د "څړځای یا مالچر" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
د "راټولوونکی محمد نواز سيد جماالدين افغاني پوهنتون کرنې پوهنځی ځنګلونواو طبیعي منابعوڅانګ..." تورو مخ جوړ شو
 
د سمون لنډیز نسته
۴ کرښه:
 
 
عضوي سرې Manures
 
دڅړځای پيژندنه
د څړځای پوهنې (Range science) تعريف:
څړځای د هغې ځمکې څخه عبارت دی چی د کلونو په موده کې پخپل سر شنه کېدونکو نباتاتو پوښ شوي وي، پدې اساس زموږ په هيواد کې هره سيمه او ځمکه چی په مودو د څارويو د څرېدلو په مقصد واښه تهيه کوي او د څارويو د څريدو لاندې راشي،څړځای
په نامه سره يادېږي . يا څړ ځاي يو ټوټه ځمکه ده چه د اهلي او وحشي حيواناتو د څړ لپاره دومره نباتي پو ښښ ولري چه د کال په اوږدو کي تري د نباتي غذا په حيث استفاده وکړي .
يا څړځای هغې ساحی ته ويل کېږی چې دکال په اوږدوکې دڅارويودڅرېدولپاره دومره نباتی ټولنه ولری چې څارويوته کافي وي .
يا هرهغه ځمکه چې لږنباتی ټولنه ولری اوڅاروی په کې دڅه وخت لپاره وڅرېږي دڅړځای په نامه سره يادېږي .
ياڅړځای دځمکې هغه شنه پراخه ساخه ده چې علوفايي عنمياتو،ليګومې نباتات اويايوکلن اوڅوکلن بوټولرونکی وی چې څاروي دخوړلولپاره ورڅخه ګټه اخلي دڅړځای په نامه سره يادېږي .
څړځايونه په هغه هېوادونوکې چې دڅارويوروزنه يي په ملي اقتصاد کې ډېره ونډه لري مهم ګڼل کېږي لکه نيوزلينډ،انګلستان ،استراليا، امريکا ،روسيه ،افريقااوداسې نوردي .
زمونږپه هېواد کې ګڼ شمېرنفوس دکوچيانوپه شمول په مالدرئ بوخت دي اوداقتصادی فعاليتونومهمه برخه تشکيلوی .
 
د Menure کلمه د فرانسوي کلمې Manoeuvreis څخه اخیستل شوې ده چې په خاورې باندې د کار کولو معنی لري ، د Jethro Jull د نظریې په اساس د Tillage او Manure کلمې سره مترادفې دي. د Manure کلمه د لاتیني کلمې (Menu) څخه هم مشتق شوې ده چې د کار کولو معنی لري .
Manuers هغه مواد دي چې په طبیعت کې عضوي دي ، نبات ته د غذايي موادو د برابرولو توان لري، تجزیوي شوي مواد لري ، معلوم جوړښت نه لري او په دې کې زیات مواد د نباتي او حیواني پاتې شونو څخه دي ، Menure د نباتاتو له پاره د غذايي موادو یوه مؤثره منبع ده.
په ډېرو عضوي سرو کې په ډېر لږ مقدار سره نباتي مواد شامل دي ځکه نو دوی په خاوره کې د نبات د غذایي موادو د ډېرولو په منظور نه استعمالیږي.
د دغه عضوي سرو ارزښت Humus په مقدار پورې اړه لري چې خاورو ته اچول کیږی، عضوي سرې د حاصلخېزۍ په مقصد استعمالیږي او په دې کې معمولاً د غوجل پاتې شوني، نباتي پاتې شوني، بوس، پروړه او داسې نور شامل دي.
په خاوره باندې د عضوي سرو اغېزه په لاندې ډول ده
۱: څرنګه چې په دې عضوي سرو کې غذایي مواد نو دوی د نورو تجارتي سرو په څېر په نبات مستقیماً تاثیر لري، په Bulky عضوي سرو کې په لږ مقدار سره غذايي مواد شامل دي ځکه نو دوی باید په ډېر مقدار سره په یو Acre ایکړ استعمال شي.
۲: Bulky عضوي سرې د خاورې عضوي مواد او فزیکي بڼه یې زیاتوي، دغه اغېزه د کرنې په وړ ځمکه کې ډېر مهم دی، دغه عضوي سرې د خاورې عضوي مواد Humus زیاتوي په خاوره کې د اوبو د ساتلو ظرفیت زیاتوي او په Clay خاورو کې زهکشي زیاتیږی.
۳: Bulky عضوي سرې د خاورې د کوچنیو ژوندیو موجوداتو له پاره غذا برابروي، دا د میکروبونو فعالیت زیاتوي او د نبات بې استفادې غذا د استفادې په شکل اړوي.
 
 
څړځايونه او دهغی اهميت:
د افغانستان څړځايونه د مختلفو اړخونو له محې په لاندی ډول زموږ لپاره د ارزښت وړ دي .
الف - د څارويو لپاره د غذايي د تيارولو له مخې
پوهيږو چی د افغانسان ټولې ځمکې پرته له اوچتو او وچو ځمکو چی يا واښه نه لري او يا د يو علت په سبب څاروي پکې نه څريږي، پاتې نورې د څارويو د څريدلو او ګټې اخستنې لپاره دي.
څاروي لکه پسونه،اوزې، غواګانې، کچرې ، خره ، آسونه او اوښان ډيري د کال په اوږدو او يا د کال په يووخت کی په څړځای کې څريږي او خپله خوراکه لاسته راوړي .
ب - د اوبو او خاورې ساتنې له امله:
نباتي پوښ خاوره د اوبو باد د تخريب يعنې (Erosion) څخه ساتي، د سېلابونو بهېدل لږ پکې صورت نيسي، او اوبه په ځمکه کې د کتنې وړ نفوذ کوي، چی پايله کې د ځمکې د لاندنيو اوبو د ډيريدو سبب ګرځي او چينې رامنځته ته کېږی. نباتات د سطحي اوبو جريان کموي او په خاوره کې د اوبو د ننوتو زمينه برابروي.
 
 
ج - د سون موادو د تيارولو له مخې:
د عضوي سرو طبقه بندي
زموږ د ليرې ځايونو او د غرو اوسېدونکي خلک او يا هغه کسان چی په دښتو کې خاصتاً کوچيان دا چی د سون نورو توکو ته لکه تېل، ګاز اونورو ته لږ لاس رسی لري او يا يې هم نه لري، د بوټو او نورو نباتاتو څخه د سون موادوپه مقصد ګټه اخلي او همدارنګه په ډېرو ځايونو کې د پخلي، د حمام ګرمولواو د خښتو پخولو کې ترې ګټه اخستل کيږي .
۱: Bulky عضوي سرې : چې په دې کې په لږ مقدار سره د نبات غذایي مواد شامل دي.
د- د ساختماني موادو د تيارولو له مخې:
(a): Compost : چې په دې کې لاندې برخې شاملې دي :
زموږ د وطن په ډيرو سيمو کې، کورونه د لرګيو په وسيله پوښول کيږي او له پاسه يې نور بوټي اچوی او معمولاً هر شی چی جوړيږي په ټولو کې د نباتاتو د بوټو څخه ګټه اخستل کيږي .
الف : د کلي کمپوست Village Compost ب : د ښارګوټي کمپوسټ Town Compost
هـ - د صنعتي توکو او د طبعي درمل له مخې :
ج : Water hyacinth Compost د: Vermi Compost
ډير هغه نباتات چې په غرونو ، د غرو په لمنو او د څړځايونو په ځمکو کې شنه کيږي طبی وی يا يو شمير ځنې د کاليو په پاکولو او پريمنځلو کې د صابون په ځای ترې کار اخيستل کيږي او يادځينو ونو لکه د غوړ نښتر (لمنځه) د ننځړو تيل چې د ځينو حيواناتو د ناروغۍ د پاره د دوا په څير ترې کار اخيستل کيږي او د ځينو بوټو تخمونه دوا ده .
(b): F.Y.M Farm Yard Manure
و - د وحشي حيواناتو د ژوند د پالنې له مخې :
الف : د غواګانو عضوي سرې ب : د وزو او پسونو عضوي مواد
ځينې وحشي حيوانات لکه هوسۍ او نور وحشي حيوانات په طبيعي څړځايونو کې روزل کيږي چې د څړځايونو په له منځه تلوسره د وحشي څارويو ژوند هم د منځه ځي .
ج : د مارغانو عضوي سرې د : ناولې اوبه چکړې (خټې)Sewage and Sludge
ز - د منطقې د ښايست او دهوا د تصفيې له مخې :
۳: غلیظه حیواني سرې : چې په دې کې د نباتاتو د غذایي موادو لوړه فیصدي شاملیږي.
شنه او چمن لرونکې ځمکه د طبيعت ښکلا زياتوي خاروې او دوړې جذبوي د پاکې هوا درامينځته کيدو سبب کيږي چې د انسانانو د روغتيا او سلامتيا سبب کيږي .
کمپوسټ Compost
 
