د "اېلېکټرون" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
و "اېلېکټرون" وژغورل شو ([سمول=يوازې تاييد شوي کارنان] (نامحدوده) [لېږدول=يوازې تاييد شوي کارنان] (نامحدوده)) |
د سمون لنډیز نسته |
||
۴ کرښه:
[[وېشنيزه: لېپټونونه]]
[[وېشنيزه: اټومي ذرې]]
<br>
<br>
<big>
=== اېلېکټرون يا اِلــِــکترون (اَنګارلۍ يا اَنګارلیون يا برېښــَــک) Electron ===
اُوس اِلکترون يوه ډېره وَړه ذره (بــَــرخــَــکلۍ يا بڅرکه) particle پېژندل شوې ده چې يو ډَول برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــي) لري او کېدَی شي چې «الکترون» ته په پښتو ژبې کښې «اَنګارلۍ» يا «اَنګارليون» يا «برېښک» وویل شي اَو په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېميا کښې د الکترون (برېښک) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته د منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) چارج يا شارژ (يا بار يا پېټــَــی) يا negative charge نوم ورکړل شوی دئ .
<br>
<br>
برق ته په عربي ژبې کښې «کــَــهرَباء» فرمايل کيږي ، اَو «کــَــهرَباء» د ځينوں وِنوں د پوټکي څخه راوتونکې سريښناکې مادې (مونږتاوَړ يا مووَر) يا matter ته هم فرمايل کيږي چې په اول وقت يا ړومبین مهال يا پرواندترين زمان کښې «کــَــهرَباء» لږ څه نرم ډَوله وي مګر چې وچه شي کلک تهوکی ورڅې جوړيږي چې رنګ ئې تيارِه سور يا تیاره مسي رنګ وي ، اَو چې د مصاله ډَوله ماده يا تهوکي په ډَول که په ويښتان وموښل شي اَو سپک او ډېر واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې که ورته د موښل څخه (يا څې) وروسته نږدې کړل شي ، آں واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې د ځان خوا ته کښــِــل يا کــَــش کــَــوِل يا چور کول يا روبل يا رېبل کولي شي اَو ويل شوي دي چې د عربي ژبې کلمه (وَيــَــی يا وَیون يا وَیوکــَــی) چې «کــَــهرَباء» دئ شاید چې د پاړسي ژبې څخه د «کاه رُبا» په ډَول عربي ژبې کښې کارول شوي وي ، چې په پاړسي ژبې کښې «کاه» يعني (منځآند کوي) چې «واښــِــه» اَو «رُبا» د «روبيدن» يعني «د روي څې يا د مخ څخه بې يا بدون کول» چې «رُباينده» په پاړسي ژبې کښې «تــِــښتــَــوِندوي يا تښتوونکي يا اِختــِــطافګــَــر» ته هم وَيل کيږي ، اَو په پاړسي ژبې کښې «روباه» يعني (منځآند کوي) چې «ګيدړ» ته هم وَیل کيږي ، ځکه چې «ګيدړ» چالاک اَو ظالم او غل څاروَی وو چې چرګان ئې غلا اَو دزدي اَو ســِــرقــَــت کــَــوِل او «د روي څخه بې يا بدون کول» اَو چرګان ئې وَژل او چرګان ئې خوَړل ، په تأسف اَو په خواشيني . اَو په پاړسي ژبې کښې «روبیدن» يعني اَو منځآند کوي چې «رېبز کول» يا «جارو کول» يا «جاروب کول» ته هم فرمایل کيږي چې د ځمکې څخه واړه خس او خاشاک او خاوره د ځمکې د پوړ يا د فرش د روي يا د مخ څخه ايسته او بې او بدون کېدل ، چې په پښتو ژبې کښې «رېبل» يا «روبــِــل» يا «لــَــو کول» يا «دَرَو کول» هم د ځمکې د روي يا د مخ څخه بوټي بې يا بدون يا ايسته کول وو .
