«اَتوم» يو د يوناني يا د اِغريقي يا د اِېلېنيکي وَيیژِبې څې جوړه شوې يا راوړل شــِــوې کلمه (يا وَيــَــی يا ویوکی يا ویونوَیون) دئدي چې په پښتو ژبې کښې آں ته «نامات» ويلي شو ، چې د عنصري يا د آپهلمندي elemental مادې (يا تهوکي يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter وړې ترينېوَړېـتــَــرينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» atom فرمایل شوي وواَو پوهان د ځينوں آزمايښتوں د لیدوں څخه وروسته دسې انګېري چې «اَتوم» يوه هــَــسته (يا يوه خــَــستــَــکه يا زڼیزَڼــَــی يا زړیزِړَی يا مــَــندِکه يا نــَــواة يا نوکټــِــکلۍ يا نــِــناکېلون) يا nucleus لري چې هسته يا زڼیزَڼــَــی يا زړیزِړَی د اتوم ، مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) يا positive برقي چاړج يا شارژ (يا برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی يا کهربائي شــُــحنة) به لري ، او د اَتوم شاوخوا ته به د کومې مېوې د هستې يا د خستکې يا د زڼي يا د زړي د شاوخوا په ډَول يو ډَول پوښونکېپوښــَــوونکې یا ساتونکې برخه به وي چې هالته انګېرل شوي چې يو يا څو شمېر الکترون (انګارليون يا انګارلۍ یا برېښک) به وي ، مګر چې د شمسي نظام (يا د نمــَــريځ ســَــرادَرَوِښت يا سيسټمسيستــِــم) په ډَول ، هــَــماسې په همآں ډَوليځ اَنګېرِن به چېځينې پوهان يا پوهوں فرمايلي وو چې د نمر شاوخوا ته چې ځينې کــُــرَوي سيارېســَــيــَّــارې (يا آسماني کلوله، کــُــلوله يا پنډوسي ، ګرځاندې) شته يا سته دي ، هماسېنور هــَــماسې هم د اتوم (نامات) د هستې (يا د خستکې يا د زڼيزَڼي يا د زړيزِړي يا د نوکټــِــکلۍ يا د نــِــناکېلون) شاوخوا ته به په ګــِــردکــَــرښيزوں تګلاروں باندې يا پر مــُــدَوَّروں مــَــسیروں باندې به الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) به لــِــکه چې ګرځي ، اَو تاويږي به .
<br>
<br>
او انګېرل شوي دي چې هر اتوم (نامات) په عادي (يا روږدي) حالت (يا اوسونتهیا) کښې هونمره چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی يا کهربائي شــُــحنة) به چې لري ، هونمره هم منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) يا negative برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) به هم لري ، او چې دواړه به په مــُــساوي (يا برابر يا سیال يا يوڅهیال) مېچ (يا کچ يا اندازې) به برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي يا کهربائي شــُــحنة ګانې) يو بــِــل صفربه لــِــکه چې صــِــفر يا هېڅ کوي او په عادي (يا روږدي) حالت (یا اوسونتهیا) کښې به اتوم (نامات) به برقي خــُــنثیٰ (يا برېښليځ نادِهــَــريــَــووال يا اَنګارليځ ناخواوَر) يا electrically neutral به وي يعني (منځآند کوي) چې نه صاف سوچه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، او نه هم صاف سوچه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، مګر که اتوم (نامات) که وموښل یا که مالښتوال شي ، ځينې پوښوونکيپوښــَــوونکي او شاوخوا ګرځېدونکي الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) ئې ورڅخه (يا ورڅې) ايسته کړل کیږي ، يا دا چې د موښــَــوونکي شيء يا تن څخه ځينې اِضافي يا ډېرترګډ شواند الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) د اتوم (نامات) پوښوونکې برخې ته راځي ، مګر د اتوم (نامات) هسته (نوکټکلۍ یا نناکېلیوننناکېلون یا خستکې يا د زڼيزَڼي يا د زړيزِړي) مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) په آسانۍ نه شي ايسته کېدلی ، او په اتوم (نامات) کښې يوازې په آسانتر ډَول الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) کمتر یا ډېرتر کيږي ، او چې که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که لږتر شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي ، او که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که ډېرتر یا زیادتر که شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي .
<br>
<br>
مګر ځينې فیزیک پوهان يا پنځپوهان په ۲۰ شمېرِمې میلادي (يا زېږدين) پېړۍ (يا قرن يا سدې) کښې وتوانېدل چې د ځينوں درندوں عنصروں يا آپهلمندوں د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي ګان يا زړي) هم په چل مات کړي ، اَو شاوخوا د آں وقت اَو مهال څخه (يا څې) وروستهراهيسې پوهان پوه شولشــِــوي وو چې ځينې درانده عنصران يا آپهلمندان لــِــکه اورانیوم يا يوړېنيــَــم uranium په خپله په طبیعت (پنځون يا پیداشوِښت يا نسڅښتکړا يا nature) کښې د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زړيزِړي) ئې ماتېدل اَو وړانګـشونان يا پلوَشېشونان يا تــَــشــَــعشــُــع ګان يا شــُــعاع ګان يا اَشــِــعــّــې يا radiations ئې هم د ځان څخه ايستل يا خپارِه کول چې آں ډَول مادې (يا مونږتاوَړان یا مووَران) يا تهوکي يا څــِــهيزان ته چې د ځان څخه (يا څې) وړانګشونان (يا تشعشع ګان یا شعاع ګان) چې باسي يا خپارِه کوي يا ايسته کوي ، راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ يا وړانګېکړاندليځ) radioactive مادې (یا مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان ویل کيږي . اَو د طبیعي رادیو اَکتيڤيتې (يا د پیداشوښتین يا د نسڅښتکړاوال رېډيـواَکـټـيـڤـيـټـي) يا وړانګېکړښتليځتهیا يا وړانګېکړاندليځتهیا natural radioactivity څخه (يا څې) چې په کښې هسته ګان (يا نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼيزَڼي يا زړيزِړي یا نواة ګان) nuclei ماتېدل اَو وړانګشونان ترې وَتــِــل څېړونکېوں پوهوں دې سوچي نتيجوں (يا راوړلڅــِــښت يا لاستراوړوں) يا results ته ورسېدل چې راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ يا وړانګېکړاندليځ) radioactive مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان درې ډَوله وړانګان يا وړانګې لري چې دا دي :
<br>
<br>
۱. اَلفا يا اَلفه يا «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation .
<br>
<br>
۲. بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation .
<br>
<br>
۳. ګاما يا ګــَــمه يا «جيم» وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation .
<br>
<br>
=== ۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع Alpha or α radiation ===
۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation چې د هېليوم (نمــَــرون) helium د عنصر (آپهلمند) د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا نناکېلون يا خستکې يا زڼي يا زړي يا نواة) په ډَول ده چې د څلوروں واړه تروں ذرة ګانوں (بــَــرخــَــکليوں يا بڅرکيوں) څخه جوړه شوې ده چې دوه ئې پروتون يا پروټون (پــِــروړاندتــَــرون يا پروړاندون يا اَوَّلون) نوميږي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، اَو دوه نور ذره ګان (یا برخکلۍ ګانې یا بڅرکيان) نېوْترون يا نېوْټرون (نادِهــَــريــَــوون يا خــُــنثیٰ وُون يا ناخواوَرون يا ناخواوون) نوميږي ، اَو د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا د نناکېلون يا د خستکې يا زڼي يا زړي) د ماتېدوں څخه وروسته د اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation شاوخوا ته الوُوځي ، مګر څه وَړ چې نسبتواليځ يا برخئړيکي يا پرتليځ يو څه درانده تر ذره ګان (برخکليان یا بڅرکي) دي ، نور خی ډېر لرې واټنوں ته نه شي الوتلي ، مګر نوروں مادوں (يا مونږتاوَړوں يا مووَروں) يا تهوکيوں يا څــِــهيزوں ســَــره که ولګيږي ، نور په لګېدوں يو څه زیانمند اَو خطرناک اُوسېدلي شي .