 
کمپوسټ یو عضوي سره ده چې په مصنوعي توګه د نباتي او حیواني بقایاوو د پاتې شونو څخه تر لاسه کیږي د کمپوسټ د جوړولو پروسه د Composting په نامه یادیږي .
دا یوه بیولوژیکي پروسه ده چې په دې کې هوازي او غیر هوازي مایکرو ارګانیزم عضوي مواد تجزیه کوي او د بېکاره پاتې شونو د کاربن او نایتروجن نسبت کموي.
په هوازي پروسه کې د کروندې ګډ پاتې شوني د یو مناسب اندازې لرونکې کندې کې اچول کیږي د هرې ورځې جمع کېدونکي موادپه یوه نرۍ طبقه کې خوریږي او د غواګانو تازه فاضله مواد (غوشایه) ورباندې اچول کیږي کمپوسټ سرې د Super Phosphate 25 Kg/Ton په واسطه ټینګیږي .
کله چې کنده 1,5 – 2,0 پورې ډکه شي نو د یو انچ په اندازه د خټې او غواګانو دفاضله موادو په واسطه پوښل کیږي، کمپوسټ د ۳ – ۴ میاشتو پورې د اضافي کارونو څخه علاوه تیاریږي .
هغه بېکاره مواد چې په کرونده کې د کمپوسټ د جوړولو (تیارولو) له پاره شتون لري عبارت دي له :
۱- د غله جاتو پروړه (بوس) کوم چې د حیواناتو د تغذیې له پاره ضروري نه وي.
۲- د کروندې هرزه ګیاوې او واښه.
۳ – د ګنیو پاڼې او پاتې شوني د جوارو او باجرې ټانټې.
۴- کورنۍ خځلې (کثافت) او د سبزیجاتو او میوه جاتو پاتې شوني .
۵- د نباتاتو پاتې شوني او د لرګیو ایره.
۶- د حیواناتو په متیازو چټله شوې خاوره.
کمپوسټ د سبزیجاتو د پاتې شونو او د نورو بېکاره موادو، د غواګانو د غوشایو او متیازو د ګډېدلو او هم د ښارګوټي د چټلو موادو او انساني فاضله موادو څخه جوړیږي .
دغه ډول کمپوسټ دوه ډولونه لري او په طبیعت کې سره تفاوت لري او د دې په ترکیب په لاندې ډول دی :
۱- کلیوال کمپوسټ : دغه ډول کمپوسټ د کروندې د اضافي موادو لکه : بوس، نباتي پاتې شوني، د ګنیو پاڼې، سبوس، د پنبې تنې، هرزه ګیاوې، د ونو د مړو شوو برخو بقایاوې، د متیازو په واسطه چټله خاوره د غوجلې موادو او پروړې څخه جوړیږي .
دغه ډول کمپوسټ کې 0.4% - 0.8% نایتروجن د0.3% - 0.6% پورې P2O5 او 0.7% - 1.0% پورې K2O شامل دي.
۲- د ښارګوټي کمپوسټ : دغه ډول کمپوسټ د ښارګوټي د چټلو موادو او انساني فاضله موادو څخه تیاریږي (جوړیږي) په دغه ډول کمپوسټ کې 1% - 2% پورې نایتروجن، 1% پورې P2O5 او 5% د K2O شامل دي.
د کمپوسټ له پاره ضروري اړتیاوې
۱- د بېکاره عضوي موادو یوه لویه کتله جوړول A massive organic refuse :
کمپوسټ په عمومي توګه د بېکاره موادو مختلفو ډولونو څخه جوړیږي چې دغه مواد باید په زیات مقدار سره موجود وي ، دغه عضوي بېکاره مواد په عادي توګه په لوړ نسبت سره نایتروجن او کاربن لري.
۲ - په مناسب ډول خوځول (اړول ) :
د عضوي موادو تجزیه د مایکرو ارګانیزمونو په وسیله صورت نیسي او دوی باید د کمپوسټ کندو ته د Suitable Stater په توګه علاوه شي، دغه کېدای شي چې میتیازې ، غوشایه، د انسانانو فاضله مواد، خټې ، ناولتیا اوسي.
فعاله مواد کېدای شي چې غېر عضوي مواد لکه امونیم سلفیټ، سودیم نایتریت، کلسیم سیاناماید وي.
۳ – اوبه :
د میکروبي فعالیت له پاره اوبه یو د مهمو اړتیاوو څخه شمېرل کیږی، د کروندې په بېکاره موادو کې باید ۵۰ ٪ - ۶۰٪ اوبه د کمپوسټ د ښې تجزیې له پاره موجود وي. د کمپوسټ د ډېرۍ جوړولو له پاره اوبه ضروري دي چې د تبخیر او بهېدنې له لارې ښه تجزیه تر سره شي.
۴ – هوا :
د کروندې فاضله موادو د تجزیې له پاره په مناسبه اندازه اکسېجن او د اکسیدېشن پروسې ته اړتیا لیدل کیږي، هوازي تجزیه د تجزیې په لومړیو مرحلو کې واقع کیږي نو په دغه وخت کې باید هوا په کافي اندازې سره موجوده وي .
د ۱۰ – ۱۵ ورځو په دوران کې د کمپوسټ د ډېرۍ د اړولو په وخت شاید هوا واخلي، د عضوي موادو او نایتروجن له منځه تګ د کمولو له پاره نوره تجزیه په غیر هوازي توګه په کار اچول کیږي.
مایع عضوي سره
مایع عضوي سره د لیګیوم د شنو پاڼو د تجزیې څخه جوړیږي چې پاڼې تریخوالی ولري.
د مایع عضوي سرې اماده کول (جوړول):
 
دافغانستان دڅړځايونو اجتماعی او اقتصادی ګټی:
الف - دحيواناتو لپاره غذايی مواد برابروي .
ب - دخاوری تخريب مخنيوی کوي .
ت - دباد پواسطه د خاوری دانتقال مخنيوی کوي .
ث- د سيلابونو منځته راتګ کموي .
ج- سون مواد هم برابروي .
ح- دطبي بوټود توليد زمينه برابروي .
د- سياحانو توجو يوی منطقی ته راجدلبوي .
ذ- چاپيريال ته ښکلا ور بښی .
ر- تفريحی ارزښت لري .
ز- د ساختمان لپاره مواد برابروي .
س- لاسی صنايع د صنعت لپاره خام مواد برابروي .
ش- وحشی حيواناتو دژوند لپاره زمينه برابروي .
ص- د اوبو جريان منظم کوي .
ض- زمونږ کلتور ( رسم رواج ) کی هم رول لري .
ظ - کوچنی طبی بوټی چی دڅړځايونو او ځنګلونو کی ورته د راشنه کيدو زمينه مساعده ده د مخ پر ودی هيوادونو د ٪۷۵ نه تر٪۹۰ خلک په يونانی طب متکی دي چی د نباتاتو پاڼو،پوټکی ،ريښه ،ميوی ،ګل ،تخم او د نبات نوری حصی استعمالوي ۵۰۰۰کاله پخوا طبی نباتات په هندوستان کی د (ايورويدا) په کتاب کی جمع بندی شويدی او پدی کتاب کی ۸۰۰۰ډولونه علاج لپاره سفارش شوی دي چی پدی علاج کی د کلمو درد ،اسهالات ، ويروسی ناروغی ،پوستکی د زړه تقويه او داسی نور شامل دي او تحقيقات څرګندوي چی ٪ ۴۷ دويجات په کيماوی طب کی يی علاج کوي .
په يونانی طب باندی هم شفا بخش دي او ٪ ۲۵ کيمياوی د کيمياوی طب موثره دوا دنباتاتو څخه تامينيږی .
هر کال ۴۳ زره ميليونه ډالره يونانی ادو يه مارکيټ ته عرضه کيږی او امريکا کی ۱۰۰۰نوعی يونانی بوټی په سرطانی او ايډز ناروغيو علاج لپاره تجربی لاندی ګتل کيږي .
 
