|
== د امپراتور تېمورشاه دربار ==
همداسې چې په يوولسمه زېږديزه پېړۍ كې غزني د فارسي شاعرانو او ليكوالو بانډه وه ، په اتلسه پېړۍ كې كابل د فارسي شاعرانو مركز وو . په دغه عصر كې توپير دومره دى ، چې امپراتور تېمورشاه د پښتو شاعر او ليكوال وو . [[پير محمد كاكړ]] ، [[عبدالله خان دېوان بېگي]] او نور كه پښتانه وو ټولو فارسي شاعري كوله او د خپل مهال پاخه شاعران له هند او ايران څخه راغلي وو ، البته د دوى كور وو . لكه [[واقف لاهوري]] ، [[عشرت]] له هند څخه ، [[فروعي اصفهاني]] ، [[موسوي]] ، [[مهدي]] له ياران څخه او [[عاجز]] له كابل څخه . ▼(( افغان )) ، [[حزين حيرت شاملو]] ، [[ذكي]] ، [[رضا]] ، [[هما]] ، [[شاه عبدالحكيم خراساني]] ، [[شجاع]] ، [[شهاب]] ، ليكوال [[محمودالحسني]] ، [[مظهر جانان]] ، [[محمد حيات]] ، [[لچهمي رام پنډت]] ، [[الشايي]] ، [[بوسعيد]] ، [[ميرزيان]] ، [[عبدالله ميرزا علي عسكر وصفي]] ، [[ميرزا شكيبا]] ، [[ميرزا عطار]] او په سلگونو نور واړه او غټ دراني شاهزادگانو ټولو په يوه خوله پارسي شاعري كوله . داسې نه وه ، چې د شاهي كورنۍ ژبه پښتو نه وه ، دوى په پښتو غږېدل ، سم پښتانه وو ، خو د موضوع په اهميت نه پوهېدل . له دوى څخه يوازې د امپراتور تېمور شاه او سردار عبدالله خان دېوان بېگي د پښتو شعرونو نمونې شته ، چې دلته به يې د امپراتور تېمورشاه د پښتو شعر يوه نمونه راوړوو : ▼
{{شعر}}
{{ب|نن مې بيا له تورو سترگو سره جنگ دى|په لبانو يې د زړه د وينو رنگ دى}}
{{ب|كه پرې كړى سر په لاس ورلره ورشم|لا په دا يې باور نه شي په زړه سنگ دى }}
{{ب|ستا د حسن لښكر راغى ځاى به نشي|د عاشق د زړه ميدان هرگوره تنگ دى}}
{{ب|عېشق او مشك پټېداى نشي تېمورشاهه|چې پخپله ځان رسوا كړى هغه رنگ دى }}
{{د شعر پای}}
▲همداسېڅرنګه چې په يوولسمه زېږديزه پېړۍ كې غزني د فارسي شاعرانو او ليكوالوليكوالانو بانډهمرکز وه ،وو، په اتلسه پېړۍ كې كابل د فارسي شاعرانو مركز وو وګرځيد. په دغهدومره عصر كې توپير دومرهچې دى ،تېمورشاه چې امپراتور تېمورشاهخپله د پښتو شاعر او ليكوال وو . [[پير محمد كاكړ]] ، [[عبدالله خان دېوان بېگي]] او نورنورو كهټولو پښتانه وو ټولوپښتنو فارسي شاعري كوله او د خپل مهالوخت پاخهنامتو شاعران له هند او ايران څخه هم راغلي وو ، البته د دوى كور وو .وو، لكه [[واقف لاهوري]] ، [[عشرت]] له هند څخه ، [[فروعي اصفهاني]] ، [[موسوي]] ، [[مهدي]] له ياران څخه او [[عاجز]] له كابل څخه .
