د "لېبراليزم" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
TXiKiBoT (خبرې اترې | ونډې)
و robot Modifying: ar:تحررية
Xqbot (خبرې اترې | ونډې)
و robot Adding: sc:Liberalismu; cosmetic changes
۲ کرښه:
 
== تاريخ ==
لېبرالېزم په اتلسمه پېړۍ كې يانې له نن څخه دوه سوه شپږويشت كالهدمخه په ۱۷۷۶ز كال دغه مفكوره منځته راغلې ده، چې په همدې اساس د (Humanism) انسان پرستي او (Liberalism) لېبرالېزم يانې مطلقه فردي خپلواكي دواړه په يوه موده او يو تاريخ كې منځته رغلي دي، او په يو وخت كې دواړو د دين، اخلاقو او بشري كرامت په خلاف او اجتماعي فساد په خپرولو پېل كړې دى. او د فردي حقيقي ازادى د تعحقق لپاهر يې له دين څخه په هراړخيزه توګه د بېزارتيا اصل وض غ كړ او همغه شرط يې د حقيقي خپلواكۍ لپاره اړين وګاڼه. لكه چې د لېبًراليزم د مفكورې يو مخكښ (Zepalsachtch) ژېپال ساختخ اعلان كړې ؤ او په هغه كې يې وېلي دي چې:
انسان ترهغه پورې خپلواكي ترلاسه كولاى نشي، ترڅو پورې چې د څښتن تعالى له منلو، مذهب او اخلاقو څخه بېزارتيا په ډاګه اعلان نكړي، او د انسان الوهيت (Divinity) او سپېڅلتيا (Holiness) د ړه له كومې ونه مني.
 
== بنسټ اېښودنكي او د تبارز لومړۍ سيمه ==
د لېبرالېزم لومړۍ بنسټ اېښودونكې د انګلستان د اتلسمې پېړۍ نامتو بې دينه فلسفي جرمي بنتهام هيوم دى. او ددغه فلسفي مكتب د تبارز لومړۍ سيمه د نړۍ د فحشا او فجاېعو له ګردو څخه لوى بشردښمنه ښكېلاكي هېواد برتانيه دى، چې بيا په نولسمه پېړۍ كې ځينې نور فلسفيانو او هم د لوېديځ بې دينه فلسفيانو لكه: جېمزمېل، جان اسټوراټمل (John Stuart Mill) (۱۸۰۶ز پېدا، ۱۸۷۳ز مړ) انګلېسي، توماس هېل ګرين هم د لېبراليزم مخكښان وو. او هم د لېبرالېزم لمن له انګلستان څخه بهر ته هم وغځول شوه. په فرانسه او المان كې يې تود هركلې وشو. تردې چې كله په ۱۷۸۹ز كال په فرانسه كې ناپليون بوناپارټ اووښتون راغې، نو په په ۱۷۹۹ز د فرانسې په پلازمېنه كې درې سوه ښځو بربنډ لاريون وكړ او د ښار په ګردو بازارونو كې وګرځېدى او دا شعار يې وركاوه چې:
((موږ د نړۍ له مېندو څخه دغسې بربنډې او لغړې راغلې يو او همداسې بربنډې به ژوند كوو.))
۶۶ کرښه:
 