د غواګانو غوشایه د وزو، پسونو او مارغانو فاضله مواد د لیګومي نباتاتو د شنو پاڼو سره ګډیږي او دا بیا په یوه بوجۍ کې اچول کیږي چې دغه بوجۍ د ۲۰۰ لیتره اوبو په یو ډرام کې کېښودل کیږي ، د دغه موادو سره په بوجۍ کې یو خښته کېښودل کیږي تر څو بوجۍ د ډرام (بیرل) لاندینۍ برخې ته لاړه شي.
ددغه بیرل اوبه د۵ دقیقو له پاره تر ۲۰ ورځو پورې ښورول کیږي، دغه عضوي سره په درې اونیو کې تیاریږي، کله چې مایع سره په مکمل ډول اماده شي نو د بیرل څخه هیڅ بد بوی نه راوځي او د اوبو رنګ چای ته ورته وی، کله چې دغه بوجۍ د بیرل څخه راووېستل شي نو 200 – 250 gr پورې ګوړه ورواچول کیږي دا د مایع عضوي سرې کیفیت زیاتوي، د دې د استعمال څخه مخکې همدومره اندازه اوبه ور اچول کیږي.
د مایع عضوي سرې استعمال
دغه مایع عضوي سره نباتاتو باندې ســـــهار یا د ماسپښین په وخت کې استعمالیږي دا د Foliar (د نبات په پاسنیو برخو) په توګه هم سپری کیدلی شي، که چېرته دغه مایع عضوي سره په یخ او سیوري کې وساتل شي نو د دې کیفیت کې د ۴ – ۶ هفتو پورې ښه والي پاتې کیږي.
 
 
په خاوره کې د کمپوسټ ګټور عملیات
د څړځايونو ډګرونه يا منطقی :
کله چې کمپوسټ په خاوره کې واچول شي نو په فزیکي، کیمیاوي او بیولوژیکي توګه په خاوره اغېزه کوي او په خاوره کې یو شمېر عملیات ترسره کیږي کوم چې په خلص ډول ‌ذکر کیږي.
څړځايونه هغه ساحې په برکې نيسي چې حيوانات د هغې دوښو ځينې د خوړو په مقصد استفاده کوي اودهغه ساحي په اړوند چې دهغه ځای د حيوان د جوړښت او خاصيت له مخې او دوښو انتخاب يې د خوړو دپاره په طبيعې ډول تعين شوي او جوړشوي وی .
۱- د خاورې فزیکي حالت اصلاح کوي :
ځينې څاروي لکه اوزي په غرونو کې خوشاله دي ، پسونه د غرو لمنې خوښوي ، اوښان بيديا او د ښتې خوښوي او يا دا چې نباتات څنګه او په کوم ځای کې شنه کيږي او کوم څاروي څنګه واښه غوره کوي او همدارنګه د يخو منطقو سره کوم څاروي جوړښت کوي او کوم څاروي ګرمي منطقي خوښوي،چې دا موضوعوګانې په دوه برخو کې مطالعه کوو
کله چې کمپوسټ د خاورې سره یو ځای شي نو د خاورو فزیکي ساختمان اصلاح کوي ، شګلنې خاورې تخته کوي آو مټنې (کلی) خاورې سستوي د خاورې د اوبو د ساتلو ظرفیت او د تودوخې د جذبولو توان زیاتیږي او د خاورې د نفوذ قابلیت اصلاح کوي او دخاورې علمیات اسانه کوي. د القلي او تېزابي خاورو د ضرر اندازه هم کموي او په دغه ډول خاورو کې د نبات وده اسانه کوي.
 
۲ – د غذايي موادو علاوه کول : دا چې کمپوسټ د نباتي پاتې شونو څخه جوړیږي نو د کمپوسټ خاورې ته د علاوه کولو په وخت کې ټول هغه غذایي مواد چې نباتات ورته اړتیا لري نباتاتو ته موجودیږي.
الف - دا چی په لری پرتو منطقو کی د کار کولو نوری منابعی کمی دي همدا مالداري ده چی د خلکو لپاره يی کار زمينه برابره کړيده او خپل ضرورتونه پری پوره کوي .
هغه غذايي موادچې د خاورې څخه لاړ وي په اینده کې د نباتاتو د استعمال له پاره بیا خاورو ته واپس کیږي.
 
د دې سره په څنګ کې په کمپوسټ په خاصه توګګه د دغه غذایي موادو لکه نایتروجن، فاسفورس، پوتاشیم او کلسیم په غیر عضوي ترکیب کې ترکیبیږي، او کله چې دغه مواد تجزیه کیږي نو دوی د نباتاتو د استعمال له پاره تجزیه شوي شکل سره موجود وي.
ب -څرنګه چی مالداری زمونږ په ژوندانه کی ډير رول لري همدا څړځايوونه دي چی د مالداري د ودی لپاره يی زمينه مساعده کړيده .
د دې نه علاوه کله چې کمپوسټ تجزیه کیږي کاربن ډای اکساید تولیدیږي کوم چې د اوبو د ترکیب سره کاربونیک اسید تولیدوي او په خاوره کې د موجودو نباتي غذایي موادو د ویلي کېدو قابلیت زیاتوي.
۳- هورمونونه او بیولوژیکي فعالیتونه :
د افغانستان مشهور څړځايونه
کمپوسټ د مایکرو اورګانیزم له مخې ډېر غني دي، په خاصه توګه بکتریا او فنجی کله چې کمپوسټ خاوره کې علاوه شي، نه داچې میلونونه مایکرو اورګانیزمونه په خاوره کې شتون پیدا کوي بلکې په خاوره کې د شته موجوداتو فعالیت هم زیاتوي.
د بدخشان ولايت ( شيوه ورشک ) څړځايونه.
مختلفې پروسې لکه: Ammonification ، Nirtificition او Nitrogen Fixation هم تیزیږي، کمپوسټ په خاصه توګه هغه فنجای فعالوي چې د نباتاتو ريښې سره نژدې ژوند کوي لکه Mycrrhiza دوی د ضروري غذايي موادو د خاورې څخه نبات ته په لېږدولو کې مهم رول لوبوي.
د کندوز ولايت ( ارچی ،شيرماهی،لاله ميدان ،ابدان ميرعلم ) څړځايونه .
په کمپوسټ کې په کمه اندازه د ودې تشویقوونکي مود شامل دي چې د هورمونونو په نوم سره یادیږي.
غزنی ولايت ( ناور) څړځايونه .
Vermi Culture
د فراه ولايت ( پرچمن ، ګلستان او لولافي ) څړځايونه .
Vermi Culture د بایو ټیکنالوژۍ یو اړخ دی کوم چې د ځمکني چنجیانو په روزلو کې رول لري، Earthwarms (ځمکني چنجیان) د دهقانانو د دوستانو په توګه ګڼل کیږي، ځکه چې د دوی شتون په خاوره کې د نباتاتو د حاصلخېزۍ توان زیاتوي.
جوزجان ولايت ( د کوهستانونو ) څړځايونه .
دوی د عضوي بقایاوو د بدلولو أه پاره اغېزمن دي، دوی د کرنې دوام ته انکشاف ورکوي ځمکني چنجیان ټوټه شوي بې هډوکو حیوانات دي دوی سر، سترګې، غوږونه، غاښونه او پوزه نه لري خو دوی د رڼا په مقابل کې حساس دي ، دوی د پوستکي له لارې اکسېجن اخلي.
بادغيس ولايت ( د ابشار ) څړځايونه .
دوی د بدن په یوه برخه کې خوله او په بله برخه کې مقعد لري، د دوی تکثر ډېر ګړندی دی او په کال کې د ۲۰۰ – ۲۵۰ چنجي تولیدولی شي ، دوی د خپلې ودې له پاره د 6.5 – 7.6 PH سیوري او د لمده بل شرایط خوښوي .
هرات ولايت ( چشت شريف او اوبه ، کوشک ) څړځايونه .
ځمکني چنجیان حیواني او نباتي تجزیه شوي مواد به مصرف رسوي او دوی یې په مفیده سره بدلوي، د عضوي موادو حاصل لوړوي ، داسې اټکل کیږي چې د Vermi Composting له لارې ۱۰۰۰ ټنه Sludge د ۳۰۰ – ۴۰۰ ټنه عضوي سره باندې اوړي . د Vermi Composting ۵ میټریک ټنه په یو هکتار کې (5.MT/Hec) استعمالیږي.
د باميان ولايت ( د يکاولنګ ،پنجاب او ورس ) څړځايونه .
د Vermi Culture فایدې
غور ولايت ( د ساوند ،شهرک، لعل او سرجنګل ) څړځايونه .
۱- د خاورې تخریب کموي ۲- فاضله مواد په مفیده (ژوندۍ سرې) اړوي ۳- د خاورې حاصلخېزي او دحاصلخېزۍ توان زیاتوي ۴- د اوبو په ساتلو کې مرسته کوي ۵- د خاورې هوا کشي زیاتوي ۶- په خاوره کې د میکروبونو فعالیت زیاتوي ۷ – په پای کې د اقتصاد په انکشاف کې کومک کوي ۸- د بېکاره ځمکې په انکشاف کې کومک کوي .
زابل ولايت ( دای چوپان ) څړځايونه .
په ښارونو او کلیوالو ساحو کې د کورونو، باغونو، مارکېټونو او حیواني فارمونو څخه د Vermiculture په واسطه په کم مصرف سره په مفیده ژوندۍ سرې اړول کیږي چې دا بیا د ښې عضوي سرې په توګه خرڅیږي.
وردګ ولايت ( بهسود ) څړځايونه .
Vermi Compost
ارزګان ولايت ( شهرستان ) څړځايونه
هغه کمپوسټ چې د ځمکني چنجیانو په واسطه جوړیږي هغې ته vermi compost وايي، دغه سرې اوس مهال د عضوي سرو یوه مهمه برخه ګڼل کیږي، په اسانۍ سره جوړیږي، ښه خاصیتونه لري او نبات ته بیخي ضرر نه رسوي.
بغلان ولايت ( سردره خوست فرنګ ، بای ثقال ، دشت ګبر) څړځايونه
په کنده کې د Vermi Compost جوړول
د کنړ ولايت ټول غرنی اوړني او ژمنی څړځايونه او سيدو په مسير بيلی .
د ښې تنظیمونې له پاره د کندې اندازه باید 2m x 1m x 0.75m وي په لاندینۍ برخه د ځمکې چنجیانو له پاره یو بستر جوړکړل شي د دې د پاسه ۱۵ - ۲۰ سانتي متره د میده شوي ریګ او شګې Loamy خاورې یوه ډبله طبقه اچول کیږي .
 