د پښتو شعر يوه بله بېلگه يې داده :
▲(( افغان )) ، [[حزين حيرت شاملو]] ، [[ذكي]] ، [[رضا]] ، [[هما]] ، [[شاه عبدالحكيم خراساني]] ، [[شجاع]] ، [[شهاب]] ، ليكوال [[محمودالحسني]] ، [[مظهر جانان]] ، [[محمد حيات]] ، [[لچهمي رام پنډت]] ، [[الشايي]] ، [[بوسعيد]] ، [[ميرزيان]] ، [[عبدالله ميرزا علي عسكر وصفي]] ، [[ميرزا شكيبا]] ، [[ميرزا عطار]] او په سلگونو نور واړه او غټ دراني شاهزادگانو ټولو پهشهزاده يوهګانو خوله پارسيفارسي شاعري كوله . داسې نه وه ، چې د شاهي كورنۍ ژبه پښتو نه وه ، دوىوه، په پښتو غږېدل ، سم پښتانه وو ،غږېدل، خو د موضوع په اهميت نه پوهېدل . له دوى څخه يوازې د امپراتور تېمور شاه او سردار عبدالله خان دېوان بېگي د پښتو شعرونو نمونې شته ، چې دلته به يې د امپراتور تېمورشاه د پښتو شعر يوه نمونه راوړوو :
{{شعر}}
{{ب|هسې دى د يار صورت لكه گلونه |كه وهلي يې پر مخ دي شنه خالونه }}
{{ب|تېر شو عمر د وصال په انتظار كې |اوس پر زړه مې د هجران لگي اورونه }}
{{ب|د پتنگ په دود دې ياره په ژوند وسوم|د باڼو به دارويږي يې زخمونه }}
{{ب|راشه مينه پخپل خداى كړه تېمور شاهه!|څه په كار دي د فاني دنيا كارونه}}
{{د شعر پای}}
د تېمور شاه له دغو شعري بېلگو نه د هغه مهال پښتو ښكاري ، لښكر ، ډگر ،جنگ او نور دده له پوځي ژوند څخه څرگند دى .
د امپراتور تېمور شاه اداره ، [[سياست]] ، او پوځي لياقت روښانه دى . يوازې دبدبه ، شان ، شوكت او هوسايي دده تر [[احمد شاه بابا]] ډېر وو . يو دوو جگړو ته چې ولاړ بېرته بريالى راغى . دده د كابل د بڼونو ښكلا ، د پوهانو ، كسبگرو له مخې د [[آسيا|اسيا]] يو معظم ښار وو ، خو د يوې نېمې پېړۍ كورنيو او بهرينو جگړو داسې وران كړ ، چې اوس يې بنسټونه هم نه ښكاري . كابل كې د [[ايران]] ، [[بخارا]] او [[هند]] شاهزادگان اوسېدل او همدلته پاتې دي . په افغانستان ، ايران او هند كې دده له خوا منظمې ابادۍ شوې دي . ددغه ستر هېواد اقتصاد په سوداگرۍ او صنعت ولاړ وو ، خو ډېره برخه ي ې د زمكو او باغونو ماليه وه . دده بېړۍ په سيندونو او د سمندر پر غاړو كې گرزېدې .
د محمدزايي سردارانو جگړو او د انگليس درې وارې يرغل هېڅ نه دي پرې اېښي . دغو جگړو د شاه زمان له دورې نه وروسته له ۱۸۰۰ نه تر ۱۹۱۹ پورې دوام درلود . محمدزايي سردارانو د [[سردار پاينده خان]] تر وژلو وروسته خپلې دوښمنۍ دومره وغځولې ، چې په افغانستان كې د احمدشاه بابا د سدوزي قبيلې وگړي د گوتو په شمار پاتې شول . ټول يې هند ته وشړل او د دراني په نامه په هند او پاكستان كې د عادي خلكو په څېر اوسي . دوى هم پارسي د ملي ژبې په توگه ساتلې ده . ما د دوى ډېر خلك د هند او [[پاكستان]] په سفرونو او هجرتونو كې وليدل ، چې د هېواد ارمان ورسره وو .
اعليحضرت تېمور شاه په ۱۷۹۳ ز كال كې په حق ورسېد او د كابل په ښار كې خاورو ته وسپارل شو . دده ارام ځاى د كابل په باغ عمومي كې دى ، چې رغاونې ته ضرورت لري او د [[شاه زمان خان|شاه زمان]] له مهال نه راهيسې چا لاس هم نه دى پرې وهلى او هماغسې پاتې دى .
== اخځونه ==
* قدرت الله حداد ( فرهاد )، د افغان ملي تاريخ ، ۱۴۰ - ۱۴۱ ، ۱۴۲ ، ۱۱۱ مخونه ، د ساپي د پښتو څېړنو او پراختيا مر كز د ۱۳۸۳ لمريز كال چاپ .
[[وېشنيزه:د افغانستان پاچايان]]
[[وېشنيزه:د افغانستان نوميالي]]
[[وېشنيزه:افغانان]]
[[وېشنيزه:پښتانه]]
| 