د "اېلېکټرون" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته |
د سمون لنډیز نسته |
||
۷۲ کرښه:
=== ۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع Alpha or α radiation ===
۱. اَلفا يا اَلفه يا «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation چې د هېليوم (نمــَــرون يا د هالمــَــرون) helium د عنصر (آپهلمند) د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا نناکېلون يا خستکې يا زڼي يا زړي يا نواة) په ډَول ده چې د څلوروں واړه تروں ذرة ګانوں (بــَــرخــَــکليوں يا بڅرکيوں) څخه جوړه شوې ده چې دوه ئې پروتون يا پروټون (پــِــروړاندتــَــرون يا پروړاندون يا اَوَّلون) يا proton نوميږي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، اَو دوه نور ذره ګان (یا برخکلۍ ګانې یا بڅرکيان) نېوْترون يا نېوْټرون (نادِهــَــريــَــوون يا خــُــنثیٰ وُون يا ناخواوَرون يا ناخواوون) يا neutron نوميږي ، اَو د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا د نناکېلون يا د خستکې يا زڼي يا زړي) nucleus د ماتېدوں څخه وروسته د اَلفا يا اَلفه يا د «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation شاوخوا ته الوُوځي ، مګر څه وَړ چې نسبتواليځ يا برخئړيکي يا پرتليځ يو څه درانده تر ذره ګان (برخکليان یا بڅرکي) دي ، نور خی ډېر لرې واټنوں يا مــَــسافېوں يا فاصــِــلېوں ته ډېر نــِــه شي الوتلي ، مګر نوروں مادېوں (يا مونږتاوَړوں يا مووَروں) يا تهوکيوں يا څــِــهيزوں ســَــره که ولګيږي ، نور په لګېدوں ئې ، د ِاِنسان روغـتـهـيـا يا صــِــحــَّــت ته يو
<br>
<br>
=== ۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع Beta or β radiation ===
۲. بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation چې ډېرتر د الکترونوں (انګارليونوں يا انګارلۍ ګانوں يا برېښکيوں) څخه جوړ شوي چې منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار یا انګارليځ پېټی) لري . چې د اَلفا يا د اَلفه يا د «اَلــِــف» د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې ډېرتر واټن (يا مسافې يا فاصلې) ته تللي شي ، مګر که څه هم چې خطرمند اَو زیانمند وړانګشون کېدَی شي چې وي ، خو اَو مګر بیا هم د اَلفا يا د اَلفه يا د «اَلــِــف» د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې يو څه کمتر او لږتر زیان
البته مګر په فيزيکي (پنځپوهنيځ) ځينې تجرِبي (آزمايښتي) مــُــشاهــَــدوں (ليدکــَــتــِــنوں) کښې يو بــِــل ډَول بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation هم راپور شــِــوي يا خــَــبرراوړلي يا ګړېداراوړلي شوي دي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) چاړج (يا شارژ يا بار يا پـېـټــَـی يا شــُــحنة) لري ، چې آں ته بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» پېلوپــِــسې (جمع يا مثبت يا پځيشويځ يا پځيدي يا اِيجابي يا زائــِــد) وړانګشون يا تشعشع beta or β plus radiation ويل شوي دي ، اَو په آں کښې د الکترون (انګارليون يا برېښک) ءِ دروندتهيا weight يا منځسټ mass په اندازې (يا مېچ يا کچ) يوه بــِــله ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرل شوې چې هماسې د الکترون (انګارلیون يا برېښک) دروندتهیا يا منځسټ ته مساوي (يا برابره يا سياله يا يوڅهياله) دروندتهیا يا منځسټ لرندويه ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرله شوې ده ، مګر برقي چاړج (یا برېښي بار يا انګارليځ پـېـټی يا کهربائي شــُــحنة) ئې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) ويل شوي دي ، اَو په آں ډَول بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» پېلوپــِــسې (جمع يا مثبت يا پځيشويځ يا پځيدي يا اِيجابي يا زائــِــد) وړانګشون ته ويل شوي چې په کښې ذرې (برخکلۍ ګانې يا بڅرکي) ئې «پوزيترون» يا positron يا «پــُــځيـدوَرون» ونومــَــوِل شي .
۸۴ کرښه:
=== ۳. ګاما يا ګــَــمه وړانګشون يا تشعشع Gamma or γ radiation ===
۳. ګاما يا ګــَــمه يا «جيم» وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation چې د رَڼا يا د نــُــوْر يا د روښنايي په ډَول يو ډَول اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشون يا تشعشع دئ چې کــُــتله يا منځسټ يا دروندتهیا نــِــه لري او په سترګېوں هم په آساني نه شي ليدل کېدی مګر لرې واټنوں (اَو مسافېوں او فاصلېوں) ته خپرېدلي شي ، اَو فرېکوېنسيان يا frequencies (يا فرېمانکېدواندڅــِــهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) ئې د نوْر یا د رڼا يا د روښنايي د هر ډَول رنګېوں د فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندڅــِــهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) په نسبت يا برخئړيک کښې زیاد ډېرتــَــر يا ډېر لـوَړتر دي .