تقربیاً ۱۰۰ چنجیان د کندې د پاسه اچول کیږي، چنجیان باید مرطوب وساتل شي تازه حیواني فاضله مواد د Vermi Bed د چنجیو د بستر د پاسه اچول کیږي د کمپوسټ کنده کې تقریباً ۵ سانتي متره وچې پاڼې یا پروړه اچول کیږي، کیدای شي چې کنده د کوپرې یا نورو پاڼو په واسطه و پوښل شي تر څو چنجیان د مرغیو څخه وساتي.
 
د تجزیه کیدو څخه ۳۰ ورځې وروسته د حیواناتو او نباتاتو لامده عضوي مواد د ۵ سانتي مترو په ډبلوالي سره د دغه تجزیه شوو له پاسه شیندل کیږي، دغه عمل باید په هفته کې دوه وارې تکرار شي دغه ټول عضوي پاتې شوني شاید د لاس په واسطه سره یا واړول شي خو د چنجیانو د بستر ځای باید محفوظ وي.
 
د عضوي پاتې شونو د اچولو عملیه د کندې تر ډکېدلو پورې تکرار شي دغه کنده باید د ۳۰ - ۴۵ ورځو پورې مرطوبه وساتل شي، په دغه وخت کې د چنجیانو د بستر څخه پرته نور ټول مواد په ځینو وختونو کې سره واړول شي.
 
لمده بل باید د اوبو د اچولو په واسطه باید وساتل شي، دغه چنجیان باید په کنده کې د دښمنانو لکه مارغانو، موږکانو، مږو، مارانو ، مېږیانو او ګونګټو څخه د لمده بل په واسطه وساتل شي، ددې د رسېدلو په وخت کې د کمپوسټ لمده بل باید د ۳ - ۴ ورځو پورې وځنډیږي د دې له وجې چنجیان ژورې طبقې ته ځې، وروسته له دې به Vermi Compost د څلورو میاشتو په موده کې کرونده کې د استعمال له پاره اماده وي.
 
Farmyard Manure (F.Y.M)
 
د Farmyard عضوي سره د فارم د حیواناتو د اضافي موادو او خوراکي موادو جامد او مایع یو ګډ مخلوط دی د (F.Y.M) د حیواناتو د فارم جامد او مایع مواد دي، دا ډېره پخوانۍ او ډېره مشهوره عضوي سره ده.
 
د (F.Y.M) تشکیلوونکي
 
۱: غوشایه Dung : غوشایه د فارم د حیواناتو جامد فاضله مواد دي چې د نبات مفید غذايي مواد دي او دا د هغه خوړو څخه تر لاسه کیږي چې د حیواناتو په واسطه خوړل کیږي، تازه غوشایه د ۷۰ - ۸۰ ٪ لمده بل لري او په دې کې ناحل شوي او ناهضم شوي بقایا وي، د غذا شاملې وي.
 
په مختلفو خوړو کې د نایتروجن ، فاسفورس او پوتاشیم مختلف مقدار شامل وي، کله چې خواړه د حیواناتو په واسطه وخوړل شي ډېرد دغو خوړو څخه د حیواناتو په وسیله نه هضمیږي چې دا د اطراح له لارې وځي، چې له دې څخه نایتروجن او پوتاشیم په خاص ډول د مایع فاضله موادو (تشو میتیازو) له لارې او فاسفورس په جامد ډول د غوشایو له لارې اطراح کیږي.
 
هغه فاضله مواد چې د مختلفو حیواناتو په واسطه تولیدیږي په لاندې فکتورونو پورې اړه لري:
 
الف: د حیوان عمر او وزن
 
ب: حیواناتو ته د روزانه ورکوونکې غذا مجموعي اندازه.
 
ج: د حیوان (‎څاروي) ډول.
 
۲: تشې میتیازې Urine : مایع فاضله مواد دي چې پکې کیمیاوي مرکبات شامل دي چې د هضم شوې غذا او اضافي تولیداتو څخه چې د حیوان عضوه او نورو نسجونو کې وي لاسته راځي.
 
۳: Litter : د نبات پاتې شوني دي چې د فارم د حیواناتو د بستر د برابرولو له پاره استعمالیږي، حیوان ته د ارام ورکولو او صفا ساتلو سره، سره دا غوشايي، تشې میتیازې، بوس، پروړه، د نباتاتو پاڼې او د ارې بور جذبوي او د Litter په توګه استعمالیږی.
 
هغه فکتورونه چې د Farmyard عضوي سرې په جوړېدلو اغېزه کوي
 
الف: د حیوان ډول: د عضوي سرو د ډولونو تشکیل د حیوان په ډول پورې اړه لري چې دا تولیدوي.
د افغا نستان دځمکي ويش دنوي سروي له مخي
ب: عمر او د حیوان حالت : ځوان او وده کوونکي څاروي د خپل بدن په جوړښت او ودې له پاره ډېرې غذا ته اړتیا لري، که چېرته د شیدو غوا وي نو د غذا یوه برخه د بدن د جوړښت له پاره استعمالوي او بله برخه په شیدو او فاضله موادو بدلیږي.هغه غوشایه چې د غویانو څخه واخیستل شي هغه به د شیدو د غواګانو د غوشایو په نسبت ډېر نایتروجن ولري.
په (۱۹۸۱)ميلادی کال کی F A O دافغانستان د اراضی ويش او د ګټی اخستلو په اساس په لاندی جدول کی داسی ښودلی دی.
ج: د حیوان د خوړو ډول: دا د ډېرو مهمو فکتورونو څخه ګڼل کیږي چې د عضوي سرې کیفیت مشخصوي، حیوان ته ښه خواړه ورکول ښه سره تولیدوي ځکه چې د غذا ډېره برخه د حیوان څخه په فاضله موادو کې وځي.
په افغانستان کی د ځمکو څخه د ګټی اخستنی ډول
د: د ذخیره کولو طریقه : د نباتي تغذیې زیانونه د ذخیره کولو په طریقې پورې اړه لري، د نایتروجن له منځه تګ (زیان) د عضوي سرې د ذخیرې د عادي حالت لاندې واقع کیږي ، که چېرته غذایي مواد له لاسه ووځي د عضوي سرې اقتصادي ارزښت کمیږي.
د Farmyard عضوي سرې د اماده کولو طریقه
 
(F.Y.M) عضوي سرې د ۲۰ - ۲۵ فټه اوږد د ۵ -۶ فټه پراخه او ۳ - ۳،۵ فټه ژور لښتي (کنده) کې اچول کیږي. د کروندې بقایاوې په ځمکه د هر حیوان لاندې په ماښام کې د تشو میتیازو د جذبولو له پاره خوریږي ، دغه مواد باید په هغه ځای کې واچول شي چېرته چې تشې میتیازې په عمومي توګه توییږي.
مساحت په هکتار
هر سهار په میتیازو اوبلن شوي نباتي مواد او غوشایه په ښه توګه سره ګډ او د عضوي سرو کندې ته یووړل شي. د درې فټو په اندازه یوه برخه د کندې په یو اړخ کې پرېښودل شي چې روزانه راوړونکی د حیواناتو فاضله موادو څخه ډکیږي.
د ګټی اخستنی ډول
کله چې کنده د ۱،۶ - ۲ فټو په ارتفاع سره ډکه شي نو پاسنۍ برخه باید د خاورې او غوشایو د ګډولو په واسطه پلستر شي، دغه سره تقریباً په درې میاشتو کې جوړیږي .
مساحت په هکتار
د (F.Y.M) سره په ځمکه د استعمالولو څخه مخکې په یو کنده کې د ۳۰ - ۴۰ کیلو ګرامه Super Phosphate په اضافه کولو سره هم تقویه کیدلی شي، د کیمیاوي موادو په توګه د سوپر فاسفیټ استعمالول درې فایدې لري:
دځمکی ډول
۱: دا د نایتروجن له منځه تګ له (F.Y.M) سرې څخه کموي.
 
