په پخوانيو تاريخي او جغرافيا يېجغرافيايې اثارو کي د [[غور]] او غوريانو په اړه زيات داسيداسې زرين سرليکونه او وياړني کښل شوي او ثبت دي چي نه يوازييوازې د [[افغانستان]] د لرغوني او پخواني تاريخ ارزښتمن سرليکونه دي بلکي ، بلکې د سيميسيمې لپاره هم ستر ارزښت لري . د غور او غوريانو د تاريخ دپيژندنيله پيژندنې پرته د افغانستان او سيمي بشپړ [[تاريخ]] نشي پيژندل کيدای . لرغوني غوريان د کلتور او تهذيب ، [[سياست]] او واکمنۍ ، پوهي او هوښيارۍ په ډګرونو کي داسيداسې لاس ته راوړني لري چيچې د بيلابيلو تاريخي پيرونو برم او دبدبه پکښي نغښتې ده .
غور په اوسنۍ بڼه د افغانستان د څلورديرشڅلور ديرش ولايتونو څخه يو دۍدى ، چي د هيوادهېواد د اتو نورو ولايتونو سره د بريد کرښي لري . شمال لور ته يې د فارياب ، بادغيس لويديځ ته يې د هرات او فراه سهيل ته يې د هلمند او دايکنډي او ختيځ ته يې د باميان او سر پل ولايتونه پراته دي . [[د غور ولايت]] ارتوالۍ اته ويشت زره شپږ سوه نه شپيته ( ٢٨٧٧٩ ٢٨٧٧ ) کيلو متر ه مربع ته رسيږي ، او اداري پلازمينهپلازمېنه يې چغچران دۍ .
د غورپهغور په ګاونډيو ولايتو نو کي د لرغونپوهانو له خوا د څيړنو په ترځ کي د پخوانيو زمانو زيات شمير اثار او لاسوندونه تر لاسه شويديشوي دي ، چي د يوشميريو شمير هغو لرغونتيا په زرګونو کاله پخوانيو زمانو ته رسيږي ، د بيلګي په توګه په فارياب کي د دشلې لرغونې سيمه ده ، چي لرغونتيا يې لږ تر لږه د څلورو زرو کالو څخه تر دريو زرو کالو پخوانيو زمانو ته رسيږي ؛ د باميانو لرغوني سيمه چي د بودايې پير زښت زيات لرغوني اثارلري ، او په روزګان ولايت کي د کوشاني او يفتلې پيرونو اړوند زيات شمير اثار يادولای شو . خولهخو له بده مرغه په غورولايت کي کې د لرغونو زمانو په تړاو ځانګړي څيړنيڅيړنې او سپړني سپړنې نه دي تر سره شويشوې ، چې له امله يې تراوسهتر اوسه د لرغوني غور په لمن کي د پخوانيو ميشتومېشتو وګړو په اړه بشپړبشپړې ي څرګندو نيڅرګندونې نشي کيدلای . خودخو د هغو څيړنو څخه چي د ويدي او اوستاېې مدنيتونو په اړه تر سره شويديشوې ،د، د غور سيميسيمې ، غرونه ، او د اوسيدونکو په تړاو يو شمير څرګندوني شته چي د افغانستان په اساطيریاساطيري تاريخ کيکېې ځانګړۍ دريځ لري .
[[هيرودوت]] پر خپل مهال د نورو تاريخي پيښو تر څنګ دا يادونه هم کړې کړېده ، چي د هخامنشيانو په وړاندي د هغوۍ ځتيځ ګاونډيانو هم پر له پسې پاڅونو نه کړيديکړي دي ، خو چي د خشيار شاه ( ٤٠٤ _ ٣٥٩ تر ميلاد وړاندي کالونه ) په دربار کي کې د يوناني طبيب [[کتي سيس]] ( Ktesies ) يادښتونه لولو . په هغو کيکې د هخامنشيانو پر ضد په وارواردوار وار د سوريانو پاڅونونه ياديږي . ( بوخاردبرينتس : ٥٣ پاڼه )
په [[سيستان]] کيکې د ساکانو د دولت تر جوړيدو وروسته ټولي هغه سيمي چي د يوناني او پارتي دولتونو په ولکه کي نه وې راغلي اوداو د هغوۍ ترمنځ پرتې وې ، ورو ورو خپل کړې چي يونانيانو اندو ساتيا ( Indo_Seythia) ياد ساکانو د سيند هيواد نوم ور کړ او چيني سرچينو هغه د کيپين ( Kipin ) په نوم ياد کړېدۍ . [[موګا]] لومړنۍ واکمن وو چي د ساکانو واکمني يې په ٧٢ تر ميلاد وړاندي کال کي پيل کړه او تر هغه وروسته [[ازيس]] په ٥٨ تر ميلاد وړاندي کال او ورپسې [[ازيليس]] په ٤٠ _ ٤٥ تر ميلاد وړاندي پر ټوله اندو سايتيا واکمن پاته شويدۍ ( پښتو او پښتانه : ٤٢ پاڼه ) او لرغونۍ غور هم د همدې واکمنۍ په لمن کي ارزښتمن دريځ درلود .