اَو په فيزیک (پنځپوهن) کښې فرمایل شوي دي چې اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې ډېر ډَولونه لري ، چې ټيټ تر فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندتهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second) لرندويان اِلــِــکترومــَــقناطيسي يا (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې دسې نومونه لرلي شي :<br>
۹۵ کرښه:
۴. اَو بــِــل هم ليدووَړ (يا د ليدوں وَړ يا بينــِــښـقابــِــل يا وينــِــمـڅـېـقابــِــل) نوْر يا رَڼا يا روښنايي visible light . <br>
۵. آلــِــرېتــَــردِبــِــنــَــفش وړانګشون (يا ماوَراء دِ بنفش تشعشع) چې دِ اِنسان د پوستــِــکي رَنګ تـيـارِه کــَــوِلي شي ، اَو په طــِــب يا روغـتـهـيـاپوهــِــن کښې فــَــرمايــِــل شــِــوي چې که دِ اِنسان پوستــِــکي باندې که ډېـر دا وړانګ يا تشعشع که وُلــَــګيږي دِ پوستــِــکي دِ ســَـرَطان يا دِ چــَـنګاښ يا دکــَــنـسـېـړ يا دِ skin cancer مــَــريضي يا ناروغي رامــَــنـځـتـه کــَــوِلي شي ، په تأسف اَو په خواشيني ultraviolet radiation . <br>
۶. اِيکــْــس وړانګ يا اِيکــْــسرې X ray يا دِ رېْوْنتګېن وړانګشون (یا تشعشع يا اَشــِــعــَّــة) Röntgen radiation يا د اِيکــْــس وړانګشون ، چې وُرســَــره دِ هــَــډوکـيـوں اَنځوران دِ اِنسان د تن په منځ کښې اَخيستــِــل کېدَی شي ، ځکه چې دا دِ ايکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون د پلاستيک شــَــفــَّــافه يا تـرَڅښودوانده پاڼه سوَځــَــوِلې اَو بــِــریان کړلې يا وریت کړلې اَو تـيـارِه رنګ وال کړلې شي اَو د اِنسان د پوستکي اَو د غوَښې څخه هم په يو څه آسانۍ دا دِ ايکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون تـېـرېـدِلــَـی شي ، مګر د اِنسان هډوکي څخه او د ځينوں نوروں کلــَـکـېـوں شــَــيوں يا څــِــهيزوں د تـرَڅ څخه دا دِ ايکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون ډېر نــِــه شي تـېـرېـدِلی ، اَو مګر په طــِــب یا روغتهیاپوهن کښې ډاکټران يا طبیبان که وغواړي چې پوه شي چې د کوم چا هډوکی يا اُستــُــخوان ، آیا مات یا کــَــسروال شــِــوَی وو يا نه ، بیا همدا د ايکــْــس وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون هډوکي باندې او شاوخوا د همآں ځايوں دِ تـرَڅ څخه تـېـرَوي اَو د وړانګ د سرچينې او د تګلار په وړاندې او د هډوکي څخه آخوا ته دا دِ ايکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون د هډوکي څخه او د هډوکي د شاوخوا او د څنګي برخـېـوں دِ تـرَڅ څخه د تـېـر شــِــوي ايکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون د پاتې تګلار په وړاندې يوه پلاستیک ډَوله شــَــفــَّـافه يا تـرَڅښودوانده پاڼه ږدي ، او چېرې چې هډوکی وو د هډوکي د ترَڅ څخه کمتر د اِيکــْــس وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون تـېـر شــِــوَی به وو او د هډوکي څخه وروسته د اِيکــْــس د وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن د وړانګشون د پاتې تګلار څخه ، پلاستیک شفافې يا ترَڅښودواندې پاڼې ته همالته په وړاندې د هډوکي د آں ځي څخه کمتر يا لــِــږتر د اِيکــْــس وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون رَسېدلی وي ، او همآں د پلاستیک شفافې يا ترَڅښودواندې پاڼې باندې د هډوکي د اَنځور په ځي کښې يو څه روښانه يا شفافه يا ترڅښودوانده برخه پاتې کيږي چې هېڅ يا ډېره کمه سوَځېدلې يا تيارِه شــِــوې وه ، چې هماسې اَنځور د هډوکي جوړښت ښودلی شي چې آیا هډوکی يا استخوان مات شوَی به وو يا نه ، مګر د پلاستیک د شفافې يا ترَڅښودواندې پاڼې نورې برخې ئې په اِيکــْــس وړانګ يا په رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون ، سوځېدلي اَو تیارِه رنګ وال شوي وي ، اَو د همدې شــَــدید يا اينــِــناترينګليځ سوَځــَــوِل د ځانګړتهیا او خاصیت لپاره ئې د اِيکــْــس وړانګ يا دِ رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون هم د آلــِــرېـتــَــر دِ بــِــنــَــفش يا د ماوَراء دِ بنفش يا د ultraviolet د وړانګ يا د وړانګشون په نسبت او برخئړیک کښې خطرناکتر دئ ، او باید چې يو مریض يا ناروغ يا مات هډوکی وال اِنسان باندې باید چې څو پلاوې په نږدې وقتوں او مهالوں کښې د اِيکــْــس وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن وړانګشون وُ نــِــه لــَــګــَــوِل شي ، چې د وجود يا د تن یا د جسم حــُــجرې يا سوړخونــَــکلۍ ګانې يا cellules یا cells ئې وُ نــِــه سوَځــَــوِل شي ، اَو مړې نــِــه شي X radiation .<br>
۷. اَو هم د ګــَــمــَّــه يا د «جيم» وړانګشون يا د ګاما تشعشع يا gamma or γ radiation ، چې دِ اِيکــْــس د وړانګ يا د رېـْـوْنـتـګـېـن د وړانګشون په نسبت اَو برخئړیک کښې ډېـر زیاد خطرناکتر هم وو ، په ډېره بیا چې که سرچینه ئې که نږدې وه .
<br>
<br>
| |||