۲: دا په عضوي سره کې د فاسفورس فیصدي زیاتوي.
 
۳: دا په تېزابي خاورو کې د فاسفورس د استعمال ارزښت زیاتوي کوم چې موجود سوپر فاسفیټ موجود فاسفورس په نه میلاوېدونکي شکل اړوي.
۷۹۱۰۰۰۰
د اعلی کیفیت لرونکي (F.Y.M) د جوړولو له پاره ضروري عملیې
د کر وړ ځمکی
۱: د غوا غوشایه باید د سونګ موادو په توګه استعمال نه شي کوم چې په کلیواله ساحه کې یو عام طریقه ده.
۳۹۰۰۰۰۰
۲: د زهکشۍ عملیه باید د عضوي موادو د کندې سره وصل شي تر ځو د فارم د حیواناتو د تشو میتیازو د ضایع کېدو مخنیوی وشي.
نه کرل کيږي
۳: د فارم د حیواناتو ضایعات (فاضله مواد) باید یو ځای شي او د ساتنې له پاره باید په منظم ډول د عضوي سرې کندې ته واچول شي.
۳۹۰۰۰۰۰
۴: د حیواناتو د تشو میتیازو د جذبولو له پاره نباتي پاتې شوني باید د حیواناتو د غوجل په فرش کې د شپې له خوا خواره شي، کله چې دغه مواد بیا کندې ته واچول شي نو د Farmyard عضوي سرو کیفیت لوړوي.
غيری کرل شوی ځمکی
۵: د غوجلې د خاورې سره د میتیازو ګډېدل باید ښه سره ګډ شي او بیا کندې ته ورواچول شي، د غوجل فرش باید د تازه خاورو په واسطه ډک شي، په میتیازو کې نایتروجن په اساسي توګه د Urea په شکل وي کوم چې په ګیس بدلیږي.
۲۵۸۶۰۰۰
۶: دعضوي سرې کنده باید د یوې کلکې طبقې څخه په واسطه وپوښل شی چې دا عضوي سره د باران او د لمر د شعاع د زیان څځه ساتي.۷: کله چې د فارم فاضله مواد په زیات مقدارسره موجود وي نو بیا د کندو شمېر زیاتېدلی شي.
ابي
هغه شریط چې د عضوي سرو په تجزیه کېدو تاثیر لري
۴۰۱۰۰۰۰
د تجزیه کېدو عملیه په عضوي سرو کې د نورو موجوداتو مایکرو ارګانیزمونو په پرتله په زیاته اندازه د بکتریا په واسطه اغېزمنه کیږي، بکتریا په عمومي توګه عضوي سرو ته د نباتي پاتې شونو، خوړو، هوا او اوبو له لارې چې د غوجل په شا او خوا کې استعمالیږي، انتقالیږي. د عضوي سرو د تجزیه کېدو عملیه په لاندې عواملو پورې اړه لري.
کرل شوی ځمکی
۱: لمده بل: په عضوي سرو کې د اوبو شتون د تودوخې درجه کموي ځکه نو د تخمر مخنیوی کیږي، اوبه د هوا رسول اغېزمن کوي چې په نتیجه کې هوازي تخمر هم اغېزمن کیږي .
۱۴۲۴۰۰۰
۲: د تودوخې درجه : لوړه تودوخه د تخمر اندازه لوړوي او د غذایي موادو ضایعات هم زیاتوي .
للمی
۳: د عضوي سرو ترکیب : د عضوي سرې تجزیه کېدنه په عضوي موادو کې د حل شویو نایتروجني موادو په شتون پورې اړه لري، نایتروجني مواد د مایکرواورګانیزم له پاره خواړه جوړوي کوم چې د تخمر سبب کیږي . په تشو میتیازو کې شامل حل شوي نایتروجني مواد باید د عضوي سرو د تجزیې له پاره د عضوي سرې سره ګډ شي.
 
۴: د عضوي سرې د ډېرۍ تخته کول : په تخته شوې ډېرۍ کې تخمر ورو وي خو د غیر هوازي اورګانیزم له وجې منظم تخمر جاري وي خو په خلاص ډيري کې هوازي اورګانیزم د عضوي سرو په تجزیه کې برخه اخلي.
 
هغه نباتات چې د شنو سرو د جوړېدلو له پاره مهم دي
۳۷۲۰۰
دا ډول نباتات په دوه ګروپونو وېشل شوي دي :
ونی
۱: Non Legumes : دغه Non Legumes چې دشنو سرو په توګه استعمالیږي یوازې خاورې ته عضوي مواد برابروي . هغه Non Legumes چې د شنې سرې په توګه استعمالیږي یوه ټاکلې اندازه دي چې په دې کې Musterd ، غنم، مولۍ، ګازرې، جوار، لمرګلی او داسې نور شامل دي .
۳۷۲۰۰۰
۲: Legumeنباتات : هغه لیګومي نباتات چې د شنې سرې په توګه استعمالیږي خاوره کې د عضوي موادو په شان نایتروجن تهیه کوي .
دايمي نباتات
د شنې سرې فایدې
۵۴۷۰۰۰۰۰
۱: خاورې ته عضوي مواد برابروي ۲: په خاوره کې نایتروجن علاوه کوي .
څړځای
۳: د خاورې او غذایي موادو ساتنه کوي. ۴: د مایکرو اورګانیزمونو فعالیت زیاتوي.
۵۴۷۰۰۰۰۰
۵ : هرزه ګیاوې کنترولوي. ۶ : د نباتاتو حاصل زیاتوي .
دايمی ځړځانه
Blood Meal
۱۹۰۰۰۰۰
وچه شوې وینه د حیواناتو د حلالې د ځای په واسطه تولیدیږي په دې کې د ۱۰ – ۱۲ ٪ نایتروجن، د 1 – 1.5 فیصده فاسفورس او 1% پوتاشیم شامل دي، دا ژر فعالیت کوونکي او په ټولو کرنیزو نباتاتو او د خاورو په ټولو ډولونو کې مؤثره ده .
ځنګل
د Blood Meal استعمال
۱۹۰۰۰۰۰
Blood Meal د حیوان څخه په لاس راتلونکې یوه عضوي سره ده، دا د عضوي سرې په توګه او د مارغانو د ساحې د یوې برخې په توګه هم استعمالیږي دا باید دتېلي نباتاتو باندې استعمال شي .
ځنګلونه
Fish Manure or Fish Meal
څلورپنځوس ميليونه او اووه سوه زره هکتاره څړځای د جملی څخه ۱۶۲۰۰۰۰۰هکتاره ژمني څړځايونه دی او۲۴۶۰۰۰۰ هکتاره د اوړی څړځايونه تشکيلوی او نور يی تر اوسه د څړ د فصل په اساس په دقيق ډول طبقه بندي شوی ندي.
د ماهیانو نه خوړونکې او اضافي مواد د Fish Meal د اماده کول له پاره استعمالیږي، دا لکه د وچ شوي ماهي په څېر وي یا د ماهي د خوراکي برخو یا پوډر په شکل موجود وي. د هیواد په هغو برخو کې چې د ماهي تېل سره ګډیږي د دې بقایاوې د عضوي سرې په توګه استعمالېدی شي، دا د ۴ – ۱۰ ٪ پورې عضوي نایتروجن، د ۳ – ۹ فیصدو پورې فاسفورس او د 0.3 – 1.5 پوتاشیم لري .
 
د Fish Meal استعمالول :Fish Meal ژر فعالیت کوونکې عضوي سره ده او د دې استعمال په ټولو کرنیزو نباتاتو او په ټولو خاورو کې ګټورې دي، دا باید د استعمالولو څخه مخکې ښه پاوډر شي ، د دې یوه برخه د ماهیانو د تغذیې په توګه استعمالیږي .
 
د لرګي ایره Wood Ash
 
د لرګي ایره او د حیواناتو د غوشایو ایره او داسې نور د پوتاشیم اصلي سرچینې دي، د لرګي ایرې په لږ مقدار سره نایتروجن، د ۱ – ۵ فیصدو فاسفورس او د 0.5 – 36% پوتاشیم لري، پوتاشیم کاربونېټ او چونه په خاوره کې تېزابیت ښیي.
 