<br>
<br>
=== برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پـېـټـي يا کــَــهـرَبائي شــُــحـنــَــة ګانې) Electric charges ===
په طبیعت (پنځون يا پیداشوښت يا نــَــسڅېشوِښت يا نــَــسڅــِــښتکړا یا nature ) کښې دوه ډَوله برقي (برېښي يا اَنګاريځ) چارجونه (بارونه يا پېټي يا شارژان) میندل شوي وو چې د ځينوں تهوکیوں تر موښلوں وروسته ځينې ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا وړې ټوټې يو بــِــل ته کــَــش کېدل يا راکښــِــل کېدل او ځينې نورې ټوټې يا ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) د يو بــِــل څخه (يا څې) تښتېدل . اَو پوهانوں دسې و ئې اَنګېرل چې د تهوکیوں آں وړې ټوټې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) که يو بــِــل راکښي ، آں بــِــل ډَول يا مخالف یا پر ضد يا پرځېل برقي چارجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) به شاید چې لري ، اَو که د يو بــِــل څخه يا څې د تهوکيوں ذرې يا ټوټې که لرې تښتي يا ځانوں ته نه نږدې کيږي ، آں ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا ټوټې به همډَول يا همنوع برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) به شاید چې لري . او پوهان يا پوهوں دوه نومان ئې برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته ئې وټاکل چې «مثبت چارج (پــِــځيشويځ يا پــِــځيدي يا پــــُــځـېـدي بار يا پېټــَــی)» positive charge اَو «مــَــنفي چارج (نــِــغوښتشويځ يا نــِــغوښتدي بار يا پېټــَــی)» negative charge ونومول شول .
<br>
<br>
ءِ دې ليکن لـوَسـتــِــندويان کولي شي چې ځان ته باوري کړي چې برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) په رِښتهیا شته يا سته دئ ، اَو آں په دې ډَول چې د کاغذ يوه برخه په ډېروں وړوں ټوټوں څيرې کړي اَو یو مصاله ايځ قلم لــِــکه د بيک قلم د کاغذ وَړوں څيرې شوي ټوټوں ته نږدې کړي اَو د کاغذ وړې ټوټې به هېڅ خوځښت و نه کړي ، مګر چې همآں مصاله ايځ قلم لــِــکه د بیک قلم که واخلي او په خپل ويښتان يا په خپلوں ويښتېوں همآں مصاله ايځ قلم يو څه که وموښي او بیا د کاغذ وَړوں ټوټوں ته که پّ ويښتوں موښــِــل شــِــوَی قلم که نږدې کړي ، کېدَی شي چې ولیدل شي چې د کاغذ وړې ټوټې ، د مصاله ايځ قلم خوا ته راوکښــِــل شي او کــَــش شي . چې دا کــَــش کېدا يا راکښــِــل کېدا د برقي چارج (برېښي بار يا د انګارليځ پېټي) د شتون څخه (يا څې) د رامنځته کېدو د رُويه يا د وَجه څخه (یا څې) په سوچ کښې توضيح يا جـَــوتکړن شوي .
<br>
<br>
=== ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) Matter ، هــَــمپېږده (مــُــرَکــَّــبه) ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) Compound Matter اَو آپــِــهـلمــَــنده (يا آپــَــيلمــَــنده يا عــُــنصــُــري) ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) Elemental Matter ===
اُوسمهال فیزیک پوهان (يا پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان دِسې اَنګېري چې په جهان کښې ټول شيان چې ليدل کيږي او په لاس کښې لمس يا ټکموښ يا موښل کېدی شي ، او «دروندتهیا» weight يا «مــَــنځـســِــټ» mass که لري ، آں ته «ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter» وَيل کېدَی شي ، اَو که آں ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ که دِ څو ناهــَــمډَوليوں بــَــرخـېـوں څــِــخه (يا څې) ګډه يا همپېږده يا مــُــرَکــَّــبه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ compound matter or thing که نــِــه وي ، اَو که صافه اَو سوچه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) یا تهوکی که وي ، آں ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي يا څــِــهيځ ته «عــُــنصــُــر» يا «آپــَــيلمــَــند» يا «آپــِــهلمــَــند» يا element يا «عــُــنصــُــري ماده (يا آپــِــهلمــَــندي مونږتاوَړ يا آپــَــيلمــَــندي مووَر) elemental matter» فرمایل کيږي چې په جهان کښې د ۲۰۱۶ میلادي يا زېږدي مسيحي کال پورې شاوخوا ۱۱۸ عنصران يا آپیلمندان پېژندل شوي وو اَو فيزیک پوهان (پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان انګېرلي وو چې آں ټولې عنصري پا آپیلمندي مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) یا تهوکي د واړه ترینوں ټوټوں څخه جوړ شوي دي ، چې که آں وړه ترینه ټوټه که ماته کړله شي ، بیا د همآں مادې (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي خاصیت (ځانګړتهیا) دمنځه ځي ، اَو د عنصري يا د آپیلمندي مادې يا تهوکي وړې ترينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» فرمایل شوي وو .
