پښتو شعرونو نمونې شته ، چې دلته به يې د امپراتور تېمورشاه د پښتو شعر يوهدوې نمونهنمونې راوړوو :

د تېمور شاه له دغو شعري بېلگو نه د هغه مهال پښتو ښكاري ، لښكر ، ډگر ،جنگ ، پېپرې كړى سر ، دده له پورځيپوځي ژوند څخه څرگند دى .

د امپراتور تېمور شاه اداره ، سياست ، او پوځي لياقت روښانه دى . يوازې دبدبه ، شان ، شوكت او هوسايي دده تر احمد شاه بابا ډېر وو . يو دوو جگړو ته چې ولاړ بېرته بريالى راغى . دده د كابل د بڼونو ښكلا ، د پوهانو ، كسبگرو له مخې د اسيا يو معظم ښار وو ، خو د يوې نېمې پېړۍ كورنيو او بهرينو جګړو داسې وران كړ ، چې اوس يې بنسټونه هم نه ښكاري . كابل كې د ايران ، [[بخارا]] او هند شاهزادگان اوسېدل او همدلته پاتې دي . په افغانستان ، ايران او هند كې دده له خوا منظمې ابادۍ شوې دي . ددغه ستر هېواد اقتصاد په سوداگرۍ او صنعت ولاړ وو ، خو ډېره برخه ي ې د زمكو او باغونو ماليه وه . دده بېړۍ په سيندونو او د سمندر پر غاړو كې گرزېدې .

د محمدزايي سردارانو جگړو او د انگليس درې وارې يرغل هېڅ نه دي پرې اېښي . دغو جگړو د شازمان له دورې نه وروسته له ۱۸۰۰ نه تر ۱۹۱۹ پورې دوام درلود . محمدزايي سردارانو د [[سردار پاينده خان]] تر وژلو وروسته خپلې دوښمنۍ دومره وغځولې ، چې په افغانستان كې د احمدشاه بابا د سدوزي قبيلې وگړي د گوتو په شمار پاتې شول . ټول يې هند ته وشړل او د دراني په نامه په هند او پاكستان كې د عادي خلكو په څېر اوسي . دوى هم پارسي د ملي ژبې په توگه ساتلې ده . ما د دوى ډېر خلك د هند او پاكستان په سفرونو او هجرتونو كې وليدل ، چې د هېواد ارمان ورسره وو .