د Wood Ash استعمال : د لرګي ایرې په خاصه توګه په میوه جاتو او سبزیجاتو استعمالیږي، د څارویو د غوشایو ایرې د خاورې د تېلو سره ګډیږي او په سبزیجاتو کې د حشراتو د حملې مخنیوی له پاره استعمالیږي .
 
 
 
 
 
 
په ولايتونوکی دڅړځايونوساحی
 
فيصدي
د څړځايونو اندازی په هکتار سره
ولايت
شماره
3.1
۹۳۰۰۰۰
کابل
۱
1.4
۴۲۰۰۰
پروان
۲
 
دکاپسا خلک څارویو ته په اوړی کی ريشقه او شفتله ورکوی او دژمی لخوا سپين بوس ورکوی
کاپيسا
۳
 
دلوګر خلک څارويو ته اوړی ژمی د غنمو بوس او ټانټی ورکوی
لوګر
۴
 
د وردګ خلک څارويو ته په اوړی کی ريشقه او شفتله ورکوی او دژمی لخوا سپين بوس ورکوی
وردګ
۵
4.7
۱۴۱۰۰۰۰
غزنی
۶
2.3
۶۹۰۰۰۰
پکتيا
۷
0.6
۱۸۰۰۰۰
ننګرهار
۸
0.2
۶۰۰۰۰
لغمان
۹
1.8
۵۴۰۰۰۰
کونړ
۱۰
7.0
۲۱۰۰۰۰۰
بدخشان
۱۱
1.3
۳۹۰۰۰۰
تخار
۱۲
2.8
۸۴۰۰۰۰
بغلان
۱۳
0.9
۲۷۰۰۰
کندوز
۱۴
2.4
۷۲۰۰۰۰
سمنګان
۱۵
1.1
۳۲۰۰۰۰
بلخ
۱۶
3.5
۱۰۵۰۰۰۰
جوزجان
۱۷
2.3
۶۹۰۰۰۰
فارياب
۱۸
4.4
۱۳۲۰۰۰۰
بادعيس
۱۹
8.5
۲۵۵۰۰۰۰
هرات
۲۰
8.7
۲۶۱۰۰۰۰
فراه
۲۱
5.9
۱۷۷۰۰۰۰
نمروز
۲۲
10.5
۳۲۵۰۰۰۰
هلمند
۲۳
8.4
۲۵۲۰۰۰۰
کندهار
۲۴
3.0
۸۷۰۰۰۰
زابل
۲۵
4.4
۱۳۲۰۰۰۰
اروزګان
۲۶
7.3
۲۰۹۰۰۰۰
عور
۲۷
3.4
۱۰۲۰۰۰۰
باميان
۲۸
0.2
۶۰۰۰۰
پکتيکا
۲۹
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
دافغانستان داسلامي جمهوري دولت دکرهنې اوبولګولواومالدارئ وزارت دافغانستان دڅړځايونودتنظيم لپاره څومادې ذکرکړې دي چې په لاندې ډول دي :
دولسمه ماده: دکرنې اوبولګولواومالدارئ وزارت مکلف دی چې ددښتوله پراختيااودبومي نباتاتودمينځه تلوڅخه دکنټرول اومخنيوي په منظورددولتي ادرواوټولنيزې ځنګلدارئ اتحاده همکارئ درغونې دځنګل دداحداث دنباتی فرش درغونې دبدرناموله لارې له ځنګلوڅخه ددوامدارې ګټې اخيستنې لپاره په لاندې معيارونوپه پام کې نيولوسره اقدام وکړ ي
الف - دځنګل درغونې ،ځنګل جوړونې اونباتی فرش درغونې لپاره ډول ډول بومي نباتاتوته لومړيتوب ورکول.
ب- دنباتي فرش دسوځېدومنع کول خوداچې دايکوسيستم ياځانګړوانواعودبقاپه غرض اورته اړتياوي چې په هغه صورت کې دکرنې اواوبولګولواومالدرئ وزارت دمخه اجازه اړينه ده.
ت- په هغه ساحوکې چې دبومي نباتاتواونورونباتاتو درغونې بهير په کی دوام لري دڅارويودڅرولومنع کول ترهغه وخته پورې چې نباتي فرش دڅارويودڅرېدوفشاروزغملی شي.
ج- درودغاړونباتی فرش ساتنې ته لومړيتوب ورکول .
ح- دکرنې اوبولګولواومالدارئ وزارت کولای شي چې داړوندواداروپه همکارئ دزرغون افغانستان پروګرام په جلامقررئ په واسطه تنظيم کړو.
ديارلسمه ماده
دکرنې اوبولګولواومالدارئ وزارت کولای شي دځنګلونودساتني په منظوردځنګل دسرچينوڅخه ګټه اخيستنه اودهغه دلرګيواوڅړځایونوڅخه ګټه اخيستنه په دايمي يالنډمهاله توګه منع اعلان کړي .
 
 
د څړ ځايونو طبقه بندي:
څړځايونه دڅولحاظو له مخې تقسيم بندي يا طبقه بندي کولای شو:
الف - د مساحت ياد پراخوالي په لحاظ
ب - د طبيعي او مصنوعي څړځای په لحاظ
ج - د موسومو د ګټې اخيستنې په لحاظ ( د تودو او سړو سيمو )
هـ - د حيوان دڅړيدو په اساس
و - د ګياه د ډول په اساس
ی - د حيواناتو د څريدو دظرفيت په زړه پورې والی او د وښو د توليد په اساس چې يو شمير يې په لنډ ډول معرفي کوو .
الف - په مجموع کې د څړځايو په وسيله د افغانستان اشغال شوی مساحت .
اګرچی د مالچر د ساحو د اندازې دقيقه احصايه په لاس کې نشته، ولی بيا هم د هوا يي عکس اخيستنې له مخې په تخميني توګه د څړځای ټوله ساحه د (۵۴۷۰۰۰۰۰)هکتاره په حدود کې دی له دې جملې ځنې ژمني څړځايونه (۱۶۲۰۰۰۰۰)هکتاره ، د اوړي څړځايونه (۲۴۶۰۰۰۰)هکتاره پسرلنی او منی يې هم (څو) هکتاره ځمکه نيولې ده دا څړځايونه په اوړي او ژمې کې د حيواناتو د څريدو په لحاظ او هم دوښو د خوږوالي او نه خوږوالي په تړاو ذکر شوې ساحه درجه بندي شويده .
A- هغه شيمر ژمني څړځايونه چې په تودو منطقو کې پراته دي د (۸۰۰۰۰) هکتاره په حدودو کې ده او د سيستان ناحيې په برکې نيسي .
(۴۰۰۰۰) هکتاره د هندوکش د غرو لړۍ په بدخشان او هزاره جاتو کې موقيعت لري او د اوړي څړځايونه جوړوي ، چې عمده نباتات يې څوکلن خواږه واښه په برکې نيسي او د لمړۍ درجې د څړځای د جملې ځينې شميرل کيږي .
B - يو شمير نور څړځايونه چې هغه هم د هندوکش د غرو په لړۍ کې موجود دي او څوکلن نباتات دی او د (Grasses) د کورنۍ ګياه ګانې دي چې په دوهمه درجه کې ځای لري .
C - يو شمير نور څړځايونه چې د يو کلن او څو کلنو نباتاتو ځنې جوړ شويدي لاکن د حيواناتو د پاره په زړه پورې نه وي او ښه يې نه خوري د جنوب غرب په ناحيو کې او د مملکت په شمالي ځنګلو کې موقيعْت لري د دريمې درجې د څړځايو د جملې ځينې شميرل کيږي .
۱- د طبيعي او مصنوعي څړځای په لحاظ
الف - طبعي څړ ځايونه
ب- مصنوعي څړ ځايونه الف - طبعي څړ ځايونه :
هغه پراخه ساحه ده چه هلته شنه شوي نباتات د بشر دمداخلي څخه رامينځ ته شوی وي
لکه د بکوا او هلمند ژمني څړځايونه او د هندوکش د غرو د لړۍ ناحيې د اوړي څړځايونه
موسمي څړځايونه (د تودو او سړو سيمو):
لکه څنګه چې ذکر شوی د ی ځنی په موسم کې مالداران خاصتاً کوچيان تودو سيمو ته چې د حيواناتو د يحنۍ وهلو ويره يې کمه ده د حيواناتو د څرولو په خاطر هغه سيمو ته ځي لکه د جنوب لويديځ د برخو دښتو ته او د هيواد د ختيځو برخو ته او په اوړی او پسرلي کې سړو سيمو ته لکه په هزاره جاتو او هندوکش د غرو د لړۍ په ناحيو کې ځای په ځای کيږي او د طبعي څړځايو ځنې ګټه اخلي .
ب ـ مصنوعي څړځايونه
دهغه څړځای ځينې عبارت دی چې کروندګر يا مالدار يوه قطعه ځمکه شخصاً د وښو دنباتاتو د کرنې د پاره لکه رشقه ، شفتل ، اوربشواو جوارو ته اختصاص ورکوي ، او کري يې اوهغه د حيواناتو ژمنۍ خوراکه جوړوي .
يا هغه څړ ځايونو ته وايي چه بشر دکړنو پواسه منځ ته راغلي وي ، ددي ډول څړ ځايونو مساحت د طبعي ځړ ځايونو څخه کم وي مصنوعي څړ ځايونه مختلف ډولونه علفي نباتات پکي په مصنوعي ډول کرل کيږي د څړ ځايونو څخه په نوبتي شکل استفاده کيږي.
 
