د "ريزين" د بڼو تر مېنځ توپير

ريزين د ځنګلي ونويو مهم محصول دي.څرنګه چې دا شيره د ساقود زخمي کولو څخه په لاس راوړي او بيا ئي په يو مخصوص ظرف (لوښي) کې ذخيره کوي.ترڅو چې ريزين ترې لاسته راوړي.ددې مادې لاسته راوړل د ځنګل د سکتور د مهمو حياتي وظايفو څخه شميرل کيږي.ددې په لاس راوړل،د لاسته راوړلو ډول او بيولوژي د ځنګلي ونو پورې تړلې دی.په عملې ساحه کې د ريزين لاسته راوړل د يو پلانپورې تړلې وي او د قطع کونې د اصلې سيتمونواو د هغوې په طريقو باندې بايد پوهه ولرو.څرنګه چې ښکاره خبره ده چې د ځنګلداصلي محصول (لرګي) څخه زياته استفادهکيږي.نوهغه د ونوټولنېکومې چې ريزين ترې په لاس راوړو.بايد د کالنۍ قطعه کونې په پلان(Plane) کې مخکې تر مخکې په نښه او پيشبينئ شي.چې دغه کار دساحی دپلان او د ځنګل ادارئ تنظيم پورې اړه لري.دريزين استحصال(په لاس راوړل)اساسي توليد دغه دوه(۲) عمده کيمياوې مرکبونه ترپنتاين او کولوفون دي کوم چې د استعمال پراخه ساحه لري.چې په مختلفو مواردو او موادو کله:برق،لاک،خوش بوې داره غوړي،دواګانو،د کاغذ په صنعت،د ربړ پ صنعت کې او داسې نورو کې استعماليږي.

(۱)شکل:د ريزين څرګندونه او ښودنه کوي.

ريزين يوه غليظه او شفافه عضوي ماده ده.کوم چې هميشه د وني کړسن (Brittle) د بربنډيدو يا لوڅيدو څخه په لاس راځي.چې دا ماده د مختلفو ستنو پاڼو ونو په واسطه توليديږي.خصوصاً د ناجوګانو اوداسې نورو مخروطيانو په واسطه توليديږي.او د يو ځنګل دغيرې لرګينو (Non_wood) محصولاتوڅخه شميرل او حسابيږي.په تاريحي لحاظ د ريزين زيات او ستر توليدونکې مخروطيان (Conifers)يعني ناجوګان دي.چې دغه د اوبو ضد خاصيت لرونکې د کشتو لرګې توليد وی.دغه ذخيروې غوټي (Navel Store)د ناجو د ِيو ټاکلې اندازې ريزين ورکوونکې دي.مخروطيان د ريزين د لومړنۍ منبع په توګه حيثت لري نسبت نورو مخروطيانو او يو څو پلن پاڼو ونو ته د کومې چې د تجاراتي ريزين د توليد سترې او مهمې منبع دي.زياتره د ريزين په لاس راوړلو دمناسبو کاريګرو او ډير سخت د پروسيس عمليې ته ضرورت لري.دغه ملوث او زخمې کرښي د ونو د ريزين ستر جمع کوونکې دي.که چيرې وغواړو دغه عمل تر سره کړو نو بايد کوچنۍ سوري يا د ونې يوه مناسبه برخه بايد زخمي شي.د Overtapping (د ونو سوری کول په زياته اندازه)تر سره کول د ونو د ضعيف کيدو او د مړو کيدو سبب ګرځي.په هر حال سره دغه نمونه د نړۍ په پراخه ساحه کې موندل کيږي.چې له شک پرته ئي محلي مهمې منابع شتون لري.نن ورځ د ريزين زياته اندازه د کيمياوې موادو په ترکيب او جوړول کې، رنګونو،په ځلا وربخښلو(Varnishes)،دچتونو او ديوالونو،صابونو،او ضروري تيلو (Essential oil) او داسې نوروکې د استعمال لاندې نيول کيږي په حاصه توګه د Amberيا Fossil په نوم ريزين د جواهرو او نورو حاصو توليداتو کې د استفادې لاندې نيول کيږي.ددې د ځينو ډولونو څخه د حشراتو په مخنيوې او کنټرول کې هم استفاده کيږي.دريزين مصنعوعې توليد هم کولاې شوچې د د طبيعېريزين يوه غليظه او شفافه عضوي ماده ده.کوم چې هميشه د وني کړسن (Brittle) د بربنډيدو يا لوڅيدو څخه په لاس راځي.چې دا ماده د مختلفو ستنو پاڼو ونو په واسطه توليديږي.خصوصاً د ناجوګانو او داسې نورو مخروطيانو په واسطه توليديږي.او د يو ځنګل د غيرې لرګينو (Non_wood) محصولاتوڅخه شميرل او حسابيږي.په تاريحي لحاظ د ريزين زيات او ستر توليدونکې مخروطيان (Conifers) يعني ناجوګان دي.چې دغه د اوبو ضد خاصيت لرونکې د کشتو لرګې توليد وی. دغه ذخيروې غوټي (Navel Store) د ناجو د ِيو ټاکلې اندازې ريزين ورکوونکې دي.مخروطيان د ريزين د لومړنۍ منبع په توګه حيثت لري نسبت نورو مخروطيانو او يو څو پلن پاڼو ونو ته د کومې چې د تجاراتي ريزين د توليد سترې او مهمې منبع دي.زياتره د ريزين په لاس راوړلو دمناسبو کاريګرو او ډير سخت د پروسيس عمليې ته ضرورت لري.دغه ملوث او زخمې کرښي د ونو د ريزين ستر جمع کوونکې دي.که چيرې وغواړو دغه عمل تر سره کړو نو بايد کوچنۍ سوري يا د ونې يوه مناسبه برخه بايد زخمي شي.د Overtapping (د ونو سوری کول په زياته اندازه)تر سره کول د ونو د ضعيف کيدو او د مړو کيدو سبب ګرځي.په هر حال سره دغه نمونه د نړۍ په پراخه ساحه کې موندل کيږي.چې له شک پرته ئي محلي مهمې منابع شتون لري.نن ورځ د ريزين زياته اندازه د کيمياوې موادو په ترکيب او جوړول کې، رنګونو،په ځلا وربخښلو(Varnishes)،دچتونو او ديوالونو،صابونو،او ضروري تيلو (Essential oil) او داسې نوروکې د استعمال لاندې نيول کيږي په حاصه توګه د Amberيا Fossil په نوم ريزين د جواهرو او نورو حاصو توليداتو کې د استفادې لاندې نيول کيږي.ددې د ځينو ډولونو څخه د حشراتو په مخنيوې او کنټرول کې هم استفاده کيږي.دريزين مصنعوعې توليد هم کولاې شوچې د د طبيعې

