د "د پښتو لنډو کيسو تاريخ" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته |
و ←top: Typo fixing using AWB |
||
۱ کرښه:
{{ويکيسازنه}}
له کومې ورځې چې انسان ژوند پيل کړى له هماغې ورځې نه يې کيسې هم جوړې کړې او د ژوند جالبې پېښې يې د کيسو په بڼه له يوه نه بل ته لېږدولې دي؛ د ليک ترمنځ ته
فولکلوري کيسې د بشر ډېرې زړې کيسې دي چې د دوى زاړه اندونه، تحليلونه او نتيجه
د نننۍ لنډې کيسې يا افسانې فکر هم له همدې کيسو نه رازېږيدلي او د همدې فولکلوري کيسو پر مختللې بڼه ده.
هو! نننۍ لنډه کيسه لومړى په لويديځ کې دود شوه او همهلته د دې کيسې هنري او ادبي اداڼه وټاکله شوه او فني چوکاټ ورته جوړ شو. خود دې معنىدا نه ده چې په ختيځ کې کيسه نه وه، بلکې په شرق کې هم کيسه ډېره زړه او لرغونې وه، پنچاتنترا يا پنچاکيانه چې د آريايي کيسو مجموعه ده تر دوو زرو کلونو زيات عمر لري، په دې موده کې يې د ژباړو له لارې تر شرق او غربه پورې ټوله دنيا تسخيرکړې ده او لومړنۍ پښتو ژباړه يې هم درې سوه کاله عمر لري چې افضل خان خټک په ١٢٢٨هـ ق کال کړې او بيا يې نورې درې ترجمې هم شوې دي.
د پښتو په ليکلي ادب کې هم له لسمې هجري پېړۍ راپه دېخوا کيسې لرو او د پېښور د اخوند احمد د لنډۍ د اخوند احمد( چې په يوولسمه هجري پېړۍ کې يې ژوند کاوه) لنډې منثورې کيسې چې درې درې نيم سوه کاله پخوا ليکلې شوې د نننۍ کيسه ليکنې په چوکاټ کې ښه مطالعه پرې کېداى شي اوډېرې هغه باريکۍ په کې شته چې نننۍ کيسه ليکنه يې له موږ څخه غواړي؛ د ده د " ورک زوى
پر دې سربېره زموږ زياتې اولسي فولکلوري کيسې چې موږ يې ملي کيسې بولو همدلته زموږ خلکو رامنځ ته کړې او د پښتني کلتور زېږنده دي، دا کيسې هم
بيا هم هغه کيسه چې موږ يې نن "لنډه کيسه" بولو او د غرب د شارټ سټوري په پېښو او پيروۍ رامنځ ته شوې، په غرب کې له نولسمې پېړۍ څخه رانښليدلې او په پښتو کې د شلمې پېړۍ د پيل محصول ده. لنډې کيسې که په لويديځ کې هر څومره ځلک او بلک درلود خو پښتو ته په "شليدلې پڼه" کې د پښتو د لوى ليکوال [[راحت زاخيلي]] کره راغله او د شلمې پېړۍ په لومړۍ لسيزه کې يې د کيسې علاقمندانو ته پړونى له مخه لرې کړ؛ دا کيسه که هر څومره په زړو جامو او شليدلې پڼه کې وه خو پښتني ښکلا له ليرې په کې برېښېدله او هغه د ارواښاد الفت خبره : " په زړو جامو کې ما وليده حوره". " کونډه نجلۍ" هم د پښتو د دوهمې کيسې په
د شلېدلې پڼې په زوکړه کې اختلاف دى، ډېر ليکوال عقيده لري چې دا کيسه په ١٩١٨ کال له راحت صاحب کره هغه وخت وزېږيده چې " کونډې نجلۍ" يو کال پخوا د مشرې کيسې په
د ارواښاد سيد تقويم الحق کاکا خېل د معلوماتو له مخې دا کيسه د ١٩٠٨ کال ده: "راحت زاخيلي نه صرف ناول ليکل شروع کړل بلکې د شلېدلې پڼې (١٣٢٦هـ ق / ١٩٠٨ع) په نامه يې د افسانو ابتدا هم وکړه" او هم نوموړي محقق خپل د پښتو آثارو په کرونولوژيک فهرست کې دا کيسه د ١٩٠٨ کال په چاپي آثارو کې داسې راوړې ده: " "١٣٢٦هـ ق / ١٩٠٨ع اسرارالعارفين شير محمد هوتک،
د ارواښاد تقويم الحق ليکنه له ليدنې سره اړه لري او په خپل فهرست کې راوړي آثار يې جنساً ليدلي نو ځکه باوري برېښي چې شليدلې پنه به يې په چاپي بڼه ليدلې وي او چې دا راوايت ومنو نو بيا د پښتو لڼدې کيسې د پريم چند د اردو کيسو په تعقيب او پيروۍ نه دي رامنځته شوې او تر هغې وړاندې يې
په هر حال په پښتو ادب کې لنډه کيسه ارواښاد استاد راحت پيل کړه او دى په لره پښتونخوا کې د پښتو هغه پياوړى ليکوال دى چې د پښتو د زاړه او نوي ادب د زنځيرونو د وصل او کوشير کړۍ يې په لاس کې دي.