== '''د امريكايي حكومت ملاتړ''' ==
امريكايي بې دينه حكومت هم خپلو دوه پنځوس ايالتونو كې د لېبراليزم په ترويج كې له اروپايي حكومتونو څڅه كم نه دى. بلكه له فرانسې څه هم په ټولنيز ډګر كې د لېبرالېزم د تيوري په عملي كولو كې زيات وړاندې دى. ځكه چې په پاريس كې په سونو ښځو لوڅ لاريون وكړ، مګر په امريكا كې د بې حياء او فاحشو ښځو شمېره په لكونو ده. لكه چي په ۱۹۴۵ز كال د امريكا د سترې محكمې قاضي دوه لكه بربنډ انځورونه وليدل نو په خواشينۍ سره يې وويل له نيويارك څخه سدوم او عموريا جوړېدونكې دى. ((سدوم او عموريا د لوط عليه السلام د امت هغه ښآرونه ول، چې په څلورنيم زده مخزېږيز كال څښتن تعالى د لوطت د جنايت په سبب تباه كړي وو.))
يواځې د امريكا په نيوېارك ايالت كې د هغو ښځو شمېر چې په فحاشۍ او لوځلغړتوب كې ژوند كوي له پينځه پنځوس لكو څخه وراخوا دى.
 
# د اديبانو ملاتړ
په اروپا كې د لېبراليزم د ترويج په تكل د پاريس د ښځو له بربنډ او لوڅ لاريو سره، سره د فرانسې، المان او په خپله د انګلستان خپلواكۍ خوښوونكيو اديبانو او ليكوالانو هم په زړه پورې ونډه اخيستې وه او بيا په ځانګړي توګه په ټولنيز ډګر كې يانې د ښځو په خپلواكۍ كې او په دوي پورې د اړوندو مساېلو په باره كې لكه نكاح، طلاق، زېږون او داسې نور. پدې اړه يې ځانګړي مضامين، افسانې او ناولونه وليكل او خپاره كړل، چې د بېلګې په توګه يې د يو څو كسانو يادونه اړينه بولم:
 
## د فرانسې د هغه وخت نامتو لېبرالي ليكوال او ادب لېډيز ژورسان چې پخپله خورا بدلمننه او بې حيا ښځه وه په خپل ناول (ژاك) كې د ښځو د نكاح په اړه داسې ليكلي دي:
۷۶ کرښه:
هغه څوك احمق او ناپوه دى، چې د مينې او عشق په خپله بتخانهه كې چې په خپل زيار سره يې تعمير كړي او بيا هغه كې ټول عمر د ايكي يو بت لمانځنې ته كښېني. بلكه د خوند اخيستلو لپاره هره شېبه بايد د نوي مېلمه انتخاب وكړاى شي.
 
## د فرانسې د هغه وخت يو بل اديب ببرالويي (Bobralwiv) د لېبراليزم يانې مطلقې فردي خپلواكۍ د خپرولو او بري په تكل په دې اړوند په خپل ليكلي تصنيف كې ويلي دي:
((اخلاقي بنديزونه په حقيقت كې د انساني ذهن او دماغي ځواكونو په وده كې لوى خنډ دى، او ترڅو پورې چې په بشپړه او هراړخيزه توګه دغه بنديزونه پاى ته ونه رسولۍ شي او پرې نښودلې شي او انسان په بشپړې خپلواكۍ سره او جسماني خوندونو څخه برخمن نشي، تر هغه پورې د انسان لپاره هېڅ ډول عقلي، عملي، مادي او اروايي (سېكالوجي) پرمختګ نشي ممكن كېداى. ځكه چې د اخلاقي بنديزونو د موجوديت په صورت كې داسې كول هېڅ ممكن ندي.
# د فلسفيانو ملاتړ
۹۷ کرښه:
**مغربي فلسفه تعليم كا تنقيدي مطالعه، ليكوال: پوهاند سېد محمد سليم
**اسلامي اقتصادي نظام د كمونستي او كپېټالزم په پرتله، ليكوال: مولانا شمس الدين افغاني اردو الحق مجله، ۱۹۶۷ز كال د اګست ګڼه.
{{Link FA|ru}}
 
[[وېشنيزه:سياست]]
 
{{Link FA|ru}}
 
[[an:Liberalismo]]
Line ۱۵۰ ⟶ ۱۴۹:
[[ro:Liberalism]]
[[ru:Либерализм]]
[[sc:Liberalismu]]
[[sh:Liberalizam]]
[[simple:Liberalism]]