د "بوټپوهنه" د بڼو تر مېنځ توپير

'''بوټپوهنه''' د ژونپېوهنې يا بيالوژۍ يوه څانګه ده. په لنډه توګه يو څه داسې تعريف لري: بوټپوهنه د بوټو د ژوند په هکله يوه ساينسي زده کړه ده. د ژونپوهنې د يوې څانګې په توګه ورته د بوټو ساينس يا پوهه او يا هم د بوټوژونپوهنه وايي چې په انګليسي ژبه د بوټاني په نامه يادېږي. پدې زده کړې کې د بوټو زغښت، رغښت يا جوړونې، برار او ودې په هکله بشپړه پوهاوی او په دغو کې د زاتي توپيرونو څېړنې ته هم بوټپوهنه وايي.

بوټپوهنه پخپله په ځان کې د بوټو په هکله ډېرې نورې زده کړې رانغاړي چې په دې کې د [[د بوټو اناتومي|بوټو جوړښت]]، د [[د سلول وده|برار او ودې]]، د [[توليد]]اتو، د [[مېټابوليزم]]، د [[مورفوجېنېسز|لويېدلو]] او د [[فيتوپېتالوژي|بوټو د ناروغيو]] په هکله زده کړې شاملې دي.

د بوټو په اړه څېړنه او پوهاوی د قبايلي چاپېريال نه راوتلی دی. ډول ډول بوټي به د څکلو سره يا خوړلو په ذريعه به په نښه او پېژندل کېدل همداو چې د زهري بوټو او درملو پېژندل به ترې کېدل. ځکه هم بوټپوهنه په ساينس کې يوه لرغوني پوهه ده .

له هاغه لرغوني وخت نه دبوټپوهنې په څېړنيز ډګر کې لا پراختيا راغلې او د 550000 شاؤخوا د بوټو خېلونه او ژواندي پکې څېړل شوي.

 

په تاريخي لحاظ بوټيپوهنه ټول هاغه څه پخل منځ کې رانغاړي کوم چې پر ځناورو ، يا حيواناتو باندې اړه نلري. پدغو ناځناورو ژواندو کې د فنجای يا (پسکه ) وهونکي ژواندي راځي .( دا په مايکالوجي )څانګه کې لوستل کېږي. (( د بکټريوم، بکټريا ) او د (ويروس) چې بيا د مايکروژونپوهنې پورې تړاؤ لري لوستل کېږي . همداسې په نامه د الګای يو ډول ژواندی دی چې په فيکالوژي کې لوستل يا مطالعه کېږي . ډېری د فنجای (پسکه) ژواندي ، د الګای او نور داسې مکروبونه د بوټېپوهنې سره کوم تړاؤ نه لري خو بيا هم ډېره پاملرنه ورته د بوټيپوهاندو رااوړي . او اکثرآدغه د پسکه وهونکو ژواندي ، الګای ژواندي او بکټريا د بوټي پوهنې په لومړيو تعليمي کورسونو کې رانغاړل شوي وي .

د بوټو په اړه تعليم او پوهنه په څو وجو اړينه ده . بوټي په مځکه باندې د ژوند له بنستيزو اړخونو نه يادېږي . بوټي مونږ ته اکسيجن (صفا هوا) ، خواړه ، سپڼسي ،تار يا ريښکۍ ، او دارو درمل جوړوي له همدې نه چې بيا د ژوند بڼه نوره هم پسې د پايښت لپاره سموي .

* چاپېريالي بدلونونه وپېژنو

 

په ريښتيا سره ټول خواړه د بوټو نه پلاس راځي. دا يا خو په راسنه توګه له مېوو، بوټو نه جوړ شوو خوړونکو توکو نه او يا هم په غير راسنه توګه د احلي هاغو ځناورو نه پلاس راځي چې په بوټو خوړلو .

په بله مانا بوټي د ټولو خواړو بنسټيز دلوهې ځنځير (اشتهايي زنجير) بللی شو، او يا ېې د چاپېريال پوهاندو له اندواند څخه ورته لومړنی ټرافيک لېول. ټوله نړۍ مړولو لپاره اړينه ده چې پدې پوه شو چې څرنګه بوټي خواړه رابرابروي يا له بوټو نه څرنګه خواړه پلاس راځي. همداسې د راتلونکي کهول لپاره د خوړو برابرولو ملاتړ کوي. د بېلګې په توګه... د بوټو د کرنې او پالنې له کبله.

 

 

 

بوټي مونږ ته ډېر طبعي توکي رابرابروي ، لکه پومبه ، لرګي، کاغذ، سپين کتان (سپڼسي) ،د سابو غوړي او هم ځينې ډول رسۍ او ربړ .

د [[توت]] د بوټو د کرلو پرته د [[ورېښم]]و ترلاسه کېدل به ناشونی وي، دا ځکه چې د ورېښمو چينجی د توت په بوټو کې ښه روزل کېږي. پدې وروستيو کې [[ګني]]، [[سويا]] او نور هغه بوټي چې په لويه کچه په ځان کې د تومنې وړ شکره او يا هم غوړي لري د[[ژواکي سونګتوکي|ژواکي-سونګتوکو]] د سرچینې په توګه کارېدلي، او د انرژۍ همدا سرچينې [[د فوسل سونګتوکي|د فوسل سونګتوکو]] لپاره اهم الترنتيفونه ګڼل کېږي. [[ژونډيزل]] هم وګورۍ.