ريزين په ډول د استفادې او استعمال لاندې ونيسو.د مارګيت د تقاضا او زياتې غوښتنۍ وړ ريزين د ناجو ريزين او هغه ريزين چې د زياتې مودې لپاره ساتل شوي او ذخيره شوي وي لاسته نه راځي.نن ورځ د نړۍ د ريزين توليد د مخروطيانو په حساب ۱.۲ ميليونه ټنه پر کال تخمين او اټکل شويدې.ددې احصائي څخه تقريباً ۳۰۰۰۰۰ ټنه ئي ناجوګان تشکيلوي.د ريزين توليد د ۱۸۹۵ـ ۱۸۹۰ کالونو ترمنځ په هندونستان کې پرمختګ او انکشاف وکړ.

(۱) شکل:د ريزين د پيژندنې څخه نماينده ګې کوي.

 

ريزين په عمومې ډول د ناجوګانو څخه په لاس راوړل کيږي.چې د Naval Stores په نوم ياديږي.يو څه وخت مخکې برطانيه سمندري ځواکپه زيات مقدار سره ريزين استعمال کړل.نن ورځ د Naval Stores دري (۳) غټ ډولونه لري کوم چې د دوې د منبعې په اساس طبقه بندي کيږي.

۱ـ Gum Naval Stores : کوم چې د ژونديو ناجوګانو څخه په لاس راوړل کيږي.

 

(۳) شکل:د ريزين په لاس راوړل د مخروطيانو څخه

ريزين د ستن پاڼو ونو(Needle leaves trees)په مخصوصو انواعو کې چې د ريزين کانال (Resin canal) په نوم سره ياديږي توليديږي او دغه کانالونه په درې(۳) مهمواو عمده ډولونو ويشل شويدي چې په لاندې ډول سره دي.

الف ـ د ريزين کانالونه په لرګينو نباتاتو کې.

۶.د ريزين د کانال داخلې برخه.