 
 
 
۲- د څړ ځايونه ډولونه دواښو د توليد په اساس
لمړي درجه څړ ځاي:
نباتي پوښښ ۱۰۰/۱۰۰ کې وي يعنې د ځمکې ټوله سطحه د وښو پوسيله پوښل شوی وی او هيڅ خالي ځای په هغې کې نه ليدل کيږي . واښه يی ښه خوړل کيږي او د ګراس او ليګوم د کورنۍ ځينې وی، قوی وده لری او د ريبلو وړ وي داچې د ځمکې ټول مخ د وښو پوسيله پټ شويدی لدې خاطره د سوليدو نښې پکښې نه ليدل کيږي، معمولاً د دارنګ سيمو کلنی اورښت د (mm۵۰۰) ځينې زياد دی د دا ډول څړځای ظرفيت چې واښه ونه ريبل شي ۲ واحد څاروي په يوه هکتارساحه کې ۱۰۰ ورځې دڅړ ظرفيت لري.
 
دوهمه درجه څړ ځايونه: دوهمه درجه څړځای دلاندنيو ځانګړنو درلودونکی دی
تقريباً ۸۰/۱۰۰ ځمکه يی د وښو پوسيله پټه شويده، واښه يی ښه خوړل کيږي د ګراسو د کورنيو او چترۍ لرونکی نباتات دی لږو ډيرې د سوليدو نښې په هغې کې ليدل کيږي، او واښه ْيی يو کلن او څوکلن وی او د اورښت اندازه يي په کال کې ( mm ۵۰۰-۲۵۰) وی اودڅړد ضرفيت اندازه يي اکثر د دی ډول څړځای يو واحد څاروي په يو هکتاره ځمکه کې د (۱۰۰ ) ورځو د پاره څرول کيږی.
۱- د زيات څړ په وخت کي لږ تخريب پکي وليدي شي
۲- ديو کلن او دوه کلن نباتو لرونکي وي
 
 
 
 
 
 
دريمه درجه څړ ځاي:
 
دلاندنيو ځانګړنو درلودونکی دی
واښه يی يو ښوی منځنی څړځای ورته ويل کيږی، په وښو پوښيده يی د مختلفو کورنيو واښه دی په هر ځای کې يی د اندازی ځينې ډير څريدل ليدل کيږي په داسی سيمو کې دکلني اورښت اندازه د (mm ۳۰۰-۲۵۰ ) په حدودو کې ده دا ډول څړځای زياتره په غرنيو سيمو کې او هموارو بيديا ګانو کې موجود وي د څړځای د ظرفيت ډير حد د نيم ځينې تر يو واحد څاروي په هکتار کې۱۰۰ ورځو د پاره د څريدو ظرفيت ولري.
۱- د مختلف فاميليو نباتاتو لرونکي وي
۲-د څړ تخريب پکی وليدل شی يعنی اندازی څخه زيات څړ
 
څلورمه درجه د څړځای:
دا ډول څړځای زياتره په وچو سْمو کې موجود وی او د دی ځانګړنو لرونکی دی، واښه يی د ۵۰ سلنې ځينې ډيره ځمکه پوښوي او د غريب څړځای جزدی، او د کليو په څنګونو کې پروت وی، پسرلنی او منی څړځای شميرل کيږي پدی سيمو کې د کلني اورښت اندازه اکثره حد (250mm) ده او د. څړځای د ظرفيت يو واحد څاروی په هرو څلورو هکتارو کې د ۱۰۰ ورځو د پاره د څريدو ظرفيت ولری
پنځمه درجه څړځای:
د لاندنيو ځانګړنو لرونکې دی:
د افغانستان ډير غريب څړځای دی، دې ډول څړځای په ټولنيز ډول يی خپل ارزښت د لاسه ورکړيدی د دی سيمې د کلني اورښت منځنۍ اندازه mm 150) ده د خاورې تحريب يي زيات د ی څاروېو د حد ځينې ډير څريدل د څړځای په هر ځای کې ليدل کيږی .
واښه يی په زياته اندازه يو کلن دی د هيواد په وچو سيمو کې ليدل کيږي، دا رنګ څړځای د اوښانو او وزو د پاره چي د وچوالي په مقابل کې مقاومت لري مناسب وی د داسې څړځای ظرفيت غريب وی چې اکثره يو واحد څاروی په ۱۰ هکتاره ساحه کې د ۱۰۰ورځو لپاره د يو پسه څړ ظرفيت ولری
۳- څړ ځايونه د ګټي اخيستلو په منظور په لاندي ډول دي
الف - دښتي ياژمني څړ ځايونه:
دا هغه څړ ځايونه دي چه په نسبتا ګرمو سيمو کي موقعت لري .پدي سيمو کي د ژمي هوا ډيره سړه نه وي دباران د اوريدو له وجي واښه راشنه کيږي او دژمني څړ ځاي په توګه تري استفاده کيږي.
ب - غرني ياپسرلني څړ ځايونه
دا هغه ځړ ځايونه دي چه د څړ ا لپاره تري پسرلي کي استفاده کيږي او معمولآ په يخو سيمو کي مو قيعت لري. کله چه د ژمني څړ ځايونوکي واښه ختم شي مالداران خپل مالونه يخو سيمو ته وړي
ت - اوړني غـرني څړځا يونه
داڅړځايونه په غرنيو ساحو او دغرونو په لوړو برخو کي موقيعت لري ، دژمي موسم کي دا ځايونه د واورو پواسطه پوښل شوي وي کله چه پسرلي کي واوري ويلي شي د نباتاتو تخمونه او د نباتانو بيخونه راشنه کيږي او مالدارن په اوړي کي له هغه څخه استفاده کوي .اوزي معمولآ په غرنيو سيمو کي څريږی.
 
 
 
 
 
 
 
 
۴-څارويو دڅړ په اساس د څړځايونو ډولونه
الف - د پسونو څړځايونه:
پسونه هم د ګراسو د کورنۍ واښه خوښوی مګر قديی دهغه قد په نسبت چې غواګانې خوښوي ټيټ وی چې زياتره غرنۍ سيمې او نيمه وچې سيمې چې د کلني اورښت اندازه يې (mm 600-500-300 ) په حدوو کې وي غوره کوي .
يا د دي څړ ځايونو نباتات اکثره ټيټ قدي وي اوزياتره په غرنيو سيمو کي موقعت لري دا ساحي نيمه مرطوبي ساحي دي چه د٣٥٠-٥٠٠مترو په ارتفاعتو کي پرتي دي .
 
 
 
ب- د وزو څړ ځايونه
د وزو لپاره هغه څړ ځايونه مناسب دي چه نور حيوانات پکي نشي څريدلي وچو او د لږو اوبو څړځايونه او اغزی لرونکې وی چې د غواګانو او پسونو د څريدو د پاره مناسب نه وی هلته څريږي، اوهغه ځايونه چې په وښو ډک وي ښې چاقيږی او ښی شيدې ورکوي ، غرنۍ سيمې او هغه سيمې چې ډيرې لري او د نورو څارويو د پاره لکه غواګانې، ميږي، اوښان، اوآسونه ګرځيدل ګران وي اونشي کولای هلته و څريږي وزې هلته څريږي او په اسانۍ سره ځان موړ کوي دا د وزو څړځای دی نه د نورو څارويو .
 
 
ت- د غوا ګانو څړ ځايونه
دغواګانو لپاره هغه څړځايونه مناسب دي چه لوړ قدي نباتات ولري.مرطوب چمن زاره د غوا ګانو لپاره مناسب دي
يا غواګانو هم د چمنونو واښه چې ( Grass) د کورنۍ ځينې وی او اوږده وی خوښوی او د غرونو په ځايوکې چې ډبری ولرې پدی خاطر چې هغه کوم ضرر ونه ګوری ونه څرول شي.
 