 

د بوټو په مرسته مونږ کولای شو چې زمونږ په چاپېريال کې د ډېرو خواؤ نه رامېنځ ته شوي بدلونونو باندې پوه شو او.

 

*د بوټو د چاپېريال د ويجاړېدنې په هکله پوهاوی او د بوټو د انواعو د ورکېدو څېړنه په سمه او بشپړه توګه د بوټو ډلبندي او په غونډالونو وېشنه په ټکزانومي پورې اړه لري.

*[[palynology|Analyzing pollen]] deposited by plants [[geologic timescale|thousands or millions of years ago]] can help scientists to reconstruct past climates and predict future ones, an essential part of [[climate change]] research.

*Recording and analyzing the timing of plant [[biological life cycle|life cycles]] are important parts of [[phenology]] used in climate-change research.

In many different ways, plants can act a little like the '[[canary|miners canary']], an ''early warning system'' alerting us to important changes in our environment. In addition to these practical and scientific reasons, plants are extremely valuable as recreation for millions of people who enjoy [[gardening]], [[horticulture|horticultural]] and [[herb|culinary]] uses of plants every day.

 

د بوټي پوهنې د کار په لومړني پړاؤ کې شاؤخوا د 300 کاله مخکې ليکل شوؤ تر ټولو غټه رساله تيوفراسوس ليکلې ده. د بوټو په تاريخ کې د (هيستوريه پلانېتروم) او د (ان ده کاؤسوس اف پلانټ ) په نوم اثار ډېر زيات اهميت لري او دغه ليکي (کتابونه) د بوټي پوهنې په ډګر کې تر ټولوبنسټيزه او انتيکه اثار ګڼل کېږي ،دا په شاؤخوا 40 نه تر 60مو کلونو کې ليکل شوي . د روميانو طبيب ليکوال ډيوسکورېډس ډېرې اړينې يوناني او رومي درملنو معلومات او سوبوتونه پکې راټول کړي دي .

د جرمني ليونهارټ فچ، د سيويس کونراډ ونګېسنر، او د برتانيې دوه ليکوالانو نيکولاس کلپېپر او جان ګېرارډ د حربل په نوم يو ليکي کې ډېر داسې د بوټو له اړخه معلومات راټول کړي وو چې په طب کې ورنه کار اخيستل کېږي .

 

A considerable amount of new knowledge today is being generated from studying [[model organisms|model plants]] like ''[[Arabidopsis thaliana]]''. This weedy species in the mustard family was one of the first plants to have its [[genome]] sequenced. The sequencing of the [[rice]] (''Oryza sativa'') genome and a large international research community have made [[rice]] the de facto [[cereal]]/[[grass]]/[[monocot]] model. Another grass species, [[Brachypodium distachyon]] is also emerging as an experimental model for understanding the genetic, cellular and molecular biology of temperate grasses. Other commercially important staple foods like [[wheat]], [[maize]], [[barley]], [[rye]], [[millet]] and [[soybean]] are also having their genomes sequenced. Some of these are challenging to sequence because they have more than two [[haploid]] (n) sets of [[chromosome]]s, a condition known as [[polyploid]]y, common in the plant kingdom. The "Green Yeast" ''[[Chlamydomonas reinhardtii]]'' (a single-celled, green [[alga]]) is another plant model organism that has been extensively studied and provided important insights into cell biology.

 

 

 

* [[د بوټو د غونډالوېشنې تاريخ]]

* [[د ګلانو ډولونه]]

* [[د ونو ډولونه]]

* [[د بوټو ډولونه]]

* [[حبوبات]]

* [[چاپېريال]]

 

* U.S. Geological Survey. [http://www.nbii.gov/disciplines/botany/ National Biological Information Infrastructure: Botany]

 

* [[David Attenborough|Attenborough, David]] ''[[The Private Life of Plants]]'', ISBN 0-563-37023-8

* [[David Bellamy|Bellamy, D]] ''Bellamy on Botany'', ISBN 0-563-10666-2 an accessible and short introduction to various botanical subjects

* Walker, D. ''Energy, Plants and Man'' ISBN 1-870232-05-4 A presentation of the basic concepts of photosynthesis

 

* Buchanan, B.B., Gruissem, W & Jones, R.L. (2000) ''Biochemistry & molecular biology of plants''. American Society of Plant Physiologists ISBN 0-943088-39-9

* Crawford, R. M. M. (1989). ''Studies in plant survival''. Blackwell. ISBN 0-632-01475-X

* Willis, K (2002) ''The evolution of plants'' Oxford University Press ISBN 0-19-850065-3 £22-99

 

{{Portalpar|ژونپوهنه}}

{{Wikibooks|بوټپوهنه}}

*[http://www.plantsci.cam.ac.uk/teaching/content.html Why study Plants? Dept of Plant Sciences, University of Cambridge]

*[http://www.ubcbotanicalgarden.org/potd/ Botany Photo of the Day]

* [http://www.ou.edu/cas/botany-micro/www-vl/ The Virtual Library of Botany]

* [http://wikisource.org/wiki/NVC-National_Vegetation_Classification%2C_UK_representative_plant_species List of major natural Plant Species in the UK, described in the National Vegetation Classification]

[[da:Botanik]]

[[de:Botanik]]

[[dv:ގަހަވީ އިލްމު]]

[[el:Βοτανική]]