(۴) شکل:د ريزين بيولوژي او په لاس راوړل

څرنګه چې ريزين د ستن پاڼو ونو(Needle leaves trees) د ساقو د زخمې کيدو څخه په لاس راځي.او ستن پاڼومحصول حياتي حيثيت لري.او د طبيعې خامو موادو له جملئ څخه شميرل کيږي. نو کله چې ستن پاڼو څخه ريزين په لاس.تيز خوند،خوشبيوداره او معين رنګ لري چې وروسته له دې مرکبات له منځ تګ سره دغه د سريښناکه شکل څخه په غليظ شکل يا ماده باندې بدليږي.چې په دې وخت کې دغه ماده د خامې غليظې مادې په نوم ياديږي.ريزين د اوبو څخه سپک او مخصوصه وزن ئي يو(۱) دي د ريژين کيمياوې جوړښت د جامدو تيزابو په شان سريښناکه دي.عمومې فارمول ئي C20H30O2دي.مرکبونه ئي د C10H16کيمياوې جوړښت لري او ددې مايع شکل د ترپنتاين د غوړو په نوم سره ياديږي.ريزين په پترولو(پطرولو)،بنزينو،ايتايل اوميتايل الکولو،کلوروفارم،اسيتون،دسرکې په تيزابواوداسې نوروکې دحل کيدو وړ دي.ديستيليسن د عمليې په اثر د اوبو د بخار په وسيله د ريزين څخه د ترپينتاين غوړئ جدا او کولوفون باقې پاتې کيږي.د ترپينتاين څخه د لاسونو د سوزيدو په معالجه کې استفاده کيږي .معيارې کولوفون او ترپينتاين څخه چې د ستن پاڼوونو(Needle leaves trees) څخه ئي په لاس راوړي کاملْ مختلف دي.ترپينتاين چې د ونود سور کاج په کانالونو(Canals) کې موحود دي چې دغه بعضې ئي حتېْ ۴۰ سلنه ريزين وي د ونو څخه د ريزين راوړل اوپه يو مخصوص لوښې(ظرف) کې د هغه راجمع کولو څخه وروسته دغه ريزين د يوې هفتې (۷يا اووه ورځو) لپاره په ازاده هوا کې ايښودل يا ساتل کيږي.چې دغه مقدار د ۱۸ سلنه څخه ۲۰سلنه ته زياتيږي او کله چې پرې نور وخت هم تير شي نو دغه مقدار د ۳ـ۵ سلنه ته ښکته کميږي.د پوستکې خوسا شوې شکل د ونې په زخمې ساقه باندې د ملاخظې وړ دي.له دې ځاې د ريزين د زخمې کانالونو د حاصل په وخت کې ډک وي.چې دغه بايد په ياد ظرف (لوښي) کې راجمع شي.دايران په هٍيواد کې د ريزين ماده د جلغوزو د ونو څخه په لاس راوړي.که چيرې د ياد شوې لرګينې ونې څخه ريزين په لاس راوړل شي د( زرنه) په نوم سره او که د ريښې څخه ئي استحصال (په لاس راوړل) راوړي د (ننحره) په نوم سره ياديږي.چې په دواړو(۲) صورتونو کې د ريزين جوړښت يو شانته وي او کوم د پام وړ توپير په کې نه ليدل کيږي.دغه يو ډول مرکبات لري.چې په نتيجه کې ويلې شو هغه ونې چې له منځه تللې وي د هغوې لرګې تراستفادې لاندې نشو نيولې.

ريزين چې د صنعت د توليد په خاطر توليديږي معمولاْ يو مقدار اوبه،اضافې موادلکه:د ستن پاڼو ونو د پوستکې ځينې برخې،د حشراتو مړ پاتې شونې،خاوره او داسې نور.نو بايد لاندې جدول په نظر کې ونيول شي.

 

 

د ريزين لوي او غنې سرچينه يا منبع ستن پاڼې ونې (Needle leaves trees) دي. چې مشهورې انواعې عبارت دي له سپين کاج.سور کاج،جلغوره،بحری کاج،سرپ او داسې نور ئي د يادونې وړ دي.چې دغه ستنې پاڼې په ايکالوجيکې ډول سره متفاوتې دي او د ريزين د ذخيرې اندازه ئي هم متفاوته ده په دې مانا چې د هره ياده ونه د خاصو طبيعې عواملو تر تاثير لاندې ده.

(۶) شکل: د ريزين لرونکو ونوانواع يا ډولونه.