د کوشاني ستري واکۍسترواکۍ پر مهال د غور او هري سيمي د سيستان له واکه ووتلې . کوشانيان،[[کوشانيان]] ، چي د ساکانو له سټې څخه وه ، نوموړي سيميسيمې تر خپل واکمنۍ لانديلاندې کړې ، او په [[ايران]] کي د ساسانې واکمنۍ سره ګاونډ شوه . د زابلستان د غوړيدو پر مهال د يفتليانو لپاره غوراوغور او اړوندي سيمي د اعرابو په وړاندي يوه ستره او ډاډمنه اډه ( پايګاه ) وه . د [[پيتروشفسکي]] او زيات شمير نورو مورخينو په باور د ساسانيانو واکمني په ٦٥١ ميلادي کال د اعرابو په وسيله پای ته ورسيده خودخو د ساساني امپراتورۍ ختيځ لور ته يو يوشميرشمير خپلواکو سيمو د اعرابو په وړاندي پاڅونونه کول چي د هغو څخه [[کابل]] ، غور او ديلم د اعرابو تابع نه شوه . طبري په خپل تاريخ کي ثبت کړيدي چي : علي ابن محمد وايې چي اسد د غور غزا ( غزی ) ته ولاړۍ خو د هغه سيمو اوسيدونکو خپل هر څه پټ کړي او يایي لوړو ځايونو ته وړي وه چي هلته رسيدل د چا په توان کي نه وه .
دتاريخيد تاريخي متونو پر بنسټ دسوريانود سوريانو واکمني د اوسني غور د اوسيدونکو له خوا تر ټولوپخوانۍټولو پخوانۍ څرګنده واکمني منل شوېده ، چي نوم يې په بيلا بيلو تاريخي پاڼو کي ثبت دۍ . [[منهاج سراج جوزجاني]] د هغو زياتو نورو مورخينو له شميره دۍ چي د سورې کورنۍ په اړه يې د بيلا بيلو نامتو کسانو نومونه را ياد کړيدي ، د هغه په وينا سور او سام د ضحاک دوه ورونه دي او د سوري کورنۍ څخه زيات شمير کسانو د غور پر سيمه واکمني درلوده ، چي د [[ماهوی سوري]] ( ٣٨ هجري ) او [[ملک شنسب ابن خرنک]] څخه پيليږي او د [[امير پولاد]] تر زمانې ( ١٦٠هجري ) واکمن پاته شويدي .شوي دي . ( افغانستان بعد از اسلام : ١٢٧_ ١٣٢ پاڼه ) په زيات شمير تاريخي متونو کي د سوري کورنۍ نامتو کسان لکه [[ماهوی سوري]] ( ٣١ _ ٣٦ هجري ) [[شنسب ابن خرنک]] ( ٣٦ هجري ) [[امير پولاد]] ( ١٣٠ هجري ) [[امير کروړ ( جهان پهلوان امير کروړ)]] ( ١٣٩ _١٥٤ هجري ) [[امير ناصر ابن امير کروړ]] ( ١٦٠ هجري ) [[امير منجی بن نهاران]] ( ١٧٠ هجري ) [[امير سوری]] ( ٢٥٣ هجري ) او د اسي نور ياد شويدي .( تاريخ مختصر افغانستان ؛ ١٦٥ پاڼه )
د غوري پاچاهانو په نوم د همدې سوريانو له پښته بله هغه کورنۍ ده چي د تاريخي افغانستان زياتي سيمي يې تر خپل واک لاندي راوستي دي ، او د افغانستان په تاريخ کي د برم او وياړ با ب ګڼل کيږي . د غوري پا چاهانو په دې لړۍ کي تر ټولو زيات نامتو پاچاهان لکه قطب الدين محمد غر شاه ( ملک الجبال )( وفات ٥٤١ هجري= ١١٤٦ ميلادي ) بها الدين سام ( د واکمنۍ نېټه ٥٤١ هجري = ١١٤٦ ميلادي ) سلطان غيا ث الدين غوري ( ٥٥٨ _ ٥٩٩ ) سلطان بهالدين غوري ( ٦٠٧ هجري )سلطان علاوالدين غوري ( جهان سوز ) ( ٦٠٧ _ ٦١١ هجري ) او نور يادولای شو . د غوري کورنۍ د واکمنۍ پر مهال او په ځانګړي توګه د سلطان غياث الدين غوري در بار د پوهانو ، هنر مندانو او اد ب پوهانو پلازمينه بلل شوېده .
