د "ازبکستان" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
مخ تش شو نښلنونه: بسته بندي Reverted د موبايل سمون د موبايل وېب سمون |
revert نښلنونه: په لاسيلاس بیرته راګرځول ليدنيز سمون د موبايل سمون د موبايل وېب سمون |
||
۱ کرښه:
{{Infobox country
|conventional_long_name = د ازبکستان جمهوریت
|native_name = Oʻzbekiston Respublikasi Ўзбекистон Респубикаси
|common_name = Uzbekistan
|image_flag = Flag of Uzbekistan.svg
|image_coat = Coat of Arms of Uzbekistan.svg
|symbol_type = [[Emblem of Uzbekistan|State Emblem]] <ref>{{cite web|url=http://www.ksu.uz/en/page/index/id/7 |title=Constitution of the Republic of Uzbekistan |publisher=ksu.uz |accessdate=1 January 2015}}</ref>
|image_map = Uzbekistan on the globe (Eurasia centered).svg
|map_caption = {{map caption |location_color= red |region=the region [[Central Asia]] |region_color=light yellow}}
|national_anthem = <br/>[[State Anthem of Uzbekistan|Oʻzbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi]]<br />State Anthem of the Republic of Uzbekistan<br /><center>[[File:Anthem-of-uzbekistan-1992.ogg]]</center>
|official_languages = [[Uzbek language|ازبکی ]]
|regional_languages = [[Karakalpak language|کراکالپاک]]
|languages_type = Inter-ethnic<br />languages
|capital = [[تاشکنت]]
|latd=41 |latm=16 |latNS=N |longd=69 |longm=13 |longEW=E
|largest_city = تاشکنت
|ethnic_groups =
{{unbulleted list
| ۸۳.۸٪ [[ازبک]]
| ۲.۳٪ [[روسان|روس]]
| ۴.۸٪ [[تاجیک]]
| ۲.۵٪ [[قزاق]]
| ۲.۲٪ [[کراکالپاک]]
| ۱.۵٪ [[تاتار]]
| ۴.۵٪ نوري ژبي<ref name=cia1>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |accessdate=28 January 2011}}</ref>
}}
|ethnic_groups_year = ۲۰۱۷
|demonym = ازبیک
|government_type = [[جمهوری ریاست]]
|leader_title1 = [[President of Uzbekistan|President]]
|leader_name1 = [[شوکت میر ضیایف]]
|leader_title2 = [[Prime Minister of Uzbekistan|Prime Minister]]
|leader_name2 = [[عبدالله اریپوف]]
|legislature = [[Supreme Assembly (Uzbekistan)|عالی شورا]]
|upper_house = [[Senate of Uzbekistan| سنا]]
|lower_house = [[Legislative Chamber of Uzbekistan|مقننه خونه]]
|sovereignty_type = [[History of Uzbekistan|Independence]] {{nobold|from the [[اتحاد شوروی ]]}}
|established_event2 = [[Uzbek SSR]]
|established_date2 = 27 October 1924
|established_event3 = Declared
|established_date3 = 31 August 1991 (Independence Day on 1 September)
|established_event4 = Recognized
|established_date4 = 8 December 1991
|established_event5 = Completed
|established_date5 = 25 December 1991
|area_rank = 56th
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 448 978
|area_sq_mi = 172,742 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water = 4.9
|population_estimate = 31,025,500<ref name="Stat2015">{{cite web|url=http://www.gazeta.uz/2015/03/16/statistics/|title=Official population 1 January 2015|publisher=Stat.uz|language= Russian|accessdate=|date=16 March 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://news.uzreport.uz/news_4_r_108608.html|script-title=ru:Численность населения Узбекистана превысила 30 млн. человек|publisher=Uzreport.com|language= Russian|accessdate=6 September 2013|date=5 September 2013}}</ref>
