د "عربي ژبه" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
Replacing Flag_of_Mauritania.svg with File:1959-2017_Flag_of_Mauritania.svg (by CommonsDelinker because: File renamed: File renaming criterion #3: To correct obvious errors in file names, |
This contribution was added by Bayt al-hikma 2.0 translation project |
||
۲۳ کرښه:
|}
عربي (اَلْعَرَبِيَّةُ) يوه سامي ژبه ده چې په لومړي ځل له لومړۍ څخه تر څلورمې زېږديزې پېړۍ پورې راڅرګنده شوه. دا ژبه اوس د عربي نړۍ ژبه ده. نوم يې له عربو څخه اخیستی، دا اصطلاح په لومړيو کې د هغو خلکو د پېژندګلوۍ لپاره کارېده چې په عربي ټاپووزمه کې اوسېدل. د لرغونو يوناني جغرافيه پوهانو د پوهې له مخې د دې ټاپووزمې لویديځ ته ختيځ مصر، ختيځ ته يې بين النهرين شمال ته يې شمالي سوريه او د لبنان غرونو مقابل لوری موقعيت درلود. د نړيوالې معيار جوړونې سازمان د عربي ژبې لپاره دوه دېرش ډوله شفرونه ځانګړي کړي دي، چې معياري بڼه، عصري معياري عربي، چې ادبي عربي هم ورته ويل کېږي هغه فصيحه نوې عربي ژبه ده. دا توپير په لومړي سر کې د لویديځو ژبپوهانو په منځ کې هم لېدل کېږي؛ په عموم کې په عربي ژبه خبرې کوونکي د نوې معياري عربي او کلاسيکي عربي تر منخ توپير نه کوي، بلکې دواړو ته «العربية الفصحی» يعنې فصيحه عربي، يا په ډېر ساده ډول (الفصحی) ورته وايي.<ref name="Stefan Weninger 2011">Semitic languages: an international handbook / edited by Stefan Weninger; in collaboration with Geoffrey Khan, Michael P. Streck, Janet C. E.Watson; Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin/Boston, 2011.</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.academia.edu/18470301|title=Al-Jallad. The earliest stages of Arabic and its linguistic classification (Routledge Handbook of Arabic Linguistics, forthcoming)|access-date=2016-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023221343/http://www.academia.edu/18470301/Al-Jallad._The_earliest_stages_of_Arabic_and_its_linguistic_classification_Routledge_Handbook_of_Arabic_Linguistics_forthcoming_|archive-date=23 October 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Macdonald|first=Michael C. A.|title=Arabians, Arabias, and the Greeks_Contact and Perceptions|pages=16–17|url=https://www.academia.edu/4593009|language=en}}</ref><ref name="www-01.sil.org">{{cite web|title=Documentation for ISO 639 identifier: ara|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=ara|access-date=20 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303211429/http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=ara|archive-date=3 March 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Kamusella|access-date=28 June 2019|s2cid=158624482|hdl=10023/12443|doi=10.1515/jnmlp-2017-0006|url-status=live|archive-date=12 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191212190454/https://research-repository.st-andrews.ac.uk/bitstream/handle/10023/12443/_Journal_of_Nationalism_Memory_Language_Politics_The_Arabic_Language_A_Latin_of_Modernity.pdf?sequence=1&isAllowed=y|pages=117–145|first=Tomasz|issue=2|volume=11|journal=Journal of Nationalism, Memory & Language Politics|url=https://research-repository.st-andrews.ac.uk/bitstream/handle/10023/12443/_Journal_of_Nationalism_Memory_Language_Politics_The_Arabic_Language_A_Latin_of_Modernity.pdf?sequence=1&isAllowed=y|title=The Arabic Language: A Latin of Modernity?|date=2017|doi-access=free}}</ref>
په نړۍ کې په ښوونځيو او پوهنتونونو کې د عربي ژبې تدريس کېږي او په کاري چاپيريال، دولتونو او رسنيو کې په بېلا بېلو کچو کار ځينې اخیستل کېږي. عربي ژبه په نوي عربي معياري بڼې سره د شيږويشتو هېوادونو او يوې لانجمنې سيمې رسمي ژبه ده، له فرانسوي او انګليسي څخه وروسته څلورمه ژبه ده چې ډېرې خبرې پرې کېږي، له دې امله چې قرآن شریف او مبارک حديثونه په فصيحه عربي ژبه لیکل شوي، دا ژبه د اسلام دين ديني ژبه هم ده.<ref>{{Cite web|last=World|first=I. H.|title=Arabic|url=https://ihworld.com/schools/community-school-languages/arabic/|access-date=2021-07-07|website=IH World|language=en}}</ref><ref>{{Harvcoltxt|Wright|2001|p=492}}</ref><ref>{{Cite web|title=Arabic Language to Non-Arabic Speakers|url=https://www.tumoohi.org/en/majors/languages/arabic-language-to-non-arabic-speakers|access-date=2021-07-07|website=طموحي|language=en}}</ref>
