د "اېلېکټرون" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته
د سمون لنډیز نسته
۱۰ کرښه:
=== اېلېکټرون يا اِلــِــکترون (اَنګارلۍ يا اَنګارلیون يا برېښــَــک) Electron ===
اُوس اِلکترون يوه ډېره وَړه ذره (بــَــرخــَــکلۍ يا بــَــڅــِــرکه) particle پېژندل شوې ده چې يو ډَول برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــي) لري او کېدَی شي چې «الکترون» ته په پښتو ژبې کښې «اَنګارلۍ» يا «اَنګارليون» يا «برېښک» وویل شي اَو په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېميا کښې د الکترون (برېښک) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته د منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) چاړج يا شارژ (يا بار يا پېټــَــی) يا negative charge نوم ورکړل شوی دئ .
<br>
وَیل شوي چې دِ اېلېکټرون (یا د اِلــِــکترون يا د اَنګارلیون يا د برېښک) دروندتهيا يا کــُــتله يا مــَــنځـســِــټ یا mass ئې
<br>
<br>
 
m<sub>e</sub> = 9,1093897(54)x10<sup>-31</sup> kilogram
 
<br>
دئ اَو د برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) چاړج (بار يا پـېـټـي) electric charge اندازه يا مېچ يا کچ ئې
<br>
<br>
 