|population_estimate_rank = 41st
|population_estimate_year = 2013
|population_census = |population_census_year =
|population_density_km2 = 61.4
|population_density_sq_mi = 159.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = 136th
|GDP_PPP = $123.577 billion<ref name="IMF"/>
|GDP_PPP_rank =69th
|GDP_PPP_year = 2014
|GDP_PPP_per_capita = $4,038<ref name="IMF"/>
|GDP_PPP_per_capita_rank = 135th
|GDP_nominal = $61.720 billion<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=55&pr.y=16&sy=2013&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=927&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= Uzbekistan reports]. International Monetary Fund</ref>
|GDP_nominal_rank = 73rd
|GDP_nominal_year = 2014
|GDP_nominal_per_capita = $2,017<ref name="IMF"/>
|GDP_nominal_per_capita_rank = 136th
|Gini_year = 2003
|Gini_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
|Gini = 36.8 <!--number only-->
|Gini_ref =
|Gini_rank = 95th
|HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
|HDI_change = steady<!--increase/decrease/steady-->
|HDI = 0.661 <!--number only-->
|HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |year=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>
|HDI_rank = 116th
|FSI = {{nowrap|93.5 {{decrease}} 0.9}}
|FSI_year = 2007
|FSI_rank = 22nd
|FSI_category = <span style="color:#f00;white-space:nowrap;">Alert</span>
|Gene = {{nowrap|10.2 {{increase}} 0.02}}
|Gene_year = 2004
|Gene_rank = 101st
|currency = [[Uzbekistan som|Uzbekistan som {{small|(''Oʻzbekiston soʻmi'')}}]]
|currency_code = UZS
|country_code = UZB
|time_zone = [[Uzbekistan Time|UZT]]
|utc_offset = +5
|time_zone_DST = not observed
|utc_offset_DST = +5
|drives_on = right
|calling_code = [[Telephone numbers in Uzbekistan|+998]]
|cctld = [[.uz]]
|footnote_a = Official Uzbek statistics.{{citation needed|date=October 2012}}
|footnote_b = As the [[Emirate of Bukhara]], [[Khanate of Kokand|Kokand Khanate]], and [[Khwarezm]].
}}
'''ازبکستان''' ([[اوزبکي ژبه|اوزبکي]]: O‘zbekiston Respublikasi يا O‘zbekiston Jumhuriyati, يا [[روسي ژبه|روسي]]:'Республика Узбекистан' )، چې په رسمي چارو کې د اوزبکستان د جمهوريت په نامه يادېږي، د منځنۍ آسيا يو هېواد دی. دا هېواد په لوېديځ کې د [[قزاقستان]] سره، په سهېل کې د [[قرغزستان]]، په ختيځ کې د [[تاجکستان]] سره او په سوېل کې د [[افغانستان]] او [[تورکمنستان]] سره گډې پولې لري.
پدې سيمه کې د اوزبکستان د موقيعت داسې دی لکه په اروپا کې چې د [[لېختېنستاين]] د هېواد دی، خو د لېختېنستاين هېواد بيا داسې لکه د اوزبکستان په شان د غره نيزه هېوادنو لخوا نه دی چاپېر. ددې هېواد يواځينۍ ژبه رسمي ژبه اوزبکي ده. دا ژبه د ترکي ژبو په کتار کې راځي. خو په دې هېواد کې ډېر وگړي په روسي ژبه هم خبرې کوي او تر اوسه پورې په ډېره پراخه کچه روسي هم کارول کېږي، چې ددې سبب د شوروي د پخوانيو وختونو نه راپاتې زوړ عادت دی. ځينې سرچينې داسې ادعاوې لري چې د [[دېگان]]و توکم يو داسې توکم دی چې د فارسيوانانو سره نژدې تړلی دی، او همدا توکم بيا په د اوزبکستان د وگړو ۴۲٪ برخه جوړوي. د ازبک ويی په مانا د اصل يا اصيل دی، او دا ويی د دوه نومونو تړنگ نوم دی چې لومړنۍ برخه يې "از" چې مانا يې لارښود دی، او دوهمه برخه يې "بک" چې د بېگ نه راوتلی او په مانا د اصيل دی.