د منځنيو پېړيو پر مهال، عربي د مديترانې په سيمه کې د کلتور اصلي لېږدوونکې ژبه وه، په ځانګړي ډول په علم، رياضياتو او فلسفه کې. له همدې کبله ډېرو اروپايي ژبو له عربي څخه ځينې ټکي پور کړي دي. تر ډېره بريده د عربي ژبې اغېر د اروپايي ژبو په لغاتو کې لېدل شوی دی – تر ډېره بريده په هسپانوي ژبه او تر کم بريده په پرتګالي، کاتالاني او سيسلي ژبو کې – لامل دا و چې عربي شوي اروپايي مسيحي او مسلمان تمدنونه سره نږدې و او هلته مسلمانانو او عربي ژبې د اوږدې مودې لپاره شتون درلود، په ځانګړې توګه په سویلي ابیریا کې د اندلس د پير پر مهال. مالټي يوه سامي ژبه ده چې له عربي لهجې څخه يې وده کړې او په لاتيني الفبا لیکل کېږي. د بالکان ژبې چې په هغې کې يوناني او بلغاريايي شاملې دي، هم له عربي اصليت څخه د ترکي عثماني سره د اړيکو له امله ډېری عربي ټکي تر لاسه کړي دي. <ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Maltese-language|title=Maltese language|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2019-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190924141837/https://www.britannica.com/topic/Maltese-language|archive-date=24 September 2019|url-status=live}}</ref>
د خپل تاريخ په اوږدو کې عربي ژبې په نړيواله کچه په نورو ژبو خورا ستر اغېز پرېیښی دی، په ځانګړي ډول د اسلامي کلتورونو او هېوادونو پر ژبو کوم چې مسلمانانو فتح کړې وو. يو شمېر هغه ژبې چې تر ډېره بريده له عربۍ اغېزمنې شوې هغه پارسي، ترکي، هندوستاني (هندي او اردو)، کشميري، کردي، بوسنيايي، قزاقي، بنګالي، مالايي (د اندونيزيا اوماليزيا)، مالديفي، پښتو، پنجابي، البانيايي، ارمينيايي، اذربايجاني، سيسلي، اسپانيايي، يوناني، بلغاريايي، تاګالوګ، سندي، اودي، عبري او هاوسا ژبې دي او د افريقا په ځينو سيمو کې ځينې نورې ژبې. له بله اړخه، عربي هم له ځينو ژبو يو شمېر ټکي اخیستي چې ارامي، عبري، لاتيني، يوناني، پارسي پکې شاملې دي، همدا راز تر کمې اندازې يې له ترکي (د عثماني سترواکۍ له امله)، انګليسي او فرانسوي (د شام د نېواک پر بنسټ) او همدا راز ځينې نورې سامي ژبې لکه حبشي ژبه.<ref name="Versteegh19972">{{cite book|title=The Arabic Language|last1=Versteegh|first1=Kees|last2=Versteegh|first2=C. H. M.|date=1997|publisher=Columbia University Press|isbn=9780231111522|language=en|quote=... of the Qufdn; many Arabic loanwords in the indigenous languages, as in Urdu and Indonesian, were introduced mainly through the medium of Persian.}}</ref><ref name="Raya-1981">{{cite book|author=Bhabani Charan Ray|title=Orissa Under the Mughals: From Akbar to Alivardi : a Fascinating Study of the Socio-economic and Cultural History of Orissa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=FgUeAAAAMAAJ&pg=PA213|series=Orissan studies project, 10|year=1981|publisher=Punthi Pustak|location=Calcutta|page=213|chapter=Appendix B Persian, Turkish, Arabic words generally used in Oriya|oclc=461886299}}</ref>
عربي د يو اعشاريه نهه ميليارده مسلمانانو ديني ژبه ده، همدا راز عربي د ملګرو ملتونو د شپږو رسمي ژبو څخه يوه ده. په ټوليز ډول د عربي ژبې په ټولو بڼو په عربي نړۍ کې شا اوخوا څلور سوه او دوه ويشت ميليونه خلک خبرې کوي (چې اصلي او نااصلي ويونکي پکې شامل دي)، په دې ډول دا ژبه په ټوله نړۍ کې پنځمه هغه ژبه ده چې زيات ويونکي لري، د انټرنيټ د کاروونکو په نظر کې نیولو سره څلورمه هغه ژبه ده چې په انټرنيټ کې زياته کاريږي. عربي په عربي الفبا لیکل کېږي چې ابجدي خط دی او له ښي اړخ څخه چپ لور ته لیکل کېږي، که څه هم کله نا کله لیلل شوې ژبه په ASCII لاتيني بڼه له چپ څخه ښي لور ته لیکل کېږي چې دا يې معياري املاء نه ده. <ref>{{Cite web|url=http://ask.un.org/faq/14463|title=What are the official languages of the United Nations? - Ask DAG!