د "کرنه" د بڼو تر مېنځ توپير

[[دوتنه:Cows in green field - nullamunjie olive grove03.jpg|بټنوک|کيڼ|]]

'''کرنه''' چی دزراعت او بزګریبزگری په نامه هم یادیږی، څارویو،بوټو،فنګسونوڅارویو،بوټو،فنگسونو او نورو ‌ژوندیو موجوداتو دروزنی څخه دغذا،فایبر،درملو اوداسی نورو محصولاتو دلاسته راوړلو څخه عبارت ده چی انسان ته د ژوندی پاتی کیدو اوورځنی ژوند تیرولو لپاره اړینه بلل کیږی.

کرنه په میشت انسانی تمدن کی یوه انکشافی کیلی وه، په کوم سره چی د اهلی انواعو دکر په وسیله اضافی غذایی مواد تولید شول چی د تمدن په انکشاف کی یی بی ساری او ډیره ونډه واخیسته. دکرنی مطالعه د کرنی دساینس په نوم هم یادیږی. دکرنی تاریخ د زرګونوزرگونو کلونو پخوا پوری ټړلی، او انګشافانگشاف یی په زیاته کچه مختلفو اقلیمونو،کلتورونو اوټکنالوجیواو داسی نورو لاملونو ته په ګوتهگوته شوی.

ګرچه،گرچه، اتکا په ټولو کرنیزو عملیاتو په عمومی ډول په ټکنالوجی د تولیداتو دزیاتوالی لپاره مخصوصا داهلی انواعولپاره په عین ځمکه کی په کار وړل شوی. بوټی، معمولا دخړوبونی مختلفو ډولونو ته اړتیا لری، که څه هم داسی نور میتودونه لکه د Dry land Farming (دکمو اوبو کر)، اود کلیو رمی په څرځایونو(Range Lands) کی چی تراوسه د څارویو(غواګانو،وریوغواگانو،وریو او داسی نورو) دساتلو لپاره مناسب ځای دی. په انکشافی دنیا کی، صنعتی کرنه دښه مونوکلچر په وسیله دننی ورځی دکرنی د مدرنو سیستمونو یو غالب سیستم بلل شوی دی، که څه هم د استمراری کر لپار پرمختلونکی حمایه (لکه Permaculture(کرنیزه پراختیا په ایکولوجیکی سیستم کی) یا عضوی کرنه) شته ده.

ترصنعتی انقلابه پوری، د انسانانودنفوس یو زیات شمیر خلک په کرنه کی په مزدورکاری بوخت ول. مخکنی صنعتی کرنه د ورځنی ژوند د تیرولو دکرنی په شان وه چی دهقانانو به خواړه خپل دورځنی ژوند دتیرولو لپاره تیارول نه دتجارت لپاره. په کرنیزو عملیاتو کی یو دپام وړ تغیر په تیره یوه پیړی کی دټکنالوجی نه په استفادی اود جهانیزو مارکیټونو دانکشاف په اساس رامنځ ته شوی. چی دا په کرنیزو ټکتیکونوکی د ټکنالوجی د انکشاف باعث شوی لکه د Haber-Bosch میتود دامونیم نایتریت دترکیب لپاره، چی دغذایی موادو د دوران لپاره صنعتی عملیات جوړوی، سره له کرنیز تناوبه اودکمی حیوانی سری په استعمال سره. ننی اګرانومی،اگرانومی، دبوټو نسلګیری،نسلگیری، کرنیز کیمیاوی مواد (فنجی مړه کوونکی او کیمیاوی سری)، او دټکنالوجی انکشاف په چټکتیا سره زمونږ دغذایی موادو تولید زیاتوی خو په عین وخت کی د انسانانو په صحت باندی منفی اغیزی اوپه پراخه ډول په چاپیریال دناوړه اغیزو باعث کیږی. همدارنګههمدارنگه دحیواناتو په روزنه کی انتخابی نسلګیرینسلگیری او د عصری عملیاتو نه په استفاده زمونږ دغوښی په تولیداتو کی زیاتوالی را وستلای شو خو دڅارویو په رفاهیت اود اتیبیوتیکو، وده ایزو هارمونونو، او نورو کیمیاوی مواد چی په عمومی ډول دغوښی په صنعتی تولید کی په کار وړل کیږی ناوړه اغیزی درلودای شی. په جنټیکی ډول اصلاح شوی ژوی د کرنیزو تولیداتو یو زیاتویدونکی او مهم عامل بلل کیږی، که څه هم دا پا ډیرو هیوادونو کی منع شوی. دکرنیزو غذایی موادو تولید او داوبو منجمنت نن ورځ ددنیا یو له مهمو موضوعاتو څخه شمیرل کیږی چی دخلکو دپام وړ پاملرنه یی ځانته جلب کړی او باعث د زیاتو مناظرو اودنورو موضوعاتو دمنځ ته راتګراتگ په نړیواله کچه شوی دی. دپام وړ تنزل دخاوری په ښیرازتیا او داوبو دمنابعو، په شمول د تنزل داوبو په ځمکنیو زیرمو کی دتیرو څو لسیزو له مشکلاتو څخه شمیرل کیږی. او د ځمکی دکری د ګرمیدوگرمیدو اثر په کرنه او دکرنی اثر دځمکی د کری په ګرمیدوگرمیدو لاتر اوسه سم ندی جوت شوی. عمده کرنیز تولیدات په عمومی ډول دغذایی موادو، فایبر، سوند موادو، او خامو موادو ګروپونوگروپونو کی ویشلای شو. مخصوص غذایی مواد لکه دانی(حبوبات،غلی)، سابه، میوی، غوړی، غوښه، مساله جات او داسی نور. فایبر شامل ده پختی، وړی، کنف، وریښم، اوکتان. خام مواد شامل د لرګینولرگینو تختواو بانکس. او داسی نور مهم مواد چی د بوټو په وسیله تو لیدیږی عبارت دی له کنډ، رنګ،رنگ، درمل، عطر او هغه د سوند مواد چی دعضوی موادو څخه لاسته راځی او زینتی تولیدات لکه پری شوی ګلانگلان او د بزغلیو بوټی. د دنیا یو په دریمه برخه کارکونکی په کرنه بوخت دی، چی دخدمتونو دسکتور نه وروسته دویم سکتور راځی دډیرو کارکوونکو ددرلودلو پر اساس، که څه هم دکرنیزو چارو کارکوونکو شمیرپه پرمختللیو هیوادونو کی په تیرو څو سلیزو کی په زیاته کچه لږ شوی دی.