e = 1,60217733(49)x10<sup>-19</sup> Coulombs
 
<br>
په تجرِبـېـوں يا آزمايــِــښـتـهوں کښې همدونمره اَندازه يا مېچ يا کچ شــِــوَی ميندِل شــِــوَی دئ .
<br>
<br>
Line ۱۶ ⟶ ۳۲:
<br>
=== برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پـېـټـي يا کــَــهـرَبائي شــُــحـنــَــة ګانې) Electric charges ===
په طبیعت (پنځون يا پیداشوښت يا نــَــسڅېشوِښت يا نــَــسڅــِــښتکړا یا nature ) کښې دوه ډَوله برقي (برېښي يا اَنګارليځ) چاړجونه (بارونه يا پېټي يا شارژان) میندل شوي وو چې د ځينوں تهوکیوں يا څــِــهيزوں يا شــَــيوں تر موښلوں وروسته ځينې ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا وړې ټوټې يو بــِــل ته کــَــش کېدل يا راکښــِــل کېدل او ځينې نورې ټوټې يا ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) د يو بــِــل څخه (يا څې) تښتېدل . اَو پوهانوں دسې و ئې اَنګېرل چې د تهوکیوں يا دِ څــِــهيزوں يا د شــَــيوں آں وړې ټوټې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) که يو بــِــل راکښي ، آں بــِــل ډَول يا مخالف یا پر ضد يا پرځېل يا ناهــَــمډَول برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) به شاید چې لري ، اَو که د يو بــِــل څخه يا څې د تهوکيوں ذرې يا ټوټې که لرې تښتي يا ځانوں ته نه نږدې کيږي ، آں ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا ټوټې به همډَول يا همنوع برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) به شاید چې لري . او پوهان يا پوهوں دوه نومان ئې برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته ئې وټاکل چې «مثبت چارجچاړج (پــِــځيشويځ يا پــِــځيدي يا پــــُــځـيـدي بار يا پېټــَــی)» positive charge اَو «مــَــنفي چاړج (نــِــغوښتشويځ يا نــِــغوښتدي بار يا پېټــَــی)» negative charge ونومول شول .
<br>
<br>
Line ۲۴ ⟶ ۴۰:
=== ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) Matter ، هــَــمـپـېـږده (يا مــُــرَکــَّــبه) ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) Compound Matter اَو آپــِــهـلمــَــنده (يا آپــَــيلمــَــنده يا عــُــنصــُــري) ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) Elemental Matter ===
اُوسمهال فیزیک پوهان (يا پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان دِسې اَنګېري چې په جهان کښې ټول شيان يا څــِــهيزان چې ليدل کيږي او په لاس کښې لمس يا لاسموښ يا ټکموښ يا موښل کېدی شي ، او «دروندتهیا» weight يا «کـــُـــتـله» يا «مــَــنځـســِــټ» mass که لري ، آں ته «ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter» وَيل کېدَی شي ، اَو که آں ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ که دِ څو ناهــَــمډَوليوں بــَــرخـېـوں څــِــخه (يا څې) ګډه يا همپـېـږده يا مــُــرَکــَّــبه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ compound matter or thing که نــِــه وي ، اَو که صافه اَو سوچه اَو ناګــَــډه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) یا تهوکی که وي ، آں ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي يا څــِــهيځ ته «عــُــنصــُــر» يا «آپــَــيلمــَــند» يا «آپــِــهلمــَــند» يا element يا «عــُــنصــُــري ماده (يا آپــِــهلمــَــندي مونږتاوَړ يا آپــَــيلمــَــندي مووَر) elemental matter» فرمایل کيږي چې په جهان کښې د ۲۰۱۶ میلادي يا زېږدين مسيحي کال پورې شاوخوا ۱۱۸ عنصران يا آپهلمندان پېژندل شوي وو اَو فيزیک پوهان (پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان انګېرلي وو چې آں ټولې عنصري پا آپهلمندي مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) یا تهوکي د واړه ترینوں ټوټوں څخه جوړ شوي دي ، چې که آں وړه ترینه ټوټه که ماته کړله شي ، بیا د همآں مادې (يا مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي خاصیت (ځانګړتهیا) دمنځه ځي ، اَو د عنصري يا د آپهلمندي مادې يا تهوکي وړې ترينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» فرمایل شوي وو .
<br>
<br>
Line ۳۴ ⟶ ۵۰:
<br>
<br>
مګر ځينې فیزیک پوهان يا پنځپوهان په ۲۰ شمېرِمې میلادي يا زېږدين پېړۍ يا قرن يا سدې کښې وتواندېدلوتوانېدل چې د ځينوں درندوں عنصروں يا آپهلمندوں د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي ګان يا زړي) هم په چل مات کړي ، اَو د آں وقت اَو مهال څخه (يا څې) وروسته پوه شول چې ځينې درانده عنصران يا آپهلمندان لــِــکه اورانیوم يا يوړېنيــَــم uranium په خپله په طبیعت (پنځون يا پیداشوِښت يا نسڅښتکړا يا nature) کښې د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زړي) ئې ماتېدل اَو وړانګـشونان يا پلوَشېشونان يا تــَــشــَــعشــُــع ګان يا شــُــعاع ګان يا اَشــِــعــّــې يا radiations ئې هم د ځان څخه ايستل يا خپارِه کول چې آں ډَول مادهمادې (يا مونږتاوَړمونږتاوَړان یا مووَرمووَران) يا تهوکي يا څــِــهيځڅــِــهيزان ته چې د ځان څخه (يا څې) وړانګشونان (يا تشعشع ګان یا شعاع ګان) چې باسي يا خپارِه کوي يا ايسته کوي ، راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ) radioactive مادې (یا مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان ویل کيږي . اَو د طبیعي رادیو اَکتيڤيتې يا د پیداشوښتین يا د نسڅښتکړاوال رېډيـواَکـټـيـڤـيـټـي يا وړانګېکړښتليځتهیا natural radioactivity څخه (يا څې) چې په کښې هسته ګان (يا نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زړي یا نواة ګان) nuclei ماتېدل اَو وړانګشونان ترې وَتــِــل څېړونکېوں پوهوں دې سوچي نتيجوں يا راوړلڅــِــښت يا لاستراوړوں يا results ته ورسېدل چې راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ) radioactive مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان درې ډَوله وړانګان يا وړانګې لري چې دا دي :
<br>
<br>
Line ۵۳ ⟶ ۶۹:
۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation چې ډېرتر د الکترونوں (انګارليونوں يا انګارلۍ ګانوں يا برېښکانوں) څخه جوړ شوي چې منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار یا انګارليځ پېټی) لري . چې د اَلفا يا د اَلفه د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې ډېرتر واټن ته تللي شي ، مګر که څه هم چې زیانمند وړانګشون کېدَی شي چې وي ، خو اَو مګر بیا هم د اَلفا يا د اَلفه د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې کمتر او لږتر زیان رسوونکی وړانګشون دئ .<br>
البته مګر په فيزيکي (پنځپوهنيځ) ځينې تجرِبي (آزمايښتي) مــُــشاهــَــدوں (ليدکــَــتــِــنوں) کښې يو بــِــل ډَول بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation هم راپور شــِــوي يا خــَــبرراوړلي يا ګړېداراوړلي شوي دي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) چاړج (بار يا پـېـټــَـی) لري ، چې آں ته بېتا يا بېته پېلوپــِــسې يا زائــِــد وړانګشون يا تشعشع beta or β plus radiation ويل شوي دي ، اَو په آں کښې د الکترون (انګارليون يا برېښک) ءِ دروندتهيا weight يا منځسټ mass په اندازې (يا مېچ يا کچ) يوه بــِــله ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرل شوې چې هماسې د الکترون (انګارلیون يا برېښک) دروندتهیا يا منځسټ ته مساوي (يا برابره يا سياله يا يوڅهياله) دروندتهیا يا منځسټ لرندويه ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرله شوې ده ، مګر برقي چاړج (یا برېښي بار يا انګارليځ پـېـټی يا کهربائي شــُــحنة) ئې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) ويل شوي دي ، اَو په آں ډَول بېتا يا بېته پېلوپــِــسې وړانګشون ته ويل شوي چې په کښې ذرې (برخکلۍ ګانې يا بڅرکي) ئې «پوزيترون» يا positron يا «پــِــځيـدوَرون» ونومــَــوِل شي .
<br>
<br>