<br>
<br>
=== اَتوم (يا «نامات») Atom ===
«اَتوم» يو يوناني يا اِغريقي يا اِېلېنيکي وَيی يا ویوکی يا ویون دئ چې په پښتو ژبې کښې آں ته «نامات» ويلي شو ، چې د عنصري يا د آپهلمندي elemental مادې (يا تهوکي يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter وړې ترينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» atom فرمایل شوي وواَو پوهان د ځينوں آزمايښتوں د لیدوں څخه وروسته دسې انګېري چې «اَتوم» يوه هــَــسته (يا يوه خــَــستــَــکه يا زڼی يا زړی يا مــَــندِکه يا نــَــواة يا نوکټــِــکلۍ يا نــِــناکېلون) يا nucleus لري چې هسته يا زڼی يا زړی د اتوم مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) يا positive برقي چارج يا شارژ (يا برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) به لري ، او د اَتوم شاوخوا ته د مېوې د هستې يا د خستکې يا د زڼي يا د زړي په ډَول يو ډَول پوښونکې یا ساتونکې برخه به وي چې هالته انګېرل شوي چې يو يا څو شمېر الکترون (انګارليون يا انګارلۍ یا برېښک) به وي ، مګر چې د شمسي نظام (يا د نمــَــريځ ســَــرادَرَوِښت يا سيسټم) په ډَول به چې پوهان يا پوهوں فرمايلي وو چې د نمر شاوخوا ته ځينې کــُــرَوي سيارې (يا آسماني کلوله يا پنډوسي ګرځاندې) شته يا سته دي ، هماسې د اتوم (نامات) د هستې (يا د خستکې يا د زڼي يا د زړي يا د نوکټــِــکلۍ يا د نــِــناکېلون) شاوخوا ته به په ګــِــردکــَــرښيزوں تګلاروں باندې يا پر مدور مــَــسیروں باندې به الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) به ګرځي ، اَو تاويږي به .
<br>
<br>
او انګېرل شوي دي چې هر اتوم (نامات) په عادي يا روږدي حالت يا اوسونتهیا کښې هونمره چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، هونمره هم منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) يا negative برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) به لري ، او چې دواړه برابر يا سیال يا يوڅهیال برقي چارجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) يو بــِــل صفر يا هېڅ کوي او په عادي يا روږدي حالت یا اوسونتهیا کښې به اتوم (نامات) به برقي خــُــنثیٰ (يا برېښليځ نادِهــَــريــَــووال يا اَنګارليځ ناخواوَر) يا electrically neutral به وي يعني (منځآند کوي) چې نه صاف سوچه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، او نه هم صاف سوچه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، مګر که اتوم (نامات) که وموښل شي ، ځينې پوښوونکي او شاوخوا ګرځېدونکي الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) ئې ورڅخه (يا ورڅې) ايسته کړل کیږي ، يا دا چې د موښــَــوونکي شيء يا تن څخه ځينې اِضافي يا ډېرترګډ شواند الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) د اتوم (نامات) پوښوونکې برخې ته راځي ، مګر د اتوم (نامات) هسته (نوکټکلۍ یا نناکېلیون یا خستکې يا د زڼي يا د زړي) مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چارجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) په آسانۍ نه شي ايسته کېدلی ، او په اتوم (نامات) کښې يوازې په آسانتر ډَول الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) کمتر یا ډېرتر کيږي ، چې که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که لږتر شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي ، او که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که ډېرتر یا زیادتر که شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي .
<br>
<br>
مګر ځينې فیزیک پوهان يا پنځپوهان په ۲۰ شمېرِمې میلادي يا زېږدي پېړۍ يا قرن يا سدې کښې وتواندېدل چې د ځينوں درندوں عنصروں يا آپیلمندوں د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي ګان يا زړي) هم په چل مات کړي ، اَو د آں وقت اَو مهال څخه (يا څې) وروسته پوه شول چې ځينې درانده عنصران يا آپیلمندان لــِــکه اورانیوم يا يوړېنيــَــم uranium په خپله په طبیعت (پنځون يا پیداشوِښت يا نسڅښتکړا) کښې د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زړي) ئې ماتېدل اَو وړانګـشونان يا پلوَشېشونان يا تــَــشــَــعشــُــع ګان يا شــُــعاع ګان يا اَشــِــعــّــې يا radiations ئې هم د ځان څخه ايستل يا خپارِه کول چې آں ډَول ماده (مونږتاوَړ یا مووَر) يا تهوکي ته چې د ځان څخه (يا څې) وړانګشونان (يا تشعشع ګان یا شعاع ګان) چې باسي يا خپارِه کوي يا ايسته کوي ، راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ) radioactive مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي ویل کيږي . اَو د طبیعي رادیو اَکتيڤيتې يا د پیداشوښتین يا د نسڅښتکړاوال رېډيـواَکـټـيـڤـيـټـي يا وړانګېکړښتليځتهیا څخه (يا څې) چې په کښې هسته ګان (يا نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زړي یا نواة ګان) ماتېدل اَو وړانګشونان ترې وَتــِــل څېړونکېوں پوهوں دې سوچي نتيجوں يا راوړلڅــِــښت يا لاستراوړوں ته ورسېدل چې راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ) مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) يا تهوکي درې ډَوله وړانګان يا وړانګې لري چې دا دي :
<br>
<br>
۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation .
<br>
<br>
۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation .
<br>
<br>
۳. ګاما يا ګــَــمه وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation .
<br>
<br>
=== ۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع Alpha or α radiation ===
۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation چې د هېليوم (نمــَــرون) helium د عنصر (آپيلمند) د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا نناکېلون يا خستکې يا زڼي يا زړي يا نواة) په ډَول ده چې د څلوروں واړه تروں ذرة ګانوں (بــَــرخــَــکليوں يا بڅرکيوں) څخه جوړه شوې ده چې دوه ئې پروتون يا پروټون (پــِــروړاندتــَــرون يا پروړاندون يا اَوَّلون) نوميږي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چارج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، اَو دوه نور ذره ګان (یا برخکلۍ ګانې یا بڅرکيان) نېوْترون يا نېوْټرون (نادِهــَــريــَــوون يا خــُــنثیٰ وُون) نوميږي ، اَو د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا د نناکېلون يا د خستکې يا زڼي يا زړي) د ماتېدوں څخه وروسته شاوخوا ته الوُوځي ، مګر څه وَړ چې نسبتواليځ يا برخئړيکي يا پرتليځ يو څه درانده تر ذره ګان (برخکليان یا بڅرکي) دي ، نور خی ډېر لرې واټنوں ته نه شي الوتلي ، مګر نوروں مادوں (مونږتاوَړوں يا مووَروں) يا تهوکيوں ســَــره په لګېدوں يو څه زیانمند اَو خطرناک اُوسېدلي شي .
<br>
<br>
=== ۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع Beta or β radiation ===
۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation چې د الکترونوں (انګارليونوں يا انګارلۍ ګانوں يا برېښکانوں) څخه جوړ شوي چې منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چارج (برېښي بار یا انګارليځ پېټی) لري . چې د اَلفا يا د اَلفه د وړانګېشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې ډېرتر واټن ته تللي شي ، مګر که څه هم چې زیانمد وړانګشون کېدَی شي چې وي ، خو اَو مګر بیا هم د اَلفا يا د اَلفه د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې کمتر او لږتر زیان رسوونکی وړانګشون دئ .
<br>
<br>
=== ۳. ګاما يا ګــَــمه وړانګشون يا تشعشع Gamma or γ radiation ===
۳. ګاما يا ګــَــمه وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation چې د رَڼا يا د نــُــوْر يا د روښنايي په ډَول يو ډَول اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشون يا تشعشع دئ چې کــُــتله يا سټ يا دروندوالی نه لري او په سترګېوں هم په آساني نه شي ليدل کېدی مګر لرې واټنوں اَو مسافوں او فاصلوں ته خپرېدلي شي ، اَو فرېکوېنسيان (پلاڅودِشېبېان) ئې د نوْر یا د رڼا يا د روښنايي د هر ډَول رنګانوں د فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندتهيا یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) څخه (يا څې) ډېر لـوَړتر دي . اَو په فيزیک (پنځپوهن) کښې فرمایل شوي دي چې اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې ډېر ډَولونه لري ، چې ټيټ تر فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندتهيا یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) لرندوي اِلــِــکترومــَــقناطيسي يا (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې دسې نومونه لرلي شي : د راډيو اَو د تېلېڤيزيون (يا د تــِــلــِــويزیون يا د ټېلېڤيژِن) موجونه يا څپې radio and television waves ، ميکروڅپې يا ميکروموجونه (يا مايکروڅپې يا مایکروموجونه يا مایکرووېڤ يا مويـڅېـوَړوکيڅــَــپې) microwave ، اِينــِــناپــِــرلاندېدِسور (يا اِيلاندېدِسور يا مادون دِ سور) وړانګشون يا تشعشع infrared radiation (چې د لــِــرېواک يا د رېموټ کنټرول remote control په سامانوں کښې هم کارول کيږي اَو دا وړانګشون يا تشعشع په سترګېوں په آسانۍ نه شي ليدل کېدی ، اَو بــِــل هم ليدووَړ (يا د ليدوں وَړ يا بينــِــښقابــِــل يا وينــِــمڅېقابــِــل) نوْر يا رَڼا يا روښنايي visible light ، آلــِــرېتــَــردِبــِــنــَــفش وړانګشون (يا ماوَراء دِ بنفش) ultraviolet radiation ، اِيکــْــس وړانګ يا اِيکــْــسرې X ray يا دِ رېْوْنتګېن تشعشع Röntgen radiation يا د اِيکــْــس وړانګشون X radiation ، اَو هم دِ ګــَــمــَّــه وړانګشون يا د ګاما تشعشع .