# [[ د میوو روزنه]]

د کرنی هغه دوره وه چې د نیل د وادی حاص خیزه ځمکې چې په مصر کې واقع وی.‌ د نباتاتو کر رواج شو د نباتاتو حاصل ټولول رواج شولی. د میلاد څخه ۷۰۰۰ کاله د مخه په مصر کې کرنه شروع شوله.

ورسته د ۱۴۹۲ کال راپدی خوا چې کله د غنمو او حیواناتو نسل گیری واقع شوله. پدی برخه کې نور بوتی لکله جوار، رومی ، کچالو ، ککو ، تنباکو شامل وو.

کچالو پدی وخت په منځنۍ اروپا کې اصلی خواړه وگرځیدل. په ۱۶ پیړۍ کې په اوروپا کې پرتگالیانو جوار معرفی کړل.

Shifting cultivation هغه سیستم دی چې ځنگلات او نوری ونی د د کوچنیو دانو لکه غنمو او میوو د تولید لپاره غوځول کېږي.

monocultures هغه سیستم دی چې په کرونده کې یوازی یو ډول نبات وکرل شي البته دا د صنعتی کروندو له ډلی څخه راځی.

Animal husbandry یا مالداری هغه سیستم دی چې د هغه په ترځ کې حیوانات د مختلفو موخو لپاره روزل کېږي او د نویو نسلونو د منځ ته راتگ لپاره یې نسل گیری یا breeding کوي. علاوه ددی د څارویو د تولید سیستمونوه د هغه ځای یا هیواد یا منطقی په نباتی ټولنه پوری اړوند دی. لوی څړځایونه ،‌ لوی د بوټو ځایونه د شخوند حیواناتو د روزلو لپاره زمینه مساعدوی. پدی سیستم کې معمولا یو حیوان روزل کېږي.

په تیرو وختونو کې به ځمکه په لاس او بیا د حیواناتو په مرسته قلبه کېدله . چې البته په پرمخ تلوونکو هیوادونو کې نن ورځ هم د ځینی حیواناتو څخه په قلبه کولو کې گټه اخلی. په پرمخ تللو هیوادونو کې د قلبی لپاره د ماشينونو څخه استفاده کوي چې کرنیر محصولات یې په کمی او کېفی ډول سره زیات کړی دی.

# نماتودی ناروغۍ

پدی برخه کې ټولو نباتاتو ته د هغه اړوند ناروغۍ تر ځیړنی لاندی نیول کېږي.

خاوره د کمرو یا ډبرو د تخریب څخه د باد ، اوبو ،‌حرارت او وخت سره په تعامل کې منځ‌ ته راځی. خاوره د کرنی اساس یا بنسټ بلل کېږي.‌ او د نبات د تغذیی د یو بکس په توگه پیژندل کېږي.

په خاوره کې تقریبا ټول هغه عناصرپیدا کېږي چې د عناصرو په جدول کې ذکر شوی دی. پدی کې ځینی عناصر د نبات په تغذیه کې مهم رول لري. کله چې دا عناصر کې نشي نو نبات ته مریض یا ناروغ ویل کېږي. او د زیاتیدو په صورت کې ورته وایی چې دا عنصر زیات ورکړ شوی دی نو ناوړه نښی یې منځ ته راوړی دی.

په تیرو وختونو کې اوبه د هر ځای څخه راتلی او په هغه باندی کنترول نه وو. د نفوس په زیاتیدو سره د انسانانو تر منځ‌ د ځمکې ویش منځ ته راغی او دهغه په اساس اوبه هم یو خاص ځای د هر فرد او د هغه د محصول د تولید لپاره لرلو .‌ نو کله چې اوبه داسی اړینی شولی انسانانو د ویالو په کنودلو او د بندنو په جوړولو شروع وکړله . وروسته ورسته بیا د حرارت په زیاتیدو سره اوبه کمی شولی نو خلکو نورو سیستمونو ته مخ کړله او هغه ی کشف او یا هم انکشاف ورکړ.

پدی نژدی وختونو کې د جهانی کېدو د پدیدی راپدی خوا سفرونه زیات شوی ،‌ تولید اختصاصی شوی دی، او په ځینی ځایونو کې خاص محصولات حاصل نه ورکوي نو څکه تولید په یو ځای کې صورت نیسی او په ډیرو مصارفو او وخت په نیولو سره د یو ځای څخه بل څای ته انتفال مومی. دا انتقال مسقیم د قراردادی څخه قراردی ته صورت مومی او یا کله ناکله په هغه کې میانجی گر او دلالان هم وجود لري.