ج - د اسونو څړځايونه:
اسونه چمنونه خوښوی او معمولاً هغه څړځايونه چې نباتات يی د غنمو د کورنۍ (Graminee) ځينې وی او اوږده وی غوره کوي.
ح - د اوښانو څړځا يونه:
د اوښانو څړځا يي اوښ د وچو سيمو د پاره ځانګړي شويدي او د تندی په مقابل کې ډير مقاومت ښاېي د اوښانو دپاره ډير ښه څړځای،دی.
۵-د ځمکي د شکل (Topography) له مخي څړ ځايونو ډولونه
الف - غرني څړ ځايونه:
ب- دښتي څړ ځايونه
الف- غرني څړ ځايونه
دا چې غرونه اوچت او هوا يې سړه وی او همدارنګه اورښت هم په هغه ځايو کې ډير صورت نيسي لدی خاطره د څارويو د څريدلو دپاره په اوړی پسرلې او حتا د مني په موسمو کې مناسب وی، زمونږ د وطن او غرو د لمنې طبعي څړځايونه جوړوی يا غرني څړ ځايونه د غرو په لوړو ساحاتو کي واقع وي او څړ ځايونه يي دزيات اورښت له امله د ښه کيفيت لرونکي وي .
ب -دښتي څړ ځايونه
دا چې بيديا او دښتې د غرونو په نسبت ټيټی واقع وی مګر د ځينو ناحيو په برخو کې پوره اورښت موجود وی چې د غرونو په نسبت هم شنې اوغنی وی لدی خاطره زمونږ د هيواد ژمني څړځايونه جوړوي.
يا دښتي څړ ځايونه معمولآ د لږ اورښت لرونکي وي او په ژمي کي د څړ لپاره اماده وي او د لږ اورښت له امله ټيټ ارزښت لري خو په ځينو ځا يونو کي د ګڼ نبا تي پوشش لرونکي وي .
-6د وښواوبوټو په اساس د څړ ځايونه ډول
الف - ونې لرونکی څړځای (مشجر)
ونې لرونکی څړځای د هغه څړځای ځينې عبارت دی چې د ونو او کوچنيو ونو درلودونکي وی د ځنګل په مخ تيت وی او د لرګيو د توليد ارزښت يی په طبعی شرايطو کې د وښو د ارزښت ځينې لږ وي چې دا ډول څړځای ته ځنګلي څړځای هم ويل کيږي، د هيواد په غرونو (پکتيا) په ختيځ (کنړونو) په شمالي صفحو د هيواد شمال لويديځ ځايونو کې وجود لري .
ب - بيله ونو څړځای: (غيری مشجر)
د هغه څړځای، بوټو، چمنونو شنيليو او يا په وښو باندې په ټولنيز صورت پوښل شوي وی او بيله ونووی.
 
 
 
 
د څړځای پوهنې علماو څړځايونه په لاندی ۵ کلاسونو ويشلی دي
۱.غني يا excellent
کليماکس اندازه يي.۷۵نه تر ٪۱۰۰
دخاوری تخريب نلری
عضوي مواد يی ډيرزيات وي
۲.ښه يا Good
کليماکس اندازه يي ٪ ۵۰ نه تر ٪ ۷۵
دخاوری تخريب هيڅ نه تر خفيف پوری وي
عضوي مواد يی په کافي اندازه وی
 
 
۳.مناسب يا fair
کليماکس اندازه يي٪ ۲۵ نه تر٪ ۵۰
دخاوری تخريب خفيف نه تر متوسط پوری وي
عضوي مواد يی متوسط وی
 
۴.خراب يا poor
کليماکس اندازه يي ٪۰نه تر۲۵٪
دخاوری تخريب متوسط نه تر شديده پوری وي
عضوي مواد يی لږ وی
 
۵.ډير خراب very poor
کليماکس موجود نه وي
دخاوری تخريب ډير شديد وي
عضوي مواد يی ډير لږ وی
 
څړ ځايونو ويشل په قطعا توکی.
څړ ځايونه بايد په مختلفو قطعاتو او اشکالو وويشل شی
١- د قطعاتو ويش د چرا دوخت په اساس:
ځيني عوامل او طبيعت لکه توپو ګرافي ، دځمکي حالت د خاوري نوعيت ، دوښو ډول د څړ وخت تعينوي په ګرمو سيمو کي د ژمي څړ ځايي او په يخو سيمو کي د اوړي څړ ځايي وی.
٢- د قطعاتو ويش د حيواناتو د ډول له مخي :
دهيواد په اکثره څړځايونوکي مالداران په نا متوازن شکل حيوانات په څړ ځايي کي څروي چه دا يو غير تعادل کار دی ، د هيواد مالدارانو ته بايد وښودل شي چه پسونه جدا ، وزي جدا ،غواکاني جدا و څرول شي تر څو د څړ ځايي تعادل مراعت شي له څړ ځايي څخه بايد په علمي بنسټ کار واخيستل شي ،که چيرته د څړ ځايي علوفه جات له٪ ۵۰ څخه کم په حيواناتو وخوړل شي نو کيداي شي د اوږدي مودي لپاره دوام وکړي
که واښيز بوټي٪ ١٠ پاڼي ولري او دهغه٪ ٥٠ د حيواناتو پواسطه وخوړل شي څړ ځايي پاتي کيږي او که ٪٦٠وخوړل شي ددي سبب کيږي چه دنبات نيمي ريشي له منځه لاړي شي، او د٪ ٨٠ پاڼوخوړل د حيواناتو پواسطه د ټول نبات د له منځه تلو سبب ګرځي .
دريشو دودي دريدل
د پاڼو د له منځه وړلو فيصدي
٠%
١٠%
٠%
٢٠%
٠%
٣٠%
٠%
٤٠%
٢٠-٤٠%
٥٠%
٥٠%
٦٠%
٧٨%
٧٠%
١٠٠%
٨٠%
١٠٠%
٩٠%
 
دڅړځايونو اوسنی حالت
 
د افغانستان څړ ځايونو بدلون اوس په يو نزولی حالت يا منفی بدلون کی قرار لري چی اصلي علت يی
۱-انسانانو پواسطه دسوخت موادو په حيث د څړځايی نباتاتو استعمال .
۲- په زراعتی ځمکو تبديلول .
۳- د يوی ساحی څخه زيات څړ د حيواناتو په وسيله .
چی پورته مشکل دلاندی عواملوله وجهی رامنځته شو دی . داجتماعی او اقتصادی مسايل
• فقر
• امنيت نشتوالی
• نفوسو رشد
• ملکيتونو نا مشخصوالی
• عدم حاکميت
• اقليمی تغيرات دی .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
لنډيز :
افغانستان د هغه هيوادونو له جملي څخه دي چي پراخه طبيعي زيرمي لري چي يو يي هم له هغوي د څړځايونه دي چه د هيواد ناوؤنه ، دري او غرونه يي پوښلي ، ښکلي او ښيرازه کړيدي .
دهيوا % ۴۷ ځمکه يي نيولي ده ولي له بده مرغه چي د څړځايونود تخريب او د دوؤ لسيزو په اوږدو کي دغه اندازه % 45 ته راټيټه شويده .
د هيواد څړځايونه په مختلفو ډولونو سره طبقه بندي شويدي .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
سپارښتنی
 
دا چي د افغانستان څړځايونه يوه ملي شتمني ده نو بايد نه يواځي جاري زماني چي هميشه دي تري ګټه واخلي بلکي راتلونکي نسلونوته هم بايد يو څه په ميراث پاتي شي ، نو بايد لاندي وړاند يزونه عملي شي .
١- څړځايونه ملي شتمني وګڼل شی .
٢- د مصنوعي څړځايونو د احداث لپاره خلکو ته د قرضي ورکول .
٣- څړځايونو په هکله د خلکو د ښووني او روزني د سطحي لوړول او د څيړنيزو علمي مرکزونه پرانستل .
4- د څړځايونو د حالتونو د معلومولو لپاره سروي او په هکله ئي تحقيقات کول .
٥- د راډيو، تلويزيون او اخبار څخه د څړځايونو په هکله د پروګرامونو نشرول.
۶- د متبادلو محروقاتي وسيلو برابرول.
۷-د څړځايونو دكرني لپاره په ملي سطحه دكمپاينونوجوړوړل
 
 
 
 
ومن الله التوفيق
 
 
 
 
 
 
 
 
اخستني
 
۱.شفيق استاد لکچرنوټ د کونړ پوهنتون د کرنې پوهنځی کال ۱۳۹۱.
 
۲.تابيع الله زراعت رياست دځنګلونومدير کال ۱۳۹۲.
 
۳.څړځای پوهنی کتاب د ننګرهار پوهنتون.