|
| divisio = [[انجيوسپرمونه]]
| classis = [[مونوکاټس]]
| ordo = [[اسپاراګالېساسپاراگالېس]]
| familia = [[Alliaceae]]
| genus = ''[[Allium]]''
[[دوتنه:Allium cepa viviparum 003.JPG|بټنوک|کيڼ|''Allium cepa'' var. ''proliferum'', Top Onion]]
پیاز چی علمی نوم یی Allium cepa د غوټی په شکل یو تغیرموندلی ساقه ده. پیازو جنس نور ډیر سپیشزونه هم لری. مګرمگر خپله پیاز ددی جنس څخه یوازنی نبات دی چی ډیر کرل کیږی.
== تاریخچه ==
د پيازو لومړنى ټاټوبى [[افغانستان]] او [[ايران]] دى او وروسته ورو ورو له دغو سيمو نه نږدې هېوادو لكه [[هندوستان|هند]] ، [[چين]] او بيا تر [[يونان|يونانه]] پورې خپور شوى دى . داسې ويل كيږي < چې په لرغونو زمانو كې د پيازو غوټې د يوه ښه دارو درمل په توګهتوگه پلورل كېدې او يا هم د خلكو ترمنځ په نورو توكو تبادله كېدې .
== د پیازو استعمال ==
'''پياز''' د خوراك وړ يو بوټى دى چې د سابو له ډېرو مهمو او ارزښتمنو بوټو نه ګڼلگڼل كيږي .
د خوندورو او ګټوروگټورو سابو له شمېر نه پياز هم د بېلابېلو ناروغيو په [[درملنه]] كې او هم د [[بدن]] د پياوړتيا لپاره ګټورگټور دى . پياز يو داسې هېښنده بوټى دى ، چې هېڅ داسې يوه د كور مېرمن او اشپز به نه وي چې له پيازو نه به په پخلي او خواړو كې كار وانخلي . پياز په سلاټو ، [[ښوروا]] ، [[سوپ]] ، پټاټو ، قورمې ، غوښې ، [[پلو]] او نورو بېلابېلو خواړو كې كاريږي . همدا راز زموږ په ګرانگران هېواد [[افغانستان]] كې د پيازو له شنو پاڼو نه پيره كي هم پخوي چې ډېر خوندور وي . دغه خوندور او اشتها راپاروونكى بوټى هم خام او هم پوخ خوړول كيږي . موږ انسانان د پيازو له خوراك او كارونې سره دومره روږدي شوي يو ، چې ډېرى وختونه مو هېر وي چې د كال په هر موسم كې داسې ارزانه او اغېزمن درمل ته لاسرسى لرو چې هر څوك يې د بېلابېلو ناروغيو سره په مبارزه كې كارولاى شي .
پياز د يوې درملوونكې وسيلې په توګهتوگه له ډېرو پخوا زمانو نه راهيسې كاريږي . ددغه بوټي كمپېښه ( نايابه ) روغتيايي ځانګړتياوېځانگړتياوې ان لرغونو مصريانو ته او د لرغوني روم امپراتورۍ په وختونو كې لا خلكو ته مالومې وې . پياز او د هغه كارونه څه دپاسه څلور زره كلن [[تاريخ]] لري .
== د پیازو کیمیاوی جوړښت ==
اوسمهال پياز نږدې په ټوله نړۍ كې كرل كيږي . د پيازو په تركيب كې ځينې نايټروجني مواد او ځينې قندونه ، چې له هغه شمېر نه [[ګلوكوزگلوكوز]] ، [[فروكتوز]] ، [[ساكاروز]] او [[مالتوز]] دي ، شتون لري . سربېره پر دې په هغه كې [[كلسيم]] ، [[وسپنه]] ، او [[فاسفورس ( فاسفور )]] هم شته چې د انسان د بدن لپاره ډېر ګټورگټور دي . د ساري په توګهتوگه د پيازو په ځينو ډولونو كې وسپنه ډېره ده چې د انسان د وينې تركيب ښه كوي او كلسيم يې د هډوكو په كلكولو كې مرسته كوي . همدا راز د پيازو په تركيب كې د ايتر ( اثير ) غوړي ، [[البومين]] ، د C [[ويټامين]] او مايې هم شته . دغه ډېر خوندور او ګټورگټور بوټى د ګېډېگېډې او كولمو په كار او فعاليت كې مرسته كوي . پر نورو ډېرو روغتيايې ځانګړنوځانگړنو سربېره ، د پيازو دا ميكروبي ضد ځانګړنهځانگړنه خو نږدې هر سړي ته مالومه ده چې د والګيوالگي په درملنه كې خورا اغېزمن دى .
== د پیازو نباتی مشخصات ==
== د پیازو کرل ==
پیاز معمولا د تخم له لاری کرل کیږی. مګرمگر کیدای شی چی د خپله د پیاز غوټه هم وکرل شی. کله چی د پیاز غوټی بیا وکرل شی نو پیاز نه بلکه د هغه تخم تولیدوی.پدی حالت کی پیاز د ورځی د اوږد والی سره حساسیت ښی.
[[دوتنه:Pyaz shalgahi1.JPG|thumb|پیاز در شلگهی دزفول ]]
[[دوتنه:Piyaz shalgahi.JPG|thumb|پیاز دزفول 1390]]
== د پیازو ناروغۍ ==
== دپیازو حاصل ټولول ==
== دپیازو ساتنه ==
پیاز ورسته د حاصل د ټولولو څخه باید په یو وچه او بی نمه خونه کی کیښودل شی . د حرارت درجه باید د ۴ سانتی ګرادگراد څخه ښکته نه وی او د ۱۰ سانتی ګرادگراد څخه زیاته نه وی.
== مآخذونه ==
| 