پولنډ،روسيه او لاتونيا

دريم:جدول د مخروطيانو د تجارتي او ارزښت لرونکو ريزيني ونو ښودنه کوي.

لومړې بايد د ونی هغه ځاي صاف او پاک شي.چې زخمې کيږي.او له هغې وروسته د زخمې کيدو ځای انتخاب او بيا د ضرورت په اندازه (د ونی د ډول،د ريزين د توليد په ډول) زخمې شي.چې بايد دغه کار په اختياط سره شي.البته کوشش وشي.چې ددې عمل جريان کې باِيدد کمبيوم (Cambium) ساقه متضرره نه شي.د ونی د قطر په اندازه چوکاټ جوړيږي.او بيا د يو انتقالې کانال په واسطه په دوه (۲) مساوې برخو وويشل کيږي.ددې عمليې په تعقيب اولني خطونه د زخمې کيدو د ۵ـ۷ ملي متره په ژورولي د ۳۰ درجې په زاويه د ښي او چپ انتقالې کانال په دواړو طرفونو زخمې کيږي.وروستې خطونو فاصله ۵.۰(صفر اعشاريه پنځه) نه تر يو (۱) ملي متره پورې د اولې خطونو د طبقې سره مراعات شي.چې دا ژوروالې د عمر،طول او د زخمي فاصلي پورې اړه لري.په مختلفو حالاتو او مواردو کې د ريزين توليد تغير خوري. کله مو چې د وني د ساقي څخه د ريزين استحصال شروع کړو دغه د ريزين توليد بيا د ونی د ساقي څخه دريږي.او ختميږي.او د هغوې ذخيرې پای ته رسيږي.وروسته د دري (۳) ورځو او شپو د توقف (د ونی د استراحت) نوې خطونه ويستل کيږي.او پورته عمليه په تکراري ډول بيا تکراريږي.د ريزين کانانونه معمولاً يو معين مقدار ريزين لري.چې وروسته د زخمي کيدو څخه په لاندې طريقو سره خارجيږي.

۱ـ د ريزين استخراج په اولني ساعتونوکې په سريع ډول وي او په تدريجې شکل سره بطي کيږي.

 

اول چوکاټ:د ريزين توليد د زخمې ميدان يا ساحې څخه:

ريزين په لاندې موادو او شيانو کې د استعمال او استفادې لاندې نيول کيږي.

۱ـ د کيمياوي رنګونوپه جوړولو صنعت کې.

۸ـ د حشراتواو افتو ضد درملوپه جوړولوکې.

۹ـ د مات شوو او درز لرونکولوښو په جوړولو او بيا نښلوکې.

ريزين د ځنګلي ونو يو مهم محصول دي.څرنګه چې دا شيره د ساقو د زخمي کولو څخه په لاس راوړي او بيا ئي په يو مخصوص ظرف (لوښي) کې ذخيره کوي.ترڅو چې ريزين ترې لاسته راوړي.ددې مادې لاسته راوړل د ځنګل د سکتور د مهمو حياتي وظايفو څخه شميرل کيږي.ريزين يوه غليظه او شفافه عضوي ماده ده کومه چې د ستن پاڼو ونو څخه ئي په لاس راوړي.لومړي د ستن پاڼو ونو يوه ونه د ريزين د لاسته راوړلو لپاره انتخاب او په نښه کيږي.دغه ونه بيا پاکه او صافه کيږي چې له هغې وروسته د مسلکي اشخاصو په واسطه د ستن پاڼو ونو څخه ريزين په لاس راوړي. مثلث ته ورته شکل په ونه کې د ريزين د استحصال لپاره يو شکل جوړيږي.چې ددې مثلث ورته شکل په اخره کې ورته مخصوص لوښي کيښودل کيږي.چې له هغه وروسته دغه ماده مارګيت ته وړاندې کيږي.دغه ماده زيات اقتصادې او صنعتي ارزښت او اهميت لري.ريزين د استعمال پراخه ځايونه لري لکه د رنګونو په جوړولو،زرو ته د ځلا په ورکولو،د ربړ په جوړولواو د افتو او حشراتو ضد درملو په جوړولو او نورو کې استعماليږي.

 

 

 

۲ـ د ستن پاڼو ونو يا مخروطيانو د ونو په زياتولو کولاې شو ډير ريزين توليد کړو.

۳ـ د ريزين د توليد لپاره بايد سالمي او روغې ونې تر څارني او نظر لاندې ونيول شي.