تر دې راوروسته د ابوالمعاني آزاد په " افغان" نومي مجله کې تر ١٩٢٦ کال را وروسته نورې پښتو کيسې هم نشر شوې چې يوه " د يوه مړي پيغام" تر سرليک لاندې د ده په خپل قلم ليکل شوې وه او بله " د نواب صيب اشنايي" تر سرليک لاندې وه چې سر بلند خان د بدرشو کښلې وه.
په بره پښتونخوا يا اوسني افغانستان کې هم د نورو ډېرو نوښتونو او ادبي پنځونو
تر ١٣٣٠ لمريز( ١٩٥١ع) کال راوروسته په افغانستان کې کيسه ليکنې ته
په دې کسانو کې د ارواښاد حبيب الله تږي يوه کيسه د " جړ وربل" په نامه ده چې کليوالي ژوند انځوروي، د ميراجان سيال لنډې کيسې " د پښتونخوا افسانې" په نامه خپرې شوې چې د پښتنو ژوند په خپله غېږه کې رانغاړي، د نورمحمد تره کي کيسې د نړيوال کمونيزم د مفکورې په پيروۍ طبقاتي ژوند ښيي، د سعدالدين شپون کيسې لکه د عزيز خان کڅوړه او د سمڅې ياران د پېښو او کرکټرونو نويې زاويه لري، محمد موسى شفيق څلور کيسې ليکلي چې د عبقريان په مجموعه کې له دري کيسو سره يو ځاى راغلې خوږ نثر او په زړه پورې داستاني جوړښت لري او ورسره د طنز
د څلوېښت (١٣٤٠ / ١٩٦١ع) په لسيزه کې هم يو شمېر کيسه ليکونکي رامنځ ته شول لکه: سيداحسان الله هېر چې تر ټولو زياتې کيسې يې ليکلي او د کيسو
په لره پښتونخوا کې په راحت صاحب پسې د لنډې کيسې په
په لره پښتونخوا کې د پښتو نو پياوړي کيسه ليکونکي هم رامنځته شول ما سټر کريم " ځولۍ
په افغانستان کې د ١٣٥٧ کال د ثور تر خونړۍ کودتا وروسته د پېښو ناڅاپي بدلون د لنډې کيسې پر فني او هنري اړخ ناوړه اغېزه وکړه له يوې خوا د لنډې کيسې فني ملا د طبقاتي مبارزې او سوسيالستي فلسفې د درنو موضوعاتو بار ور کمزورى کړاو له بلې خوا د جهاد په
له بلې خوا پېښور او کوټې ته د افغاني ليکوالو له مهاجرت سره د لرو او برو پښتنو ليکوالو ترمنځ ادبي راشې درشې او ادبي تبادلې هم پيل شوې چې دې هم د لنډې کيسې پر وده او د نويو تجربو په رامنځته کولو اغېز وکړ.
په همدې ترتيب په لره او بره پښتونخوا کې انتقادي غونډو چې د ادبي ټولنو له خوا جوړېدې او لنډې کيسې يې هم تر څېړنې او ځيرنې لاندې نيولې د پښتو لنډې کيسې په فني وده کې ښه ونډه واخيسته او د لنډې کيسې پر موضوعي او فني جوړښت نوې تجربې وشوې، " علامتي کيسې" رامنځته شوې او د لنډو کيسو په خوند او
په دې ترتيب په پښتو ادب کې د لنډې کيسې سل کلن مزل د لنډې کيسې په سلهاوو ليکوال وروزل، په زرهاوو لنډې کيسې وليکلې شوې او د لنډو کيسو په سلهاوو
|