د "ځمکني توتان" د بڼو تر مېنځ توپير

ځمكني توت

Straw Berry

 

ليكونكي: عز ت الله نوري

Genus: Fragaria

L.

 

Etymology ريښه پيژندنه

ځمكني توت strawberry(Fragaria) د Plant جنس Genus او د Rosaceae له فاميل څخه دي ، په نړي كي له ۲۰ څخه ډيري نومول شوي نوعي species او ډيري دورګه hybrids او cultivars يي وجود لري.

تر ټولو عمده ځمكني توت چي په تجارتي بڼه كرل كيږي د Garden strawberry a Fragaria × چي د ananassa hybrid له دورګه والي څخه منځ ته راغلي دي.

 

ساختمان Morphology

 

دځمكني توت ګل او پرمختللي ميوه

ګل ماننده (rosette growth) نمو د نبات يو ښه پيژندل شوي خاصيت) (characteristicددي بوټي دي .

اكثر نوعيrunners دباندي وباسي چي هغه نوي جواني ) (bud په څنډو (extremity) كي منځ ته راوړي .

كله چي ګل يوه مخصوص سره ته ورته ساختمان)( typical rosaceous structure ولري ، ميوه ډيره ځانګړي وي ، مګرهغه كيداي شي په ګلابو كي له تشكيل شوي ميويrose hip سره په مقايسه و پيژندل شي.

په ګلاب ګل كي د ګل د ساقي پاسني برخه كله چي ګلاداني ته ورته شكل ته (vase-shaped cavity) نمو كوي منبسط كيږي يعنيhip) (ته بدليږي هغه چي حقيقي ميوه ياتخم مستوروي (پټوي) ، او لرونكي د carpels ( د ښځينه د توليد مثل اندام چي عبارت له تخمدان او كلالي څخه دي) په خپله داخلي برخه كي دي .

. June- Bearers دا عادت لري چي پوره بوټى يو فصل له كرلوڅخه وروسته منځ ته راوړي. په

Day- Neutral ډول د June- Bearers له ډول څخه توپير لري . هغه دا چې دوي پوره بوټى په لومړني فصل كښې كله چې وكرل شي تشكيلوي.

په يوځل كتو دانشي معلوميداي چې كوم بوټى Day- Neutral او كوم يو June- Bearers له ډول څخه دي. نو له دې كبله كله چې بوتى كري دا مهمه ده چې څرګند كړي كوم يو ستاسو د خوښې وړ دي.

دا غوره ده چې دواړه ډولونه وكرل شي تر څوچې د Day- Neutral ځخه په لومړني كال ميوه تر لاسه كړي او لوړ حاصل او ښه كيفيت د June- Bearers څخه ترلاسه كړي.

 

دا مهمه ده چې د پخيدو فصل،حاصل، دميوې اندازه، د يخ وهلو كيفيت او خوند په كيفيت د سپارش شويوكلتيوارونو په اړه و پوهيږو(T-1)

 

لومړي جدول : د ځينو ځمكنيو توتو طبيعي خواص

 

 

June bearing Earligrow medium R3 R N,C,S

Annapolis large R S N

 

Pathogens and Disease ناروغي اود ناروغيو عوامل

يو تعداد د Lepidoptera نوعي د ځمكني توتو څخه تغذيه كوي .

برسيره پر دي د ناروغيو په مقابل كښي د تنګو ورايتيو انتخاب بزګرانو سره د بوټي د ناروغيو د خطر په كمولو كښې مرسته كوي.(T-2) دوهم جدول ته دمقاوموورايتيو سپارښتني ته مراجعه وكړي

د June- Bearers كلتيوارونه لپاره داسيستم تر ټولو ښه سيستم دى په دې سيستم كښې د ځمكنيو توتو بوټي يو له بل څخه د 3-18 انچو پورې لرې دي او همدارنګه قطارونه 3-4 فوټه يو له بل څخه لرې دي.

تشكيل شويو نويو بوټو daughter Plant بايد پريښودل شي چې ريښې تشكيل كړي تر څو يو گڼ قطار چې له دوه فوټوڅخه پراخه نوي رامنځ ته شي.

 

 

June- Bearers ځمكني توت بايد هر كال له حاصل اخستلو وروسته بايد نوي كينول شي . او كه چيرې يې په ښه ډول ميوه توليدوي نو بيا له يو كال نه زيات په ځمكه كښې پريښودل شي.

نا مطلوبه بوټي لومړى په ميخانيكي طريقه اويادHerbicides په وسيله له منځه وړل كيږي .