|website=ask.un.org|language=en|access-date=2019-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20160205021716/http://ask.un.org/faq/14463|archive-date=5 February 2016|url-status=live}}</ref><ref name="gordonconwell.edu">{{cite web|url=http://www.gordonconwell.edu/resources/documents/1IBMR2015.pdf|title=Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact|date=January 2015|publisher=gordonconwell.edu|access-date=2015-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525141543/http://www.gordonconwell.edu/resources/documents/1IBMR2015.pdf|archive-date=25 May 2017|url-status=dead}}</ref><ref name="pewmuslim4">{{cite web|url=http://www.pewforum.org/2011/01/27/the-future-of-the-global-muslim-population|title=Executive Summary|publisher=Pew Research Center|access-date=22 December 2011|work=Future of the Global Muslim Population|archive-url=https://web.archive.org/web/20130805044735/http://www.pewforum.org/2011/01/27/the-future-of-the-global-muslim-population/|archive-date=5 August 2013|url-status=live|date=2011-01-27}}</ref><ref>{{cite web|url=http://features.pewforum.org/muslim-population/?sort=Pop2030|title=Table: Muslim Population by Country|date=2011-01-27|publisher=Pew Research Center's Religion & Public Life Project|access-date=2014-05-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20130801220350/http://features.pewforum.org/muslim-population/?sort=Pop2030|archive-date=1 August 2013|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.un.org/en/sections/about-un/official-languages/|title=UN official languages|date=2014-11-18|publisher=un.org|access-date=18 October 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151017035124/http://www.un.org/en/sections/about-un/official-languages/|archive-date=17 October 2015|url-status=live}}</ref><ref name="World Arabic Language Day">{{cite web|url=http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/celebrations/international-days/world-arabic-language-day/|title=World Arabic Language Day|work=UNESCO|date=18 December 2014|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171027161442/http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/celebrations/international-days/world-arabic-language-day/|archive-date=27 October 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=The 10 Most Spoken Languages In The World|last=Lane|first=James|url=https://www.babbel.com/en/magazine/the-10-most-spoken-languages-in-the-world|date=2 June 2021|website=Babbel|access-date=29 June 2021}}</ref><ref>{{Cite web|title=Internet: most common languages online 2020|url=https://www.statista.com/statistics/262946/share-of-the-most-common-languages-on-the-internet/|access-date=2021-11-26|website=Statista|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Top Ten Internet Languages in The World - Internet Statistics|url=https://www.internetworldstats.com/stats7.htm|access-date=2021-11-26|website=www.internetworldstats.com}}</ref>
== ډلبندي ==
که څه هم په نړيواله کچه نه ده، خو بيا هم عربي د مرکزي سامي ژبې په توګه ډلبندي شوې. دا ژبه د سامي ژبو په ډلو کې د نورو فرعي ډلبنديو له ژبو سره تړلې ده (شمالي لویدیځ سامي، سويلي سامي، ختیځ سامي، لویديځ سامي)، لکه ارامي، سرياني، عبري، اوګاريټي، فينقي، کنعاني، اموري، عموني، ابلايټ، لرغونې شمالي کتابي عربي، لرغونې سويلي کتابي عربي، حبشي، نوې سويلي عربي او ډېرې نورې له منځه تللې او نوې ژبې. ژبپېژندونکي لا هم د سامي فرعي ډلبنديو د غوره ډلبندۍ په اړه سره اختلاف لري. سامي ژبو په پراخه کچه د لومړۍ سامي او مرکزي سامي ژبو د پيدا کېدو تر منځ بدلون موندلی، په ځانګړي ډول د ګرامر «لارښود» له پلوه. د مرکزي سامي ژبو نوښتونو کې –چې ټول په عربي کې ساتل شوي- لاندې شامل دي:<ref name="Stefan Weninger 20112">Semitic languages: an international handbook / edited by Stefan Weninger; in collaboration with Geoffrey Khan, Michael P. Streck, Janet C. E.Watson; Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin/Boston, 2011.</ref>