==تاریخ==
لومړنی پیژندل شوی خلک چی په منڅني آسیا کې ژوند کړی دي ساکاها یا هم سکیت ها وه چی په اوسنۍ ازبکستان کې ژوند کاوه،دغه کوچی خلک کابو یومیلیون کال م.م په همدغه ساحه کې څای پر ځای شول او د سیندونو څیرمه یوه پراخه اوبه کولو سیسټم جوړ کړ چی په همدغه وخت کې بخارا او سمرقند ښارونه د سیاست او فرهنګ مرکز ته بدل شول.
په پنڅم م.م(مخکي له میلاد) پیړۍ کې باختری،سغدی او تخاری حکومتونه اوسني ازبکستان کې حکومت کول. کله چی د شرق او عرب ترمنڅ تجارتی اړیکی پیل شو سغدی چارواکو ډېر مالدار شول او د دغه سوداګري نتیجه د وریښم لاره جوړیدو وه.
په ۳۲۷م.م کال کې اسکندر مقدونی سغدیانه او باختر سیمی چی اوسنۍ ازبکستان هم پکی راڅی فتح کړ.وروسته له هغه یونان باختری سلسله کابو دو پیړۍ اوسني ازبکستان کې حکومت وکړ هغه سلسله چی په لومړنۍ م.م پیړۍ کې د کوشانی امپراطورۍ له لوری پای ته ورسید.
اسلام نه مخکی په اوسنۍ ازبکستان کې پارت،ساسانی،ګوکتُرک او یفتلی امپراطوریو حکومت وکړ.په اتم میلادی پیړۍ کې اسلام ماوراءالنهر سیمو ته ورسید.
اسلام راتلو سره د بخارا او سمرقند علم او هنر ډېر پرمختګ وکړ. په ۹ او۱۰ میلادی پیړۍ کې ماوراءالنهر د سامانی کورنۍ حکومت کول.
څه موده وړاندی ترکی حکومتونه لکه سلجوقی،کارا خانان او کارا خیتان موراءالنهر کې حکومت وکړ.
په ۱۳ میلادی پیړۍ کې چنګیز خان دغه سیمه فتح کړ او د مغول خانونو حکومت څخه وروسته تیمور ګورکانی په ۱۳۸۸م کې خپل فتوحات له ماراءالنهر څخه پیل کړ او نوزو څایو ته ورسید،سمرقند د تیمور امپراطورۍ پلازمینه وه او د د په وخت کې علمی او طبی پرمختګ ترسره شوه خو تیمور په خپل بی رحمانه جګړو او عام قتلونو باندي مشهور ده. د تیمور لمسۍ الغ بیګ یوه مشهور ستورپیژندونکی وه.تیمور مړني څخه وروسته د هغه پادشاهۍ ډېر ژر تقسیم او پکی کورنۍ اړودوړ پیل شو دغه راز ازبیک قبایل چی د اورال سیند شمال کې اوسیده له موقع څخه استفاده وکړ او په ۱۵۰۱م کې ټول اوسنی ازبکستان قتح کړ.
د روسانو راتلل نه مخکی اوسنی ازبکستان د بخارا امارت او د خیوه او قوقند خانات ترمنڅ ویشل شوی وه.
په ۱۹ میلادی پیړۍ کې روسیه امپراطوری منڅنی آسیا ته وغزید او بیا په ۱۹۲۰م کې پوره منڅنی آسیا د شوروی اتحاد تر اداره لاندی لاغلل، او په ۱۹۲۴م کال کې د شوروی اتحادیه ازبک جمهوریت رامنڅته شو او بیا په ۱۹۹۱م کال په اګست۳۱ کې خپل خپلواکۍ اعلان کړ او د سمپتمبر ۱ د دغه هیواد د خپلواکۍ ورڅ ګڼل کیړی .
==کلتور==
==اقتصاد==
==جغرافیه==
{{د منځنۍ آسيا هیوادونه}}
[[وېشنيزه:د آسيا هېوادونه]]
[[وېشنيزه:اوزبکستان| ]]
[[وېشنيزه:هېوادونه]]
| |||