كتارونو پراخوالي تر 12 انچه كيږي ،په هر كتار كښې بايد د بوټو تعداد كم شي . د بوټو تر منځ فاصله بايد د 4-6 انچو پورې وساتل شي . د بوټي د بستر لپاره د 0.5-1 انچه خاوره اچول كيږي .

دبوټوترميمول (نويول) د ځمكني توتو د روزنې يوه مهمه برخه ده ، تر څو د ميوې ښه توليد لاس ته راشي .په June- Bearers توت چې په ګڼو قطارونو كښې كرل شوي وي . د حاصل اخستلووروسته هر كال بايد ترميم شي.

كله چې په مني كښې ( د نومبر د نيمايي د ډيسمبر تر نيمايي پورې چې هوا د 20C درجو سانتي ګراد نه راښكته شي د قطارونو د پاسه د 3-4 انجو په پلنوالي د وښو ملچ د بوټو د پاسه اچول كيږي. دا ملچ د بوټي دهغې يخ وهنې نه چې bud له منځي وړي ،ريښو او تاج ته زيان رسوي، مخنيوى كوي.

په پسرلي كښې هغه محال چې د بوټو پاڼې په زيړيدو شي ملچ د بوټو نه لري كيږي . يوه اندازه د ملچ واښه د بوټوشاوخوا پريښودل كيږي، تر څو ميوه د خاورې سره د تماس څخه وساتي . همدارنگه د خاورې لندبل ساتي.

 

شپږم انځور

په لومړي وده ايز فصل كښې د June- Bearers ځمكنيو توتو ګلان دراځرګنديدو سره سم لري كيږي . د ګلانو لمنځه وړل د بوټي او رينر Runners د پراخيتاسبب ګرځي اوپه راتلونكي كال كښې به بوټي لوي او ښه قوي وي .

په Ever- bearer او Day- Neutral توتو كښې د جون د مياشتې تر وروستيو پورې لرې كيږي او وروسته له هغې ګلانوته اجازه وركول كيږي تر ځو د اوړي او مني په اوږدوكښې ميوه توليد كړي.

.

 

طبي ګټي

برعلاوه څمكني توت يو طبيعي ماده Ellagic acid لري . دا ماده د سرطان د ناروغي څخه مخنيوي كوي

يوي مطالعي په ۲۰۰۴ كال كي دا پيشنهاد وكړ چي دلوړي پيماني ويتامين سي درلودونكي مواد او يا ځمكني توت چي په لوړه پيمانه د ويتامين سي درلودونكي دي ، د Osteoarthritis چي يوه خرابه نوع د Arthritis Reumatism ده چي د هندي خوګ د غوښي (Gainea Pig) او يا له (Aging) څخه پيښيږي، مخنيوي كوي.

دا د روماتيزمي امراضو (Rheumatic Disease) مطالعه د يوه كال په موده كي په ۲۰۰۰۰ تنو چي پرهيز كړلو او د مرض څخه خلاص و (Arthritis Free) و دا سروي شروع شوه، د هغه له جملي څخه ۷۳ تنه د Polyarthritis په روماتيزم دردونو اخته شول ، په دي اشخاصو كي هغه چاچي د كم اندازي ويتامين سي درلودونكي غذا څخه استفاده كوله نظر هغه كسانو ته چي دا ويتامين سي يي مصرفول ۳\۱ ځله زيات په هغوي كي مرض انكشاف كړي و.

له ډيرو پخوا كلونو څخه ددي ميوي له پاڼو او ريښو څخه جي د تانن (Tinin) مادي درلودونكي دي د اسهال ضد او د ميتيازو په ډيريدو كي رول لري.

ځمكني توت د ډيرو ويتامينونو درلودونكي او همدارنګه مشبوع چربي نلري يو توت ۵۰ كالري انرژي لري.

ځمكني توت د كلسيم او فاسفورس د ډيري اندازي له كبله د ماشومانو په رشد او د غاښونو په كلكوالي د هډوكي د ماتوالي د جوړيدوسره مرسته وكړي

نوي څيړني ښيي چي په ورځ كي ۹-۱۰ دانو توتو خوراك د ويني د لوړ فشار په كمښت كي مرسته كوي

 

45 كیلوكالری انرژی

ځمكني توت د فيتونوترينتونو لرونكي دي چي د سرطان د التهاب او د اعصابو د تخريب د انتي اكسيدان په توګه كار تر سره كوي.

دا بايد هي نشي چي دا ميوه حساسيت راوړونكي ده او تر دوو كلونو ټيټو ماشومانو ته ورنكړل شي ، ځمكني توت اګر چي د قند درلودونكي دي خو بيا هم د شكر د ناروغانو لپاره مضر ندي.

ماخذونه:

1. www.wikipedia.com