<br>
<br>
=== بــَــرقي جــَــرَيان (برېښي بــَــهير يا اَنګارليځ کړلځغاستاند يا کــَــهرَبائي ځغــَــلــَــند) Electric current ===
دا څو موضوع ګان (يا سکالوګان) د «اَتوم (يا نامات) atom» او د «هسته (يا خستکې يا زڼي يا زِړي يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus» او د «وړانګشونوں (يا د تشعشوں يا د اَشــِــعــّــوں) radiations» په باره کښې دلته ډېرتر نه يادَوو ، اَو مهمتر (آندراوړانتر) د الکترون (اَنګارلیون يا انګارلۍ يا برېښک) ذرة يا برخــَــکلۍ يا برخه لۍ يا برخګکه يا بــَــڅــِــرکــَــی يا particle دئ چې اُوس فيزیکپوهان (يا پنځپوهان) دِسې اَنګېري چې د برقي سيموں (برېښي مــِــزیوں) electric wires د لارې د ترڅ څخه برقي جــَــرَیان (برېښي بــَــهير يا برېښي ځغــَــلــَــند يا اَنګارليځ کړلځغاستاند) electric current چې د ترَڅ څخه ئې تېريږي ، آں برقی جریان (برېښي بهیر يا اَنګارليځ ځغــَــلــَــند يا برقي کړلځغاستاند) د الکترونوں (انګارلیونوں يا د انګارلۍ ګانوں يا د برېښکيوں) جریان (يا بهير يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) دئ . او همداراز که چېرې يو فلزي (مادېتــَــلناليځ) سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) metallic wire لــِــکه د اوسپنې يا د مس یا د طلا څخه چې که جوړ شــِــوَی وي او که ډېر نــَــرَی يا ډېر مــَــيين جوړ شوَی وي او که د ترڅ څخه (يا څې) ئې شدید (اينــِــناترينګليځ) intensive برقي (برېښي يا اَنګارليځ) جریان (بهیر يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) که روان يا تلاند که وي ، آں نری يا ميين فلزي (مادېتلناليځ) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) ډېر تود (يا ډېر ګــَــرم) کېدَی شي چې شي ، او چې که ډېر ګرم (يا که ډېر تود) شو کېدی چې سور رنګ يا روڼ رنګ ئې شي او تود (يا ګرم) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) خپل شاوخوا ته هم الکترونان (اَنګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) electrons خوشې کوِلــَــی (يا اِېله کــَــوِلــَــی) اَو آزاد کوِلــَــی شي ، ځکه چې که اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) چې دِ منفي (نغوښتدي) بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندوي په ډَول مــَــنــِــل شــِــوَی دئ که يو اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) که کافي يا بسيا اِنــِــرژي (يا اِنــِــرجي يا اِينــِــناګاري اِينــِــناګــَــرِښت يا شيمه) energy که ولري ، ځان د خپل اتوم (نامات) atom د مــُــثبــَــت (پــُــځيدي) positive د آپــِــضــِــد (يا د آپــِــځېلي) opposite کښــِــلګــَــر بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندويې هــَــستې (خــَــستــَــکې يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus څخه خپل ځان خوشې (يا اِېله) يا آزاد کــَــوِلــَــی شي .
</big>
| |||