# له مضارع څخه مخکې د جوړه حالت زمانې د صيغې (yajlis-يجلس) بدلول په مضارع زمانه.
# د جوړه حالت/اړخ د بڼو له منځه وړل (لکه: مضارع صيغه چې له منځنيو مضاعفو «دوه برابره کولو» رېښو څخه جوړيږي، په بشپړ ډول د لومړۍ رېښې د ساکن ويي سره د يو /t/ په زياتولو سره جوړېږي، يا شونې ده چې امريه صيغه د فشار يا شد له لارې منځ ته راځي) او دا ځکه له منځه يوړل شوې چې نوي حالتونه رامنځ ته شول، کوم چې د پای ويو له لارې جوړېږي چې يو وروستاړی ورپسې نښول کېږي (لکه: U د اشارې لپاره، -a د شرط لپاره، بې پايه د امر لپاره، an یا anna د فعال لپاره).
# داخلي مبني علی المجهول جوړول.
د فصيحې عربي، نوې عربې د ډولونو، او همدا راز د صفايي او حسامي کتابي عربي ډولونو تر منځ ډېرې ځانګړتياوې ګډې دي، کومې چې په نورو مرکزي سامي ژبو، لکه د حجاز په شمال کې الداداني او التيماني په نورو ډلو کې نه موندل کېږي. دا ځانګړتياوې د دې ښودنه کوي چې دا ژبې يو ګډ فرضي اصل لري چې هغه Proto-Arabic دی. لاندې ځانګړتياوې په باور سره د Proto-Arabic لپاره بيا جوړېدای شي: <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6X29BwAAQBAJ|title=An Outline of the Grammar of the Safaitic Inscriptions|last=Al-Jallad|first=Ahmad|date=2015|publisher=Brill|isbn=978-90-04-28982-6|language=en|access-date=17 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160723012810/https://books.google.com/books?id=6X29BwAAQBAJ|archive-date=23 July 2016|url-status=live}}</ref>
# منفي جوړښتونه m * /mā/; lʾn */lā-ʾan/ فصيحې عربي ژبې ته
# مفعول منفي صفت (نعت)
# حرف جر او ظروف f, ʿn, ʿnd, ḥt, ʿkdy
# شرطي په –a کې
# T-څرګندونکی
# د ښځينه د معروف پای برابرول
# ʾn بشپړوونکی او تابع
# د شکلي بندونو د څرګندونو لپاره د f کارول
# په (ʾ)y کې د مستقل مفعول به ضمير
# په تنوين کې اضافي
== تاريخ ==
=== زړه عربي ===
په لرغونې زمانه کې عرب د سامي ژبو د پراخه بڼو لرونکې سيمه وه. په سويل لویديځ کې، ګڼې سامي ژبې ویل کېدې، هم هغه ژبې چې تر دې سيمې اړوند وې او هم هغه چې د لرغونې سويلي عربي کورنۍ څخه بهر وې (لکه سويلي ثمودي ژبه). دا باور هم شته چې د نویو سويلي عربي ژبو (غېر مرکزي سامي ژبې) په اصلي ژبه اوس هم د عربو په سويل کې خبرې کېږي. په شمال کې، د شمالي حجاز په څنډو کې، دادانيتي او تايماني ژبو د کتابي ژبو په توګه حيثيت درلود. په نجد او د عربو په ځينو لویدیځو برخو کې، پوهانو د ثمودي C ژبې په نوم يوه ژبه تايید کړې ده. په ختيځ عرب کې، داسې ډبرلیکونه شته چې له ASA څخه اخیستل شوي ژبې دي، کوم چې د داسې يوې ژبې د شتون شاهدي ورکوي چې د حسايي په نوم پېژندل کېږي. په پای کې، د عربو په شمال لویديځو پولو کې، پوهانو د ثمودي B، ثمودي D، صفايي او هسمايي په نوم ژبې پېژندلې دي. وروستۍ دوه ژبې د عربي د وروستيو بڼو سره مهمې مساوي شريکې اصطلاح ګانې لري او دا چاره پوهان دې اند ته رسوي چې صفايي او هيسمايي ژبې په اصل کې د عربي ژبې لومړۍ بڼې دي او بايد دا ژبې لرغونې عربي ژبه وبلل شي.<ref name=":1">{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/18470301|title=Al-Jallad. The earliest stages of Arabic and its linguistic classification (Routledge Handbook of Arabic Linguistics, forthcoming)|access-date=2016-07-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023221343/http://www.academia.edu/18470301/Al-Jallad._The_earliest_stages_of_Arabic_and_its_linguistic_classification_Routledge_Handbook_of_Arabic_Linguistics_forthcoming_|archive-date=23 October 2017|url-status=live|last1=Al-Jallad|first1=Ahmad}}</ref>
== سرچینې ==
| |||
